Ένα από τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα των Ναζί στην κατεχόμενη Ελλάδα. Το Δίστομο πυρπολήθηκε και 218 κάτοικοι (114 γυναίκες και 104 άνδρες) εκτελέστηκαν απάνθρωπα. Ανάμεσά τους 45 παιδιά και 20 βρέφη.
Το πρωί της 10ης Ιουνίου 1944 γερμανική στρατιωτική φάλαγγα των Ες-Ες ξεκίνησε από τη Λιβαδειά για την Αράχωβα, με σκοπό την εκκαθάριση της περιοχής από τις αντάρτικες δυνάμεις. Στο Δίστομο ενώθηκε με άλλη γερμανική ομάδα που είχε ξεκινήσει από την Άμφισσα και προχώρησαν προς το Στείρι. Οι κάτοικοι έλαβαν εντολή να μην απομακρυνθούν από το χωριό, μέχρι την επιστροφή των γερμανικών δυνάμεων.
Στη θέση Καταβόθρα οι Γερμανοί δέχθηκαν επίθεση από αντάρτες του ΕΛΑΣ. Μετά από σύντομη, αλλά σφοδρή μάχη, αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης 15 νεκρούς και άλλους τόσους τραυματίες. Οι γερμανικές απώλειες ανήλθαν σε 6 νεκρούς και 15 τραυματίες.
Οι Γερμανοί απέδωσαν την επίθεση του ΕΛΑΣ σε ειδοποίηση των κατοίκων του Διστόμου και επέστρεψαν στο χωριό για να εκδικηθούν. Με διαταγή του διοικητή τους, υπολοχαγού Χανς Ζάμπελ, το Δίστομο πυρπολήθηκε και 218 κάτοικοι (114 γυναίκες και 104 άνδρες) εκτελέστηκαν απάνθρωπα. Μεταξύ των νεκρών, 45 παιδιά και έφηβοι και 20 βρέφη
Η πρωτοφανής θηριωδία έγινε αμέσως γνωστή μέσω του BBC στο εξωτερικό και προκάλεσε την κατακραυγή της διεθνούς κοινής γνώμης. Η Γερμανική Διοίκηση της Αθήνας επέρριψε την ευθύνη αποκλειστικά στους κατοίκους του Διστόμου, επειδή, όπως ανέφερε σε ανακοίνωσή της, δεν συμμορφώθηκαν με τις στρατιωτικές εντολές.
“Για τέσσερις μέρες το χωριό ήταν ανοιχτό νεκροταφείο. Τόσο έκαναν να θάψουν τους νεκρούς. Πτώματα παντού, όλο το χωριό μύριζε θάνατο. Όσοι είχαν διαφύγει στα γύρω χωράφια, στα μαντριά, στην παραλία, έρχονταν το βράδυ για να θάψουν τους νεκρούς τους. Αρκετούς δεν τους θάψανε στο νεκροταφείο. Τους βάζανε στις αυλές, στα σπίτια, στους κήπους, άλλους σε ομαδικούς τάφους. Για πολλά χρόνια, δεν άκουγες γέλια. Έβλεπες μόνο μαύρα. Παντού μαύρα. Από τα ρούχα των γυναικών μέχρι τις κουρτίνες και τα τζακόπανα. Μαζεύονταν και έβαφαν στα καζάνια μαύρα τα πολύχρωμα ρούχα. Ακόμη και στους γάμους μαύρα φορούσαν. Η μόνη ομαδική εκδήλωση που γινόταν ανελλιπώς και καθολικά ήταν όταν ένα κομβόι από μαυροφορεμένους ανθρώπους, με λάδια και σπίρτα στα χέρια πήγαιναν στο νεκροταφείο για να ανάψουν τα καντήλια”.
Μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα, το Ελληνικό Γραφείο Εγκληματιών Πολέμου μπόρεσε να ανακαλύψει τον υπεύθυνο της Σφαγής, Χανς Ζάμπελ, ο οποίος είχε καταφύγει στο Παρίσι και είχε συλληφθεί. Οι γαλλικές αρχές τον παρέδωσαν στις ελληνικές, οι οποίες τον προφυλάκισαν.
Τον Αύγουστο του 1949 ομολόγησε την έκταση των γερμανικών θηριωδιών στο Δίστομο, αλλά δικαιολογήθηκε ότι εκτελούσε διαταγές ανωτέρων του. Κατά τη διάρκεια της προφυλάκισής του, ο Ζάμπελ εκδόθηκε προσωρινά στη Δυτική Γερμανία για άλλη υπόθεση, αλλά δεν επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα για να αντιμετωπίσει τις συνέπειες των πράξεών του.
218 νεκροί και άλλοι 10 που την επόμενη μέρα προσπάθησαν να φύγουν για τα διπλανά χωριά. Μεταξύ αυτών και ανήλικα παιδιά, περισσότερα από 50, το μικρότερο 2 μηνών. Δεν συμπεριλαμβάνονται τα αγέννητα βρέφη που δεν είδαν ποτέ το φως της ζωής αφού σφαγιάστηκαν στην κοιλιά εγκύων γυναικών.
Οι νεκροί του Δίστομου έφτασαν στα επίσημα έγγραφα συνολικά τους 228, εκ των οποίων 117 γυναίκες, 111 άντρες και ανάμεσά τους ήταν και 53 παιδιά κάτω των 16 χρόνων.
Η μαρτυρία του απεσταλμένου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, Ελβετού George Wehrly, που έφτασε στο Δίστομο λίγες μέρες μετά τη σφαγή, κάνει λόγο για 600 νεκρούς στην ευρύτερη περιοχή, ενώ ανέφερε ότι νεκροί βρίσκονταν παντού, ακόμα και κρεμασμένοι πάνω σε δέντρα.
Δείτε:
«Ένα τραγούδι για τον Αργύρη», ντοκιμαντέρ του Στέφαν Χάουπτ (2006)
H ταινία ΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΓΥΡΗ είναι η συγκινητική ιστορία της ζωής του Αργύρη Σφουντούρη με φόντο τα γεγονότα που στιγμάτισαν την Ελλάδα τα τελευταία εβδομήντα χρόνια, από την Γερμανική Κατοχή και τον Εμφύλιο μέχρι τη Μεταπολίτευση. Είναι ταυτόχρονα μια ταινία για την αντιμετώπιση του προσωπικού θρήνου ενός ανθρώπου που σε ηλικία 4 ετών έχασε τους γονείς του στη σφαγή του Διστόμου, η πορεία του στο δρόμο της επιστήμης, αλλά και η συνειδητοποίηση του ιστορικού χρέους που είχε για την διεκδίκηση των Γερμανικών αποζημιώσεων. Ταυτόχρονα είναι μια ταινία- ταξίδι στην αναζήτηση της προσωπικής γαλήνης.
–ΕΡΤ-ΑΡΧΕΙΟ-Η σφαγή στο Δίστομο – 10 Ιουνίου 1944
Στην εκπομπή επιχειρείται με παραστατικό τρόπο η αναβίωση του ιστορικού ολοκαυτώματος της μαζικής εκτέλεσης κατοίκων του Διστόμου Βοιωτίας την 10η Ιουνίου 1944 από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, μέσα από αυτοβιογραφικές καταγραφές. Κάτοικοι του Διστόμου, επιζώντες της σφαγής, ανακαλούν μνήμες από την τραγωδία και καταθέτουν μπροστά στον φακό, συγκινησιακά φορτισμένοι, την προσωπική τους μαρτυρία.
Οι βιωματικές αφηγήσεις περιγράφουν το μακελειό που συντελέστηκε στο Δίστομο χωρίς να εξαιρούνται γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι, ως πολιτική αντιποίνων για τις απώλειες των Γερμανών κατακτητών στη μάχη που προηγήθηκε στην περιοχή του Στειρίου, με τμήμα ανταρτών του ΕΛΑΣ. Καθώς ξετυλίγεται το χρονικό της σφαγής, αποκαλύπτεται ένα από τα πιο ειδεχθή εγκλήματα εναντίον αμάχων από τους Ναζί.
Η εκπομπή προβλήθηκε στις 10 Ιουνίου 1984, με αφορμή την 40η επέτειο της σφαγής του Διστόμου.
Σκηνοθεσία: Μάχη Λιδωρικιώτη
Η φωτογραφία της Γυναίκας του Διστόμου Μαρίας Παντσίκα
Με την έλευση του Νοέμβρη του 1944 , στο Δίστομο έφτασε και ο ανταποκριτής του αμερικανικού περιοδικού “Life”, Ντμίτρι Κέσελ φωτογραφίζοντας σπίτια, πλατείες και πρόσωπα, μεταξύ αυτών και τη Μαρία Παντίσκα, μία κοπέλα που δεν είχε συμπληρώσει καλά-καλά τα 19 της χρόνια. Με ανασηκωμένα μανίκια αφού λίγο νωρίτερα έπλενε στη σκάφη, νεανικό πρόσωπο αλλά “γερασμένη” από το κλάμα όψη, η φωτογραφία της ήταν η ακριβής απεικόνιση που έψαχνε ο ανταποκριτής για να συνοδεύσει το άρθρο με τίτλο “What the Germans did to Greece”, το οποίο δημοσιεύτηκε στο “Life” στις 27 του ίδιου μήνα. Αρκετά χρόνια αργότερα, η φωτογραφία αυτή έγινε σύμβολο παγκόσμιας εμβέλειας της σφαγής και η Μαρία Παντίσκα (απεβίωσε το 2009) έμεινε γνωστή και ως “Γυναίκα του Διστόμου”.
Επισκεφτήκαμε την Νίκη Μίχα, κόρη της Μαρίας Παντίσκα, η οποία μοιράστηκε μαζί μας τη στιγμή εκείνης της φωτογράφισης, όπως ακριβώς την είχε ακούσει από τη μητέρα της, αναφέρει το news247 και το ρεπορτάζ-έρευνα του Χρήστου Μπαρούνη.
“Όταν είχε έρθει ο Κέσελ στο χωριό, η μητέρα μου ήταν στην αυλή και έπλενε στη σκάφη. Γι’ αυτό έχει και σηκωμένα τα μανίκια και είναι και βρεγμένα, φαίνεται αν το προσέξεις. Τότε, αρκετούς νεκρούς τους είχαν θάψει πολύ κοντά στα σπίτια ή και στις αυλές ακόμα. Εκεί κοντά στο σπίτι της υπήρχε ένας κήπος και είχε αφήσει τη σκάφη για να πάει να ανάψει τα καντήλια. Εννέα καντήλια ήταν. Καθόταν εκεί και μοιρολογούσε. Ο Κέσελ που γύριζε το χωριό και φωτογράφιζε την είδε. Μου είπε ότι όπως έκλαιγε ένιωσε κάποιο χέρι να την χτυπάει στον ώμο. Της είπαν, Μαρία αυτός είναι φωτογράφος έχει έρθει και φωτογραφίζει, αν θες να σε βγάλει κι εσένα. Η μαμά μου δέχτηκε. Το μόνο που έκανε ήταν να της ρίξει το μαντίλι πιο πίσω για να φαίνεται το πρόσωπό της. Την έστησε μπροστά σε έναν τοίχο που υπάρχει μέρι σήμερα και την έβγαλε φωτογραφία. Της είχε μείνει ολοζώντανη αυτή η στιγμή για χρόνια. Όταν δημοσιεύτηκε, της την έστειλαν σε γράμμα. Την είχε τη φωτογραφία από το 1945″.
“Μνήμη-Πένθος-Ελπίδα” σε μία φωτογραφία
Την ημέρα της σφαγής, η Μαρία Παντίσκα δεν ήταν στο Δίστομο. “Μαζί με άλλες κοπέλες του χωριού δούλευαν στον κάμπο, για στάρι και βαμβάκι”, εξομολογείται η κόρη της. “Έχασε τη μαμά της εκείνη τη μέρα, η οποία ήταν σε ένα γειτονικό σπίτι και ετοίμαζαν κόλλυβα για το σαρανταήμερο μνημόσυνο των παιδιών που είχαν εκτελέσει στον Καρακόλιθο. Εκεί τη σκοτώσανε”.
Πώς, όμως, η φωτογραφία μίας κοπέλα 18,5 ετών που απουσίαζε εκείνο το εφιαλτικό δίωρο, έφτασε να συνδέει και να αποτυπώνει τα βιώματα και τα συναισθήματα ενός μαρτυρικού τόπου;
“Όταν συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από τη σφαγή, ο Δήμος ετοίμαζε μία καμπάνια για την επέτειο. Το σύνθημα ήταν Μνήμη-Πένθος-Ελπίδα. Ο Δήμαρχος μάζευε φωτογραφικό υλικό και είχε ζητήσει όποιος θέλει να παρουσιάσει φωτογραφικό υλικό από τις ημέρες εκείνες. Το κουβεντιάσαμε με τη μητέρα μου και είπαμε να τη δώσουμε, μιας και είχε δημοσιευτεί στο Life. Είχαν πάει πάρα πολλές φωτογραφίες, αλλά αποφασίστηκε ομόφωνα να βάλουν αυτή τη φωτογραφία γιατί συγκέντρωνε και τα τρία στοιχεία του Μνήμη-Πένθoς-Ελπίδα. Μνήμη, που θυμόταν τη σφαγή και έκλαιγε. Πένθος, τα μαύρα που φορούσε. Ελπίδα, το νεανικό πρόσωπο.
Πηγές: sansimera.gr, ΕΡΤ-Αρχείο, tvxs, news247
Φωτογραφία εξωφύλλου: Η γυναίκα του Διστόμου Μαρία Παντσίκα/Dmitri Kessel-LIFE