Την ώρα που στη Βόρεια Αμερική οι φονικές χιονοθύελλες δοκιμάζουν τις αντοχές εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων σε ΗΠΑ και Καναδά, με πολικές θερμοκρασίες, πολυήμερες διακοπές ηλεκτροδότησης και πάνω από 60 νεκρούς, η Ευρώπη βιώνει την περίοδο των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς με «ανοιξιάτικες» καιρικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η διαφορά θερμοκρασίας στις δύο πλευρές του Ατλαντικού «αγγίζει» και τους 70 βαθμούς Κελσίου.
Μιλώντας στο iatronet.gr, ο φυσικός – μετεωρολόγος, επιστημονικός συνεργάτης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών/meteo,gr, Σταύρος Ντάφης, εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο η πολική μετεωρολογική «βόμβα» στην Αμερική έφερε μέσω αντικυκλώνα τα 20άρια στην Ευρώπη και το πώς όλο αυτό το φαινόμενο συνδέεται με την κλιματική αλλαγή και την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Παράλληλα, επισημαίνει πως ο θερμός Δεκέμβρης είναι κάθε άλλο παρά ευεργετικός για την υγεία των Ευρωπαίων, καθώς ευνοεί την ανάπτυξη αιθαλομίχλης, μέσω της συσσώρευσης της ρύπανσης, που παραμένει στα χαμηλά στρώματα.
«Κλειδί» όσα συμβαίνουν στην Αρκτική
Κάθε φαινόμενο ακραία ψυχρής εισβολής, όπως αυτής που συμβαίνει το τελευταίο διάστημα στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών μεταξύ ΗΠΑ και Καναδά, οφείλεται σε διεργασίες της ατμόσφαιρας που συμβαίνουν στην Αρκτική, σημειώνει ο κ. Ντάφης και εξηγεί πώς η αύξηση της θερμοκρασίας στην περιοχή αυτή του πλανήτη ευνοεί την αύξηση της συχνότητας τέτοιων φαινομένων.
«Ο πολικός στρόβιλος, ένα ποτάμι αερίων μαζών που αναπτύσσεται κάθε χειμώνα πάνω στο βόρειο ημισφαίριο, ξεχωρίζει τις πολικές, αρκτικές αέριες μάζες από τις πιο εύκρατες, στα δικά μας πλάτη. Όταν αυτό το ποτάμι είναι ισχυρό, γιατί έχουμε ψυχρές αέριες μάζες στην Αρκτική, δεν έχουμε εύκολα κατάβαση ψύχους προς τα μέρη μας, στα εύκρατα κλίματα», υπογραμμίζει και συμπληρώνει: «Όμως, επειδή αυξάνεται πολύ η θερμοκρασία στην Αρκτική, περισσότερο από ό,τι σε άλλες περιοχές του πλανήτη, αυτό το ποτάμι αερίων μαζών εξασθενεί. Δηλαδή η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ των δικών μας περιοχών και των πολικών περιοχών μειώνεται, άρα είναι πολύ πιο εύκολο αυτές οι μάζες, πολύ ψυχρές μερικές φορές, να βρουν δίοδο προς χαμηλά γεωγραφικά πλάτη».
Γιατί συμβαίνει το αντίθετο στην Ευρώπη
Οι αέριες μάζες στο βόρειο ημισφαίριο συνδέονται μεταξύ τους και συχνά ο καιρός της Βόρειας Αμερικής επισκέπτεται την Ευρώπη μερικές μέρες μετά. Άλλες φορές, όπως τώρα, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο.
«Αυτό το χαμηλό βαρομετρικό – βόμβα στη Βόρεια Αμερική προκάλεσε μια μεγάλη ταλάντωση του πολικού αεροχειμάρρου, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα ψηλό βαρομετρικό χαμηλό πάνω από τον βόρειο Ατλαντικό και την Ευρώπη», λέει ο μετεωρολόγος και προσθέτει: «Έτσι σήμερα η Ευρώπη βρίσκεται κάτω από την επιρροή πολύ υψηλών πιέσεων και θερμές αέριες μάζες βρίσκουν δίοδο από τα νότια προς τα ηπειρωτικά της ηπείρου».
Μάλιστα, ο αντικυκλώνας που δημιουργήθηκε έχει ως βασικό χαρακτηριστικό τη μεγάλη διάρκεια ζωής, ως και ενός μήνα, επιτρέποντας την ασφαλή πρόγνωση πως οι ψηλές θερμοκρασίες θα επιμείνουν ως και την πρώτη εβδομάδα του νέου έτους.
«Πρέπει ο κόσμος να αντιληφθεί πως όλα αυτά που βιώνουμε είναι αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής», επισημαίνει ο κ. Ντάφης, διευκρινίζοντας πως οι μέρες που διανύουμε στην Ελλάδα και στην Ευρώπη δεν πληρούν τις προϋποθέσεις ώστε να χαρακτηριστούν ως αλκυονίδες.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο της κλιματικής αλλαγής
Σε μια προσπάθεια να παρουσιάσει με κατανοητό τρόπο τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής τους τελευταίους δύο αιώνες, η επιστημονική ομάδα του Climatebook προσομοίωσε σχηματικά τις αποκλίσεις της θερμοκρασίας στον πλανήτη, στο πνεύμα των ημερών.
Σε ένα γράφημα με τη μορφή χριστουγεννιάτικου δέντρου αναδεικνύονται οι θερμοκρασιακές αποκλείσεις της περιόδου 1935-2021 σε σχέση με την προ-βιομηχανική περίοδο, στις αρχές του 19ου αιώνα. Όπως φαίνεται στο γράφημα, η τιμή αναφοράς του 1935 έχει ήδη κάποια απόκλιση σε σχέση με την προ-βιομηχανική περίοδο. Αυτή κλιμακώνεται τις επόμενες δεκαετίες. Από το 2014 η απόκλιση της μέσης θερμοκρασίας της γης ξεπερνάει σταθερά τον 1 βαθμό Κελσίου, με αποκορύφωμα το 2016, τη χρονιά με τη μεγαλύτερη απόκλιση μέχρι σήμερα. Το 2022, παρόλο που δεν έχει τελειώσει ακόμα η απόκλιση της μέσης θερμοκρασίας, αναμένεται να είναι περίπου +1.1°C πάνω από το μέσο όρο της προβιομηχανικής περιόδου.
Σε ό,τι αφορά τον Δεκέμβρη, η στατιστική του αξιολόγηση θα γίνει την πρώτη εβδομάδα του Ιανουαρίου. Σύμφωνα με τον κ. Ντάφη, φαίνεται πως ίσως δεν ήταν ο πιο θερμός στην ιστορία. «Το 2009 και το 2010 είχαμε πάλι θερμοκρασίες 20 βαθμών τον Δεκέμβριο, αλλά ήταν πιο βροχεροί μήνες. Το 2009 είχαμε Πρωτοχρονιά με σχεδόν 30 βαθμούς στην Κρήτη», υπενθυμίζει.
Γιατί είναι ανθυγιεινοί οι ζεστοί χειμώνες
Οι επιπτώσεις του θερμού Δεκέμβρη στην υγεία μας δεν είναι το ίδιο ευεργετικές με αυτές στο …πορτοφόλι μας, λόγω της χαμηλότερης ενεργειακής κατανάλωσης για θέρμανση.
«Οι αντικυκλώνες και οι πολύ ψηλές ατμοσφαιρικές πιέσεις ευνοούν πολύ τις συνθήκες αιθαλομίχλης και ήδη έχουμε στην Ελλάδα», παρατηρεί ο επιστημονικός συνεργάτης του Εθνικού Αστεροσκοπείου.
Όπως εξηγεί, «όταν έχουμε για πολλές μέρες υψηλές ατμοσφαιρικές πιέσεις, δεν μετακινούνται αρκετά οι αέριες μάζες. Έτσι, τα μικροσωματίδια που παράγουν οι πηγές ρύπανσης, όπως οι μηχανές εσωτερικής καύσης, οι κινητήρες αυτοκινήτων, οι λέβητες κλπ, συσσωρεύονται και η ρύπανση της προηγούμενης μέρας προστίθεται σε αυτή της επόμενης. Δεν υπάρχει εξαέρωση».
Οι συνθήκες που δημιουργούνται είναι περισσότερο ανθυγιεινές, ειδικά τον χειμώνα. «Οι ψυχρές αέριες μάζες, επειδή είναι πιο βαριές από τις θερμές μένουν κοντά στο έδαφος, δηλαδή κοντά στις πηγές ρύπανσης και άρα σε μας. Ειδικά στις πόλεις, αυτό είναι μαρτύριο», σημειώνει.