Είναι μια δυσάρεστη αλήθεια, αλλά πολλά από τα σπίτια μας βλάπτουν τον πλανήτη. Το πρότυπο κατανάλωσης, οι πρώτες ύλες για την κατασκευή τους, τα καύσιμα που απαιτούνται για τη συντήρησή τους και τα απόβλητα που παράγονται από αυτά έχουν ως αποτέλεσμα την ρύπανση του περιβάλλοντος.
Παρά τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων, το 2021 οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τα κτίρια και τις κατασκευές έφτασαν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα.
Τι θα γινόταν όμως αν ένα σπίτι μπορούσε να θρέψει τους ανθρώπους που ζουν μέσα σε αυτό και τον κόσμο έξω από αυτό; Να αυτοτροφοδοτείται; Να ενισχύσει τη βιοποικιλότητα; Να συνδέει μια κοινότητα; Και στο τέλος της ζωής του, να μην αφήνει ίχνη;
Θα ήταν φιλόδοξο να περιμένουμε από ένα σπίτι να τα κάνει όλα αυτά. Αλλά σε ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα, περιλαμβάνονται πολλά από όσα σχεδιάζονται για να προωθήσουν έναν πιο δίκαιο, πιο βιώσιμο τρόπο ζωής. Με συγγραφείς τους Courtney Smith και Sean Topham, το βιβλίο «Houses That Can Save the World» παρουσιάζει πάνω από 150 έργα – ορισμένα σχέδια, τα περισσότερα κατασκευασμένα – από όλο τον κόσμο.
Ορισμένα επαναχρησιμοποιούν υπάρχοντες χώρους, όπως η εκτός δικτύου κατοικία σε σπηλιά του Ensamble Studio στη Μενόρκα της Ισπανίας. Άλλα αναβιώνουν και επικαιροποιούν αρχαίες μεθόδους κατασκευής, όπως η κοινότητα πλίνθινων κτιρίων των ZAV Architects στο Χορμούζ του Ιράν.
Υπάρχουν εκείνα που χρησιμοποιούν τεχνολογίες αιχμής, όπως τα τρισδιάστατα εκτυπωμένα σπίτια της ICON, τα οποία έχουν κατασκευαστεί στη Βόρεια Αμερική. Τον Νοέμβριο, η ICON ανακοίνωσε ότι της ανατέθηκε σύμβαση ύψους 57 εκατομμυρίων δολαρίων από τη NASA για την ανάπτυξη ενός κατασκευαστικού συστήματος για την επιφάνεια της Σελήνης.
Ομαδοποιημένα σε 19 θέματα, όπως «Breathe», «Dig» και «Float», η ποικιλία και το εύρος των έργων αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει ένα σπίτι που να ταιριάζει σε όλους και που μπορεί να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του 21ου αιώνα, σύμφωνα με το δημοσίευμα του CNN.
«Βρήκαμε πολλούς ανθρώπους που κάνουν πολλά πραγματικά καινοτόμα πράγματα και κάνουν τα πράγματα διαφορετικά σε τοπικό επίπεδο», λέει ο Topham. Ο Smith λέει ότι η εστίαση στο τοπικό – από τα οικοδομικά υλικά μέχρι τις τεχνικές κατασκευής – είναι μια διαχρονική γραμμή του βιβλίου και ένας αντίλογος στις επικρατούσες συμπεριφορές στον κατασκευαστικό κλάδο.
Ο συγγραφέας αναφέρει ότι ο μοντερνιστικός σχεδιασμός του 20ού αιώνα έχει εξαπλωθεί και καθώς οι άνθρωποι έχουν γίνει πιο εύποροι, είτε αναμένουν είτε επιδιώκουν να «ζουν σε τσιμεντένια καθαριότητα». «Ξεχνάμε ότι με το να κατασκευάζουμε (σπίτια) με αυτό το είδος του μοντερνιστικού τρόπου – που έχει γίνει παγκόσμιο διεθνές στυλ από τη δεκαετία του 1930 – καταστρέφουμε τον πλανήτη μας», υποστηρίζει. «Βασικά προσπαθείτε να διαμορφώσετε τον τόπο σύμφωνα με το υλικό — και το αποτέλεσμα ήταν περισσότερο επιζήμιο παρά θετικό», προσθέτει η Smith.
Η βιομηχανία σκυροδέματος και τσιμέντου έχει δεκαπλασιαστεί τα τελευταία 65 χρόνια, η παραγωγή χάλυβα έχει τριπλασιαστεί, ενώ η κατά κεφαλήν παραγωγή ξυλείας χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα παρουσίασε σχεδόν στασιμότητα, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ.
Η ίδια έκθεση υπολόγισε ότι το 2021, η κατασκευή των βασικών δομικών υλικών σκυρόδεμα, χάλυβας και αλουμίνιο «πρόσθεσε επιπλέον 4% της παγκόσμιας χρήσης ενέργειας και 6% των παγκόσμιων εκπομπών».
Το «Houses That Can Save the World» περιέχει πολλά παραδείγματα για τα θετικά που μπορεί να προκύψει από τη διαμόρφωση των υλικών στον τόπο.
Στο Mpigi της Ουγκάντα, ο συνιδρυτής του Upcycle Africa, Johnmary Kavuma, έχασε τη γιαγιά του όταν το σπίτι της κατέρρευσε λόγω πλημμύρας που προκλήθηκε από πλαστικά απόβλητα που έφραζαν τα αποστραγγιστικά χαντάκια, λέει ο Topham. Η κοινωνική επιχείρηση συλλέγει τώρα πλαστικά μπουκάλια και τα χρησιμοποιεί ως οικοδομικό υλικό στα στρογγυλά σπίτια της, επιλύοντας έτσι ένα πρόβλημα ρύπανσης και παρέχοντας νέα σπίτια.
Παρά τη θετική τους προοπτική, οι συγγραφείς αναγνωρίζουν ότι η εφαρμογή των ιδεών που περιέχονται στο βιβλίο τους μπορεί να είναι δύσκολη.
«Μόλις απομακρυνθείς από (τις τυπικές μεθόδους κατασκευής), είτε γίνεται δύσκολο να βρεις τους ανθρώπους που θα το κάνουν, είτε γίνεται απίστευτα ακριβό, είτε είναι πραγματικά χρονοβόρο», λέει ο Topham. «Νομίζω ότι για τον μέσο ιδιοκτήτη σπιτιού, το να κάνει κάτι που να μοιάζει έστω και λίγο με τα παραδείγματα του βιβλίου είναι τόσο δύσκολο. Πολλά από αυτά τα εμπόδια πρέπει να ξεπεραστούν».
Παρ’ όλα αυτά, οι συγγραφείς είναι πρόθυμοι να κάνουν πράξη αυτό που αναφέρουν. Η Σμιθ σχεδιάζει να αναδιαμορφώσει τη θέρμανση στο σπίτι της στο Τέξας και να τοποθετήσει ένα ηλιακό πάνελ στην οροφή. Η τάση προς έναν πιο συνειδητό τρόπο δόμησης «είναι πραγματικά ένα παγκόσμιο κίνημα, και αυτό από μόνο του μου δίνει ελπίδα», λέει η Smith.