H Διεθνής Αμνηστία ανησυχεί σοβαρά για την αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας μέλους του προσωπικού του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας, το οποίο οδηγήθηκε σε αστυνομικό τμήμα για έλεγχο ταυτότητας το βράδυ της 14ης Δεκεμβρίου 2022, μετά από ερωτήσεις που έθεσε σε αστυνομικούς κατά τη διάρκεια μιας επιχείρησης εξακρίβωσης στο κέντρο της Αθήνας.
Σύμφωνα με το μέλος του προσωπικού της Διεθνούς Αμνηστίας, λίγο μετά την αποχώρησή του από την εργασία του είδε μια ομάδα 13 ατόμων να περικυκλώνεται από αστυνομικούς της μονάδας μοτοσικλετιστών ΔΕΛΤΑ και ένα αστυνομικό φορτηγάκι σε κοντινή απόσταση. Αρκετοί από αυτούς φέρεται να σταματήθηκαν από την αστυνομία ενώ πήγαιναν να συμμετάσχουν σε διαμαρτυρία που σχετίζεται με τον θάνατο του Κώστα Φραγκούλη, ενός 16χρονου Ρομά αγοριού που πέθανε οχτώ ημέρες αφότου πυροβολήθηκε κατά τη διάρκεια αστυνομικής καταδίωξης στη Θεσσαλονίκη.[1]
Το μέλος του προσωπικού της Διεθνούς Αμνηστίας ρώτησε την αστυνομία αν είχε ενημερώσει την ομάδα για τους λόγους βάσει των οποίων θα οδηγούνταν στο αστυνομικό τμήμα. Ανέφερε ότι η αστυνομία δεν απάντησε για να εξηγήσει στην ομάδα τους λόγους πίσω από μια τέτοια μεταφορά. Εξέφρασε επίσης τις ανησυχίες της για την απόφαση της αστυνομίας να μεταφέρει στο αστυνομικό τμήμα για έλεγχο ταυτότητας άλλη μια παρευρισκόμενη λίγο αφότου τους ζήτησε να της δείξουν τα σήματά τους.
Λίγο αργότερα, η αστυνομία είπε στο μέλος του προσωπικού της Διεθνούς Αμνηστίας ότι θα οδηγηθεί και αυτή στο αστυνομικό τμήμα για έλεγχο ταυτότητας. Παρά τις διαμαρτυρίες της ότι δεν υπήρχε καμία δικαιολογία για την προσαγωγή της στο αστυνομικό τμήμα, καθώς δεν είχε διαπράξει κανένα αδίκημα, και ότι είχε προσκομίσει το δελτίο της ταυτότητάς της, η αστυνομία της είπε ότι ήταν ύποπτη για αδίκημα, ότι επρόκειτο για εντολή ανώτερου αστυνομικού και ότι θα συλλαμβανόταν επίσημα για ανυπακοή σε αστυνομική εντολή, αν δεν επιβιβαζόταν στο αστυνομικό βαν.
Στη συνέχεια, το μέλος του προσωπικού της Διεθνούς Αμνηστίας οδηγήθηκε μαζί με τα άλλα 14 άτομα στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Αττικής (ΓΑΔΑ), όπου κρατήθηκαν για δύο ώρες. Στη συνέχεια αφέθηκαν όλα τα άτομα ελεύθερα χωρίς να τους απαγγελθούν κατηγορίες.
Η άσκηση της αστυνομικής εξουσίας για εξακρίβωση, καθώς και για σύλληψη και κράτηση, θα πρέπει γενικά να γίνεται με σκοπό την πρόληψη και τον εντοπισμό εγκλημάτων, βάσει εύλογης υποψίας ότι ένα άτομο είναι πιθανό να εμπλέκεται σε ποινικό αδίκημα ή ότι μεταφέρει αντικείμενο που σχετίζεται με ένα τέτοιο ποινικό αδίκημα. Η υποψία θα πρέπει να βασίζεται στη συμπεριφορά ενός συγκεκριμένου προσώπου, προϋπόθεση που εξακολουθεί να ισχύει και στο πλαίσιο συγκεντρώσεων. Η σύλληψη ατόμων λόγω της ειρηνικής συμμετοχής τους σε συγκέντρωση αποτελεί παραβίαση του δικαιώματος της ελευθερίας της ειρηνικής συνάθροισης, ιδίως εάν δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για τον περιορισμό ή την απαγόρευση της συγκέντρωσης.
Όπως αναφέρει η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, ο ρόλος των υπερασπιστριών/-ών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συμμετέχουν στην παρακολούθηση ή στην υποβολή εκθέσεων σχετικά με τις συγκεντρώσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικός όσον αφορά την πλήρη απόλαυση του δικαιώματος στην ελευθερία της ειρηνικής συνάθροισης. Οι υπερασπίστριες/-ιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άλλοι παρατηρητές πρέπει να μπορούν να ασκούν τις δραστηριότητές τους χωρίς αδικαιολόγητους περιορισμούς ή παρεμβάσεις, μεταξύ άλλων όσον αφορά την παρακολούθηση των ενεργειών των αξιωματούχων επιβολής του νόμου.[2]
Αυτό το πρόσφατο περιστατικό κατά το οποίο ειρηνικές/-οί διαδηλώτριες/-ωτές, υπερασπίστριες/-ιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και παρευρισκόμενες/-οι στερήθηκαν αυθαίρετα την ελευθερία τους έρχεται να προστεθεί σε πολυάριθμες αναφορές των τελευταίων ετών για περιττή και υπερβολική χρήση βίας από την αστυνομία κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων στην Ελλάδα, εκφοβισμό των διαδηλωτριών/-ών και άλλες μορφές παρέμβασης στο δικαίωμα στην ειρηνική συνάθροιση, συμπεριλαμβανομένων αυθαίρετων συλλήψεων ειρηνικών διαδηλωτριών/-ών και άλλων ατόμων.[3] Οι εξελίξεις αυτές εγείρουν σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τη διασφάλιση του δικαιώματος στην ελευθερία της ειρηνικής συνάθροισης και την απαγόρευση της αυθαίρετης κράτησης.
Η Διεθνής Αμνηστία καταδικάζει την αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας μέλους του προσωπικού της που οδηγήθηκε σε αστυνομικό τμήμα για έλεγχο ταυτότητας απλώς και μόνο αφού έθεσε ερωτήματα σχετικά με μια αστυνομική επιχείρηση. Η οργάνωση ανησυχεί επίσης για την ευρύτερη επίδραση που θα έχει αυτό στις/στους υπερασπίστριες/-ιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σε όσα άτομα επιθυμούν να ασκήσουν το δικαίωμά τους στη διαμαρτυρία. Η Διεθνής Αμνηστία καλεί έντονα τις ελληνικές αρχές να σταματήσουν την πρακτική της μεταφοράς μεγάλου αριθμού ατόμων σε αστυνομικά τμήματα για έλεγχο ταυτότητας πριν και μετά από διαδηλώσεις, χωρίς συγκεκριμένες, εύλογες υποψίες ότι έχει διαπραχθεί κάποιο αδίκημα, ώστε να διασφαλιστεί ότι κατοχυρώνεται πλήρως το δικαίωμα στην ελευθερία της ειρηνικής συνάθροισης.
Ιστορικό
Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ένα άτομο μπορεί να στερηθεί νομίμως την ελευθερία του μόνο για νόμιμους λόγους και σύμφωνα με διαδικασίες που καθορίζονται από τον νόμο. Οι εθνικοί νόμοι που επιτρέπουν τη σύλληψη και την κράτηση και ρυθμίζουν τις σχετικές διαδικασίες πρέπει να είναι σύμφωνοι με το διεθνές δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όποιο άτομο συλλαμβάνεται ή κρατείται πρέπει να ενημερώνεται αμέσως για τους λόγους στέρησης της ελευθερίας του. Το δικαίωμα αυτό ισχύει ανά πάσα στιγμή και δεν μπορεί να υπάρξει παρέκκλιση από αυτό. Σύμφωνα με το άρθρο 74, παρ. 15, περίπτωση θ του ελληνικού Προεδρικού Διατάγματος (ΠΔ) 141/1991, η αστυνομία μπορεί να «οδηγεί στο αστυνομικό τμήμα για εξέταση άτομα τα οποία στερούνται στοιχείων αποδεικτικών της ταυτότητάς τους ή τα οποία, εξαιτίας του τόπου, του χρόνου, των περισσοτέρων και της συμπεριφοράς του δημιουργούν υπόνοιες διάπραξης εγκληματικής ενέργειας».[4]
Το 2003 και το 2005 αντίστοιχα, ο Έλληνας Συνήγορος του Πολίτη και ο Αρχηγός της Ελληνικής Αστυνομίας παρείχαν επίσης γραπτές οδηγίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να διεξάγονται οι προσαγωγές των ατόμων στα αστυνομικά τμήματα.[5] Στην Ειδική Έκθεση του 2020, ο Έλληνας Συνήγορος του Πολίτη υπό την ιδιότητά του ως «Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας» σημείωσε ότι «Η πρακτική της προσαγωγής στο αστυνομικό τμήμα, χωρίς να προβάλλεται κάποιος νόμιμος λόγος και κατά παράβαση των όρων του άρ. 74 παρ. 15 περ. θ’ Π.Δ. 141/199134, παρατηρείται σε πολλές περιπτώσεις που εξέτασε ο Μηχανισμός».[6]
Οι ακόλουθες αρχές, μεταξύ άλλων, ισχύουν για τους αστυνομικούς που διενεργούν επιχειρήσεις εξακρίβωσης:[7]
1. Η επίδειξη δελτίου αστυνομικής ταυτότητας θα πρέπει κατ’ αρχήν να απαλλάσσει το ελεγχθέν άτομο από το ενδεχόμενο προσαγωγής για πρόσθετη εξακρίβωση στοιχείων.[8]
2. Ένα άτομο που διαθέτει αποδεικτικό της ταυτότητάς του μπορεί να οδηγηθεί στο αστυνομικό τμήμα για πρόσθετο έλεγχο ταυτότητας μόνο εάν η συμπεριφορά του (και όχι απλώς ο τόπος, ο χρόνος ή οι περιστάσεις) δημιουργεί υποψίες ότι έχει διαπράξει αδίκημα.[9]
3. Οι πολίτες δεν υποχρεούνται να συνδέουν προς ορισμένο «νόμιμο» σκοπό την φυσική τους παρουσία σε δημόσιο χώρο.[10]
4. Πρέπει να καταβάλλεται κάθε προσπάθεια, ούτως ώστε η εξακρίβωση της αστυνομικής ταυτότητας των ελεγχόμενων να γίνεται επιτόπου, μέσω της σχετικής ηλεκτρονικής εφαρμογής, κυρίως εφόσον οι ελεγχόμενοι φέρουν στοιχεία αποδεικτικά της ταυτότητάς τους.[11]
5. Η προσαγωγή για έλεγχο ταυτότητας πρέπει να γίνεται με τον πλέον ανώδυνο τρόπο, δηλαδή χωρίς να περιορίζεται η προσωπική ελευθερία του ατόμου, ειδικά στις περιπτώσεις που δεν συντρέχουν στοιχεία τα οποία να τεκμηριώνουν την εξατομικευμένη υπόνοια διάπραξης εγκληματικής ενέργειας.[12]
6. Τα πρόσωπα που οδηγούνται στο αστυνομικό τμήμα δεν πρέπει να παραμένουν εκεί πέραν του ελάχιστου χρόνου που απαιτείται για τη διεξαγωγή της διαδικασίας.[13]
[1] Δείτε την ανακοίνωση του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: https://www.facebook.com/amnestygreece.
[2] Human Rights Committee General Comment No. 37 (2020) on the right of peaceful assembly (article 21), CCPR/C/GC/37, 17 September 2020, para. 30.
[3] Greece: Freedom of Assembly at risk and unlawful use of force in the era of Covid-19, 14 July 2021 (Index: EUR 25/4339/2021).
[4] Συνήγορος του Πολίτη, «Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης των Περιστατικών Αυθαιρεσίας: Ετήσια Έκθεση 2020», σ. 34.
[5] Συνήγορος του Πολίτη, «Πόρισμα: Νόμιμες προϋποθέσεις προσαγωγών και αστυνομικών ερευνών», Ιούνιος 2003, διαθέσιμο στο: https://old.synigoros.gr/resources/docs/por_16024_2002_da.pdf· Αρχηγός της Ελληνικής Αστυνομίας – Εγκύκλιος 7100/22/4a’/ 17.06.2005, Οι προσαγωγές ατόμων ως προληπτική και κατασταλτική ενέργεια στην άσκηση της αστυνομικής αρμοδιότητας, 17 Ιουνίου 2005· Σχόλια του Συνηγόρου του Πολίτη σχετικά με την Εγκύκλιο του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας 7100/22/4a’/ 17.06.2005, Αθήνα, 28 Ιουνίου 2005.
[6] Συνήγορος του Πολίτη, «Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης των Περιστατικών Αυθαιρεσίας: Ετήσια Έκθεση 2020», σ. 34.
[7] Βλ. Συνήγορος του Πολίτη, «Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης των Περιστατικών Αυθαιρεσίας: Ετήσια Έκθεση 2020»· Συνήγορος του Πολίτη, «Πόρισμα: Νόμιμες προϋποθέσεις προσαγωγών και αστυνομικών ερευνών», Ιούνιος 2003· Αρχηγός της Ελληνικής Αστυνομίας – Εγκύκλιος 7100/22/4a’/ 17.06.2005
[8] Συνήγορος του Πολίτη, «Πόρισμα: Νόμιμες προϋποθέσεις προσαγωγών και αστυνομικών ερευνών», Ιούνιος 2003, σ. 6.
[9] Συνήγορος του Πολίτη, «Πόρισμα: Νόμιμες προϋποθέσεις προσαγωγών και αστυνομικών ερευνών», Ιούνιος 2003, σ. 6.
[10] Συνήγορος του Πολίτη, «Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης των Περιστατικών Αυθαιρεσίας: Ετήσια Έκθεση 2020», σ. 34.
[11] Συνήγορος του Πολίτη, «Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης των Περιστατικών Αυθαιρεσίας: Ετήσια Έκθεση 2020», σ. 34.
[12] Συνήγορος του Πολίτη, «Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης των Περιστατικών Αυθαιρεσίας: Ετήσια Έκθεση 2020», σ. 34.
[13] Συνήγορος του Πολίτη, «Πόρισμα: Νόμιμες προϋποθέσεις προσαγωγών και αστυνομικών ερευνών», Ιούνιος 2003, σ. 7.