Περισσότερες από το ένα πέμπτο (22%) των γυναικών στην ΕΕ έχουν βιώσει σωματική ή σεξουαλική βία από νυν ή πρώην σύντροφο από την ηλικία των 15 ετών, ενώ σχεδόν οι μισές έχουν υποστεί ψυχολογική βία. [Shutterstock/Jacob Lund]
Το 1977, ο ΟΗΕ αναγνώρισε την 8η Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, αλλά το 2023, σχεδόν οι μισές Ευρωπαίες βιώνουν τουλάχιστον μία μορφή ενδοοικογενειακής βίας κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ στο διάστημα 2010-2021 τουλάχιστον 6593 γυναίκες σκοτώθηκαν από άνδρα μέλος της οικογένειας ή τον σύντροφο τους.
Περισσότερες από το ένα πέμπτο (22%) των γυναικών στην ΕΕ έχουν βιώσει σωματική ή σεξουαλική βία από νυν ή πρώην σύντροφο από την ηλικία των 15 ετών, ενώ σχεδόν οι μισές έχουν υποστεί ψυχολογική βία.
Όμως αυτός ο «σιωπηλός πόλεμος κατά των γυναικών» χάνεται, καθώς το δίκτυο της EURACTIV διαπίστωσε ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αδυνατούν να συλλέξουν αξιόπιστα και συγκρίσιμα στοιχεία για την ενδοοικογενειακή βία, τον βιασμό και τις γυναικοκτονίες, με αποκλίσεις στους νομικούς ορισμούς και την ποινικοποίηση των μορφών έμφυλης βίας.
Τα κακής ποιότητας δεδομένα γεμάτα κενά και ασυνέπειες, σε συνδυασμό με την έλλειψη διασυνοριακών πλαισίων, υπονομεύουν τις εθνικές και ενωσιακές προσπάθειες για την απονομή δικαιοσύνης, την παροχή προστασίας και την επίτευξη καταδικαστικών αποφάσεων.
Με τους κρατικούς πόρους να είναι ήδη περιορισμένοι σε όλη την Ευρώπη λόγω της πανδημίας και του πολέμου στην Ουκρανία, οι γυναίκες αγωνίζονται να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους, ενώ έχουν επιβαρυνθεί με το έργο αυτό ιδιαίτερα και οι ΜΚΟ. Το έργο τους, μάλιστα, παρεμποδίζεται ακόμη περισσότερο από την αποτυχία των αρχών να συλλέξουν κατάλληλα δεδομένα ή ακόμη και να ορίσουν επακριβώς τι συνιστά ενδοοικογενειακή βία ή γυναικοκτονία.
Ακόμη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει σαφή εικόνα της κατάστασης. Όταν ρωτήθηκε από την EURACTIV σχετικά με τα στοιχεία και τις τάσεις σε όλη την Ένωση, ένας εκπρόσωπος ζήτησε να μην αναφερθεί σε αυτό, μας παρέπεμψε σε ορισμένες δημοσιευμένες εκθέσεις και είπε να «παρακολουθήσουμε» τα Δελτία Τύπου της Επιτροπής κοντά στις 8 Μαρτίου.
Το Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών δήλωσε στη EURACTIV ότι η έλλειψη διαθέσιμων στοιχείων, καθώς και οι ελάχιστοι κατάλληλοι ορισμοί της γυναικοκτονίας ή της ενδοοικογενειακής βίας σε εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο , είναι προβληματικοί.
«Η έλλειψη δεδομένων είναι δραματική σε ολόκληρη την ΕΕ: Το μέγεθος του προβλήματος υποτιμάται σε μεγάλο βαθμό σύμφωνα με τις εκθέσεις των γυναικείων οργανώσεων- οι γυναικείες οργανώσεις γνωρίζουν πολύ καλά ότι τα υπάρχοντα στοιχεία δεν μας δίνουν την πλήρη εικόνα. Στην πραγματικότητα, η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη και, ως εκ τούτου, οι ισχύουσες πολιτικές δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν πλήρως το φαινόμενο».
Πρόσθεσαν ότι για «πολλά χρόνια», δεν ήταν σε θέση να ποσοτικοποιήσουν πλήρως την κλίμακα της κατάστασης. «Δεν δίνεται καμία ευρωπαϊκή κλίμακα στο ζήτημα της βίας λόγω έλλειψης συγκρίσιμων δεδομένων σε επίπεδο ΕΕ», ανέφερε το Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών σε γραπτά σχόλια στη EURACTIV.
Ελλείψεις σε εθνικό επίπεδο
«Κάθε γυναικοκτονία είναι μια αποτυχία, και αυτό είναι εξοργιστικό», δήλωσε η Γαλλίδα πρωθυπουργός Ελιζαμπέτ Μπορν στους δημοσιογράφους την Τρίτη (7 Μαρτίου). Η UN Women ορίζει τη γυναικοκτονία ως «σκόπιμη δολοφονία με κίνητρο το φύλο».
Η Γαλλία δεν αναγνωρίζει τη γυναικοκτονία ως νομική έννοια, αλλά οι δημόσιες συζητήσεις συνεχίζονται για την ένταξή της. Η τήρηση της καταμέτρησης των γυναικοκτονιών πέφτει σε μεγάλο βαθμό σε ΜΚΟ όπως η Nous Toutes, η οποία κατέγραψε αύξηση από 102 το 2020 σε 147 το 2022.
Όσον αφορά την ενδοοικογενειακή βία, καταγράφηκαν πάνω από 159.000 περιπτώσεις το 2020, αύξηση 10% σε σχέση με το 2019, με 87% των θυμάτων να είναι γυναίκες. Η σεξουαλική βία έχει επίσης αυξηθεί κατά 30% μεταξύ 2017-2022.
Η Αυστρία δεν έχει επικαιροποιήσει επίσημα τα στοιχεία για τις γυναικοκτονίες από το 2020 και μετά. Ωστόσο, τα στοιχεία μεταξύ 2016-2018 αποκάλυψαν ότι ήταν η μόνη χώρα στην ΕΕ όπου δολοφονήθηκαν περισσότερες γυναίκες από ό,τι άνδρες: το 2017, 27 από τα 48 θύματα ήταν γυναίκες.
Οι αρχές απέτυχαν επίσης να συγκεντρώσουν πληροφορίες σχετικά με τους βιασμούς, την ενδοοικογενειακή βία και τις καταδίκες. Τα πιο αξιόπιστα στοιχεία που μπόρεσε να βρει η EURACTIV από το 2014 έδειχναν ότι το 20% των γυναικών βίωσαν μια μορφή βίας από την ηλικία των 15 ετών, το 15% βίωσαν καταδίωξη, το 38% ψυχολογική κακοποίηση και το 35% σεξουαλική κακοποίηση.
Στο Βέλγιο, η κυβέρνηση δεν κατάφερε επίσης να κρατήσει λογαριασμό των γυναικοκτονιών, αλλά σύμφωνα με το StopFeminicide, μια πλατφόρμα που παρακολουθεί τις γυναικοκτονίες με βάση τις αναφορές των μέσων ενημέρωσης, υπήρξαν τουλάχιστον 24 γυναικοκτονίες το 2022, 22 το 2021, 27 το 2020, 25 το 2019, 39 το 2018 και 43 το 2017. Το 2023 έχουν ήδη διαπραχθεί τρεις γυναικοκτονίες.
Όσον αφορά την ενδοοικογενειακή βία, η Αμνηστία εκτιμά ότι κάθε χρόνο στο Βέλγιο γίνονται περισσότερες από 45.000 καταγγελίες για βία ανάμεσα στα ζευγάρια.
Στην Τσεχία, η κυβέρνηση καταγράφει περιπτώσεις βίας κατά των γυναικών, αν και η έννοια της ενδοοικογενειακής βίας δεν αναγνωρίζεται επίσημα. Σημείωσε, μάλιστα, αύξηση άνω του 100% 616 περιπτώσεις να καταγράφονται το 2021 και 1.418 το 2022. Στοιχεία όμως για γυναικοκτονίες δεν υπάρχουν.
Σύμφωνα με το ROSA – Κέντρο Γυναικών, τα τελευταία 20 χρόνια έχουν διαπραχθεί περίπου 200 περιπτώσεις γυναικοκτονιών. Το λόμπι των γυναικών της Τσεχίας δήλωσε ότι η ζήτηση για βοήθεια προς τις γυναίκες που βρίσκονται σε ανάγκη έχει επίσης αυξηθεί, ωθούμενη από την πανδημία COVID-19.
«Ένας γενικός ορισμός της ενδοοικογενειακής βίας συντάσσεται επί του παρόντος και θα συμπεριληφθεί στον Αστικό Κώδικα (της Τσεχικής Δημοκρατίας)», δήλωσε το Υπουργείο Εσωτερικών στη EURACTIV Τσεχίας.
Η Βουλγαρία είναι ελαφρώς καλύτερη στην καταγραφή περιστατικών. Αν και η κυβέρνηση δεν διαθέτει κεντρικό μητρώο για την καταγραφή όλων των περιπτώσεων ενδοοικογενειακής βίας γεγονός που εγκυμονεί κινδύνους ύπαρξης κενών, τα στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών δείχνουν αύξηση των αναφορών από 22.591 το 2019 σε 27.557 το 2021.
Ο αριθμός των γυναικοκτονιών αυξήθηκε επίσης τα τελευταία τρία χρόνια, με συνολικά 132 θύματα μεταξύ 2018 και 2022.
Στη Γερμανία, οι γυναικοκτονίες και η ενδοοικογενειακή βία απουσιάζουν επίσης από τον ποινικό κώδικα και, αντίθετα, κατατάσσονται μαζί με άλλες ανθρωποκτονίες και «σωματικές βλάβες», θολώνοντας έτσι για άλλη μια φορά τα δεδομένα.
Τα διαθέσιμα στοιχεία, ωστόσο, δείχνουν ότι μια γυναίκα δολοφονείται από μέλος της οικογένειας ή νυν ή πρώην σύντροφο κάθε τρεις ημέρες, ενώ 13 γυναίκες σκοτώθηκαν το 2021, όταν δημοσιεύθηκαν τα τελευταία στοιχεία.
Σύμφωνα με έκθεση του Νοεμβρίου από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Εγκληματολογικών Υποθέσεων της Γερμανίας, το 2022 καταγράφηκαν 143.000 θύματα ενδοοικογενειακής βίας, εκ των οποίων το 80% ήταν γυναίκες, ενώ το 79% ήταν άνδρες δράστες.
Εκτός ΕΕ, στην Αλβανία, το 53% των γυναικών θα βιώσει τουλάχιστον μία μορφή ενδοοικογενειακής βίας στη διάρκεια της ζωής του – ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην ήπειρο. Περίπου 4.000 γυναίκες κατήγγειλαν τη βία το 2022, έτος κατά το οποίο εκδόθηκαν 150 εντολές προστασίας. Από το 2019, 23 γυναίκες στην Αλβανία έχουν δολοφονηθεί από νυν ή πρώην σύντροφο, σύμφωνα με την παρακολούθηση της κοινωνίας των πολιτών.
Η γυναικοκτονία δεν αποτελεί έννοια στην αλβανική νομοθεσία, ούτε και η ενδοοικογενειακή βία, αντιθέτως εντάσσεται στην «οικογενειακή βία».
Στην αντιπέρα όχθη, στις ΗΠΑ, η γυναικοκτονία δεν αναγνωρίζεται ως διαφορετική από την ανθρωποκτονία, αλλά η ενδοοικογενειακή βία αναγνωρίζεται ως έγκλημα σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Εθνικά στοιχεία σχετικά με τα εγκλήματα και τις καταδίκες είναι δύσκολο να βρεθούν, αλλά εκτιμάται ότι τρεις γυναίκες στις ΗΠΑ δολοφονούνται από έναν σύντροφο κάθε μέρα.
Μια χούφτα νικητές
Η Ισπανία είναι η χώρα της ΕΕ με τον πιο εξελιγμένο τρόπο καταγραφής της βίας κατά των γυναικών. Ο νόμος ορίζει την ενδοοικογενειακή βία, την έμφυλη βία και τη γυναικοκτονία, και η κυβέρνηση συλλέγει στοιχεία ετησίως.
Κατά μέσο όρο καταγράφονται ετησίως περίπου 30.000 θύματα έμφυλης βίας μεταξύ 2019 και 2021, με 8.000 περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας και 202 γυναικοκτονίες μεταξύ 2019 και 2022. Επιπλέον, περισσότερες από 100.000 εντολές προστασίας εκδόθηκαν μεταξύ 2019 και 2022.
Σύμφωνα με την κυβέρνηση, το Υπουργείο Ισότητας διέθεσε το 56% του συνολικού προϋπολογισμού του, δηλαδή 320 εκατομμύρια ευρώ, σε μέτρα και προγράμματα για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας και την παροχή βοήθειας στα θύματα.
Στην Πολωνία, από το 2023, η ενδοοικογενειακή βία υπάρχει ως έννοια στο νόμο, γεγονός που παρέχει μεγαλύτερη προστασία και βοήθεια στα θύματα. Ομοίως, στη Σλοβακία, έχει κατοχυρωθεί στο νόμο, ο οποίος αναγνωρίζει ακόμη και την «κακομεταχείριση» που καλύπτει τον εξαναγκαστικό έλεγχο και την ψυχολογική κακοποίηση – κάτι που λείπει από πολλές άλλες χώρες.
Άλλες μορφές βίας
Η EURACTIV διαπίστωσε επίσης αποκλίσεις στον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη ποινικοποιούν την ψυχολογική βία, τον εξαναγκασμό και άλλες μορφές μη σωματικής κακοποίησης.
Ο εξαναγκαστικός έλεγχος ορίζεται ως «μια πράξη ή ένα μοτίβο επίθεσης, απειλών, ταπείνωσης και εκφοβισμού ή άλλη κακοποίηση που χρησιμοποιείται για να βλάψει, να τιμωρήσει ή να φοβίσει το θύμα του». Μπορεί να συνδέεται στενά με άλλες μορφές βίας, όπως η σωματική, σεξουαλική και οικονομική κακοποίηση.
Μια έκθεση του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) του 2022 διαπίστωσε ότι η ψυχολογική βία, η συναισθηματική κακοποίηση και ο καταναγκαστικός έλεγχος αποτελούν «ένα παγιωμένο και ενδημικό φαινόμενο» στα κράτη μέλη της ΕΕ, με το 44% των γυναικών να την αντιμετωπίζουν στη διάρκεια της ζωής τους.
Ενώ μια μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2020 διαπίστωσε ότι τα περισσότερα κράτη μέλη ποινικοποίησαν την ψυχολογική βία ως μορφή ενδοοικογενειακής βίας, η διαφορετική ορολογία και οι διαφορετικές μονάδες μέτρησης εμπόδιζαν τη συλλογή δεδομένων.
Παρόλο που 39 ευρωπαϊκά κράτη έχουν υπογράψει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, τη συνθήκη του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα ανθρώπινα δικαιώματα σχετικά με την πρόληψη της βίας κατά των γυναικών, μόνο έξι συμμορφώνονται με το άρθρο για την ψυχολογική βία: Γαλλία, Ιρλανδία, Μαυροβούνιο, Πορτογαλία, Σερβία και Σουηδία.
Ανεπαρκείς καταδίκες
Αλλά δεν είναι μόνο τα ελλιπή, παλαιά ή ασυνεπή δεδομένα που βλάπτουν τις γυναίκες της Ευρώπης. Τα ποσοστά καταδίκης παραμένουν συγκλονιστικά χαμηλά σε όλη την Ένωση, εμποδίζοντας τις γυναίκες να καταγγείλουν τα εγκλήματα εις βάρος τους.
Στη Βουλγαρία, μια δημοσκόπηση του 2020 από την Αμνηστία και τη SOS Viol διαπίστωσε ότι το 77% των ερωτηθέντων δεν εμπιστεύεται τη δικαιοσύνη σε περιπτώσεις σεξουαλικής βίας. Με το 53% των υποθέσεων βιασμού να απορρίπτονται – κυρίως λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων (63%), άγνωστου δράστη (16%) και απουσίας αδικήματος (8,5%) – και ακόμη λιγότερες να καταλήγουν σε καταδίκη, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί.
Από το 10% των Γαλλίδων που υποβάλλουν καταγγελία, μόνο το 1% θα εξασφαλίσει καταδίκη. Οι ποινικές καταδίκες για βία κατά των γυναικών έχουν επίσης μειωθεί κατά 40% περίπου τα τελευταία χρόνια.
Στην Τσεχία, το 75% όσων καταλήγουν στο δικαστήριο για κάτι που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ενδοοικογενειακή βία, φεύγουν με ποινή με αναστολή, ενώ στη Γερμανία, η καταδίκη εξασφαλίζεται μόνο στο 7,5% των περιπτώσεων.
«Η συζήτηση για την ενδοοικογενειακή βία έχει ανοίξει, ιδίως κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης. Αλλά και για τη σεξουαλική βία και τον βιασμό, για τον οποίο οι ποινές είναι τόσο χαμηλές που εξοργίζει ιδιαίτερα τους νέους», δήλωσε η Χάνα Στελζέροβα, διευθύντρια του Λόμπι Γυναικών της Τσεχίας.
Στην Αλβανία, όπου παραμένει σημαντικό κοινωνικό στίγμα γύρω από την καταγγελία τέτοιων εγκλημάτων, μόνο το 17% των καταγγελιών οδηγεί σε σύλληψη και το 13% φτάνει στο δικαστήριο.
Από τις καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία που φτάνουν στα βελγικά δικαστήρια, μια μελέτη του 2010 διαπίστωσε ότι στο 70% των περιπτώσεων δεν υπήρξε καταδίκη. Δεν υπήρχαν πιο πρόσφατα στοιχεία.
Η Γερμανίδα υπουργός Εσωτερικών Νάνσι Φέιζερ δήλωσε τον Νοέμβριο του 2022 ότι για να αυξηθούν τα ποσοστά καταδίκης, «πρέπει να ονομάσουμε τη βία κατά των γυναικών ακόμη πιο ξεκάθαρα ως τέτοια και να την καταγράψουμε ακόμη καλύτερα για να μπορούμε να την καταπολεμήσουμε αποτελεσματικά. Δεν πρέπει να υπάρξει ευτελισμός της βίας κατά των γυναικών».
Ποια είναι η λύση;
Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) εργάζεται για τη συλλογή δεδομένων από τα κράτη μέλη και τη συγκέντρωσή τους σε ένα ενιαίο σημείο.
Το EIGE έχει προτείνει ένα σύστημα ταξινόμησης για τη συλλογή δεδομένων σχετικά με άλλες μορφές δολοφονιών που υπερβαίνουν τον οικείο σύντροφο, όπως οι δολοφονίες από σεξουαλική βία, εγκλήματα τιμής κ.ά., αλλά εκπρόσωπος δήλωσε στη EURACTIV ότι τα δεδομένα που συλλέγονται δεν είναι επικαιροποιημένα.
Ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ, Ζοζέπ Μπορέλ, δήλωσε τον Νοέμβριο: «Η ΕΕ καταδικάζει όλες τις μορφές βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών. Είναι απαράδεκτο στον 21ο αιώνα οι γυναίκες και τα κορίτσια να εξακολουθούν να κακοποιούνται, να παρενοχλούνται, να βιάζονται, να ακρωτηριάζονται ή να εξαναγκάζονται σε γάμο».
Την ίδια ημέρα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθιέρωσε έναν κοινό αριθμό τηλεφωνικής γραμμής βοήθειας της ΕΕ για τις γυναίκες που βιώνουν βία.
Πέρυσι, την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, η Επιτροπή ενέκρινε πρόταση οδηγίας για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, με στόχο να διασφαλίσει ένα ελάχιστο επίπεδο προστασίας σε ολόκληρη την ΕΕ από την εν λόγω βία.
Ωστόσο, το Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών δήλωσε ότι δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο όσον αφορά την οδηγία.
«Το ΕΛΓ ζητά την ταχεία έκδοση της οδηγίας της ΕΕ για τη βία κατά των γυναικών και την ενδοοικογενειακή βία, ώστε να δημιουργηθεί ένα συνεκτικό σύστημα συλλογής δεδομένων με σταθερά κατανοητούς ορισμούς του φαινομένου», δήλωσε η ομάδα στη EURACTIV.
Ζήτησαν επίσης την τελική επικύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης. η οποία ελπίζουν ότι θα ολοκληρωθεί μέχρι τον Ιούνιο του 2023, παρά την άρνηση έξι κρατών μελών να το πράξουν.
Για βοήθεια ή υποστήριξη σχετικά με την ενδοοικογενειακή κακοποίηση και τη βία κατά των γυναικών, βρείτε την εθνική σας γραμμή βοήθειας εδώ ή καλέστε την πανευρωπαϊκή γραμμή βοήθειας στο 116 016.