Διαβάζω σχόλια για την ευθύνη των δανειοληπτών, και θέλω να σας στείλω μία καρτ-ποσταλ από το όχι και πολύ μακρινό παρελθόν.
Ένα ηλιόλουστο πρωί, κάπου λίγο πριν το ξέσπασμα της διεθνούς οικονομικής κρίσης, ο διευθυντής του περιφερειακού τμήματος επιχειρηματικής πίστης μεγάλης τράπεζας καθόταν στο γραφείο μου απέναντί μου πίνοντας τον καφέ του, και κοιτώντας με πολύ σοβαρό ύφος μου είπε:
– «Αυτή η εταιρεία έχει το δυναμικό και τις προοπτικές να εκτιναχθεί!»
– «Ευχαριστώ»
– «Αλλά κάποιος την φρενάρει κύριε Φαρμάκη»
– «Τι εννοείτε; Ποιος την φρενάρει;»
– «Εσείς! Εσείς την φρενάρετε!», με έδειξε με το δάχτυλο.
– «Εγώ; Πώς;»
– «Είστε πολύ συντηρητικός με τον δανεισμό! Πάρτε άλλα 500 χιλ. να τα τζιράρετε! Έτσι μεγαλώνουν οι εταιρείες!»
– «Μα ήδη έχουμε ξένα κεφάλαια όσο περίπου και τα ίδια κεφάλαια μας, λόγος 1:1. Δεν είναι σωστό να ξεπεράσουμε αυτό το επίπεδο. Άλλωστε κάνουμε αυξήσεις κεφαλαίου επανεπενδύοντας τα κέρδη μας.»
– «Αχ κύριε Φαρμάκη μου, είστε νέος και πολύ επιστήμονας, δεν λειτουργεί έτσι η αγορά. Υπάρχουν εταιρείες που δανείζονται με λόγο ξένων προς ίδια κεφάλαια είκοσι προς ένα ή και περισσότερο. Θα το μετανιώσετε που χάνετε ευκαιρίες για εύκολο χρήμα».
Ήταν ο ίδιος που κάποιον Δεκέμβρη με έπαιρνε τηλέφωνο και με παρακαλούσε να τραβήξουμε 100 χιλιάρικα από το περιθώριο που είχαμε για κεφάλαιο κίνησης για να πάρει το bonus του επειδή θα έπιανε τους στόχους δανειοδοτήσεων που είχε βάλει η διοίκηση, και ας το επιστρέφαμε τον Γενάρη αν δεν το χρειαζόμασταν. Και ήταν η εποχή που πωλητές, πλασιέ των τραπεζών που πουλούσαν χρήμα με μεθόδους δοσατζή του εξήντα, έπαιρναν τηλέφωνο την μητέρα μου για να της ανακοινώσουν χαρούμενοι ότι έχει προεγκριθεί μια (ακόμα) πιστωτική κάρτα και πρέπει να περάσει από το κατάστημα να την πάρει. «Μα δεν έκανα καμία αίτηση για κάρτα!» «Την εγκρίναμε εμείς για λογαριασμό σας κα Φαρμάκη, σας περιμένει!»
Πολύ ωραία – στα βιβλία – όλα αυτά τα αυστηρά που λέτε περί ηθικής ευθύνης του δανειολήπτη. Η θεωρία όμως, όπως όλες οι θεωρίες, ισχύει σε κανονικές συνθήκες, και όπως θα διαβάσετε στα βιβλία αν προχωρήσετε στα επόμενα κεφάλαια, με παραδοχές. Μία εκ των οποίων είναι η συμμετρία ισχύος και η συμμετρία πληροφόρησης μεταξύ καταναλωτή και προμηθευτή. Μία άλλη είναι η καλή πίστη. Και μία τρίτη, ότι οι προσδοκίες από την οικονομία θα είναι ρεαλιστικές και δεν θα χειραγωγούνται από τους ειδικούς μάρκετιγκ και επικοινωνίας, το μόνο επάγγελμα που είναι χειρότερο και από τους πολιτικούς στην καλλιέργεια ψευδών προσδοκιών.
Αν κανείς πιστεύει ότι η ηλικιωμένη μητέρα μου είχε συμμετρία ισχύος και πληροφόρησης με την Τράπεζα, ότι η Τράπεζα την προσέγγιζε με την καλή πίστη που εκείνη έδειχνε σε έναν οργανισμό στον οποίο είχε μάθει να δείχνει εμπιστοσύνη, και ότι κανείς δεν της καλλιεργούσε ψευδείς προσδοκίες, τότε συγγνώμη, δεν τα έχετε διαβάσει καλά τα βιβλία με τις ηθικές θεωρίες των συναλλαγών.
Και ακόμα περισσότερο. Αν μιλάτε το 2022, μονομερώς για την ηθική ευθύνη ενός δανειολήπτη, προσπερνώντας τις εύλογες προσδοκίες του για το μέλλον – όλη η οικονομική θεωρία βασίζεται στις προσδοκίες των νοικοκυριών, τα expectations, που συμμετέχουν ως ποσοτικοί συντελεστές και στις μαθηματικές εκφράσεις των οικονομικών μοντέλων – τότε όχι μόνο δεν έχετε διαβάσει ούτε τα επόμενα κεφάλαια στα βιβλία της ηθικής ευθύνης, δεν καταλάβατε καν την κλίμακα του τι συνέβη στα χρόνια που πέρασαν, ποιες ήταν οι αιτίες και ποιοι βγήκαν κερδισμένοι από κατεστραμμένες ζωές ανθρώπων.
Άσε που νομίζετε ότι στον αγγελικό κόσμο σας, οι όροι των πολυσέλιδων συμβάσεων που φτιάχνουν νομικά τμήματα τεράστιων οργανισμών είναι απλοί, κατανοητοί και κυρίως έντιμοι. Και δεν το καταλάβατε ούτε όταν ιστορίες σαν εκείνου του λιγδιάρη βουλευτή, του Πάτση, δείχνουν τι πραγματικά συνέβαινε.
.
Ο Γρηγόρης Φαρμάκης γεννήθηκε το 1968. Σπούδασε Μηχανολόγος Μηχανικός στο ΕΜΠ, ενώ, από το 1998, δραστηριοποιείται στην εταιρεία επιστήμης και τεχνολογίας Agilis S.A., η οποία αναπτύσσει εξειδικευμένα πληροφοριακά συστήματα και εφαρμογές λογισμικού.
Σήμερα είναι Διευθύνων Σύμβουλος της Agilis, ενώ, ως μαχητικός φιλελεύθερος, αρθρογραφεί και συμμετέχει στη δημόσια συζήτηση.