Στα ορεινά της Νάξου την Κατοχή θέριζε η πείνα. Μέσα σ’ ένα τραγούδι, με τίτλο “Χραμάκι απεραθίτικο” περιγράφεται η ανέχεια κι ο πόνος του ναξιακού λαού τα χρόνια της Κατοχής. Μέσα στο ίδιο τραγούδι όμως δίνεται και η υπόσχεση πως η λευτεριά δεν θ’ αργήσει να έρθει.
Στο blog “Κορωνίδα Νάξου” διαβάζουμε πως γράφτηκε το τραγούδι “Χραμάκι απεραθίτικο”:
Στις 6 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί επιτίθενται στην Ελλάδα. Παρά την ηρωική αντίσταση των Ελλήνων υπερασπιστών των συνόρων, οι βάρβαροι στο τέλος θα διαβούνε, και στις 27 Απριλίου θα μπουν στην Αθήνα. Η μεγάλη νύχτα της Κατοχής έχει αρχίσει.
Την 1η Μαΐου 1941 οι Έλληνες στρατιώτες απολύονται. Ανάμεσά τους και ο Νίκος Σφυρόερας, που επιστρέφει με καΐκι στη Νάξο, και το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου, θα δημιουργήσει μαζί με άλλους συμπατριώτες του τον πρώτο αντιστασιακό πυρήνα του ΕΑΜ Νάξου, για πόλεμο εναντίον του στρατού Κατοχής.
Αυτά τα χρόνια, ο Σφυρόερας θα λειτουργήσει ως σύνδεσμος μεταξύ των Ναξίων ανταρτών με την Αντιστασιακή Οργάνωση Military Operations 4 (Μιλίταρι Οπερέισονς φορ), γνωστή ως MO4 (Εμ Ο Φορ), το Γραφείο Στρατιωτικών Επιχειρήσεων που ίδρυσε η Διεύθυνση Ειδικών Επιχειρήσεων της Μεγάλης Βρετανίας με έδρα το Κάιρο, και είχε την ευθύνη για τις χώρες της Βαλκανικής Χερσονήσου.
Αξίζει να αναφερθεί ότι η Εμ Ο Φορ, που ανέλαβε τη διενέργεια δολιοφθορών και τη διεξαγωγή ανορθόδοξου πολέμου στην κατεχόμενη Ευρώπη από το γερμανικό ναζιστικό Γ΄ Ράιχ, είναι η οργάνωση που τον Οκτώβρη του 1942 έστειλε τους Βρετανούς κομάντος, με επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη Έντι Μάγιερς, για να οργανώσουν με τη βοήθεια των αρχηγών του ΕΑΜ και του ΕΔΕΣ, Άρη Βελουχιώτη και Ναπολέοντα Ζέρβα, την ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου, το πρώτο μεγάλο σαμποτάζ στα μετόπισθεν του Άξονα, που αναπτέρωσε το ηθικό όλων των κατεχόμενων λαών.
Σ’ εκείνες τις μαύρες ώρες της Ιταλογερμανικής Κατοχής, τον Μάη του 1943, «που όλα τα ’σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά», και η πείνα θέριζε και ξεκλήριζε τους κατοίκους των ορεινών σμυριδούχων χωριών, ο Νίκος Σφυρόερας θα γράψει το μοναδικό κι αγαπημένο απελευθερωτικό τραγούδι «Χραμάκι Απεραθίτικο», που το πρωτοτραγούδησε πάνω στη μουσική τού πολύ γνωστού τραγουδιού της Σοφίας Βέμπο «Στη Λάρσα βγαίνει ο Αυγερινός», μαζί με τους δύο αχώριστους φίλους και συναγωνιστές στο ΕΑΜ, Στέλιο Ααρών και Μιχάλη Γρατσία (Δίφραγκο) μέσα στην ταβέρνα της μάνας του τελευταίου στη Χώρα, και μέσα σε λίγες μέρες απλώθηκε στ’ Απεράθου, σε όλη τη Νάξο, και ύστερα σε όλες τις Κυκλάδες από τον Απεραθίτη βιολιτζή Σταμάτη Μπαρδάνη.
ΤΡΑΓΟΥΔΙ «ΧΡΑΜΑΚΙ ΑΠΕΡΑΘΙΤΙΚΟ»
Χραμάκι Απεραθίτικο
στον αργαλειό φαμένο
για προίκα φυλαγμένο.
Σε σπίτι λιβαδίτικο
για γάμο στολισμένο
σ’ αντίκρισα στρωμένο
Σ’ αντίκρισα και δάκρυσα
κι έφερα στο μυαλό μου
την πείνα στο χωριό μου.
Ποια μάνα Απεραθίτισσα
σε πούλησε να πάρει
φασόλια και κριθάρι.
Χράμι που σε κεντούσανε
τ’ Απεραθιού λουλούδια
δροσάτα κοπελούδια
Όσα τραγούδια σου ’πανε
κλάματα γίναν τώρα
στης συμφοράς την ώρα.
Μ’ ας σ’ έχουν κι ας σε χαίρονται
της φτώχειας οι αγιογδύτες
όλοι οι μαυραγορίτες.
Καινούριες μέρες έρχονται
και η καθεμιά θα κάνει
της Λευτεριάς το χράμι.
Ωστόσο, οι Αρχές Κατοχής δεν θ’ αργήσουν να μάθουν τον δημιουργό του «Απεραθίτικου Χραμακιού», να τον συλλάβουν και μαζί με άλλους αντιστασιακούς να τον μεταφέρουν στο αεροδρόμιο της Πάρου. Εκεί, θα ζήσει το μαρτύριο της εικονικής εκτέλεσης για 7 ημέρες.
Κάθε μέρα, ο Νίκος Σφυρόερας μαζί με άλλους συναγωνιστές του μελλοθάνατους θα σκάβει τον λάκκο του, κάθε μέρα θα στήνονται μπροστά στους τάφους τους, θα λένε τον Εθνικό Ύμνο και το εκτελεστικό απόσπασμα θα τους πυροβολεί με άσφαιρα πυρά. Οι Γερμανοί δεν είχαν μάθει ακόμα αυτά που ήθελαν και προσπαθούσαν με κάθε μέσο να κάμψουν το ηθικό των συλληφθέντων και να τους κάνουν να μιλήσουν για τα σχέδια των συμμάχων. Όμως, η βοήθεια θα έρθει κυριολεκτικά εξ ουρανού. Στις 14 Ιανουαρίου 1944 βομβαρδίζεται από συμμαχικά αεροπλάνα το λιμάνι της Παροικιάς στα πλαίσια της σχεδιαζόμενης καταστροφής από τους Άγγλους όλων των πλοιαρίων που οι Γερμανοί είχαν επιτάξει για τη μεταφορά εφοδίων τους σε όλα τα νησιά του Αιγαίου. Οι κρατούμενοι θα δραπετεύσουν, και οι Αξώτες θα καταφέρουν να περάσουν στη Νάξο.
Αυτή η εμπειρία θα μείνει ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη του ποιητή. Θα στοιχειώνει τους εφιάλτες όλης της υπόλοιπης ζωής του. Κάθε φορά που θα βλέπει Γερμανούς στον ύπνο του, θα είναι βέβαιος πως του προμηνύεται κάποιο κακό…
Στο blog “Φωτεινή Παντογνώστρα” αναφέρει για το τραγούδι:
Στα χρόνια της Κατοχής, τα ορεινά χωριά της Νάξου, κυρίως δε η Κόρωνος, το Σκαδό και τ’ Απεράθου, οι κάτοικοι των οποίων απασχολούνταν σε μεγάλο ποσοστό με την εξόρυξη σμύριδας (την οποία εκείνα τα χρόνια εκμεταλλεύονταν οι Ιταλοί), πέρασαν δύσκολες καταστάσεις πείνας και ανέχειας. Εκείνοι που είχαν μια οικονομική άνεση –όσο μπορούμε να μιλάμε για οικονομική άνεση στα χρόνια της Κατοχής– ήταν ελάχιστοι, κυρίως στα λιβαδοχώρια λόγω της αγροτικής παραγωγής που δεν είχε επηρεαστεί τόσο. Οι απεραθιτοπούλες τότε είχαν αναγκαστεί να κατεβαίνουν στα κατώχωρα και να πουλούν τα υφαντά τους –κυρίως χράμια–, αυτά κυρίως που φύλαγαν μέσα στα μπαούλα και προορίζονταν για την προίκα τους. Πουλώντας τα υφαντά τους μπορούσαν στη συνέχεια να αγοράζουν κριθάρι, πατάτες και άλλα είδη πρώτης ανάγκης.
Ο Νίκος Σφυρόερας, επηρεαζόμενος από αυτό το γεγονός, έγραψε το ποίημα «Χραμάκι απεραθίτικο», για τη σύνθεση και τη μουσική επένδυση του οποίου μας δίνει περισσότερες πληροφορίες ο εκδότης της εφημερίδας «Τ’ Απεράθου» Μιχάλης Γρατσίας στο βίντεο που ακολουθεί (από το κανάλι του Καπταν ‘Ιάννη Ζαζάνη).
Τραγουδά η Κούλα Κληρονόμου-Σιδερή. Στο βιολί ο Φλώριος Γλέζος.
-Το τραγούδι όπως περιλαμβάνεται στον δίσκο “Σκοποί και τραγούδια από τ’ Απεράθου Νάξου”, έκδοση του Απεραθίτικου Συλλόγου Νάξου (1983)
Πηγή: Κορωνίδα Νάξου, Φωτεινή Παντογνώστρα
Φωτογραφία via youtube