Μια σειρά από αλληλένδετες «μεγα-απειλές» θέτουν σε κίνδυνο το μέλλον μας, γράφει σε άρθρο του στο Project Syndicate ο Αμερικανός οικονομολόγος Νουριέλ Ρουμπινί. Ο πεισματικά χαμηλός πληθωρισμός της προ πανδημίας περιόδου έχει δώσει τη θέση του στον υπερβολικά υψηλό σημερινό πληθωρισμό. Η στασιμότητα – διαρκής χαμηλή ανάπτυξη λόγω της αδύναμης συνολικής ζήτησης – έχει εξελιχθεί σε στασιμοπληθωρισμό, καθώς οι αρνητικές διαταραχές στη συνολική προσφορά έχουν συνδυαστεί με τις επιπτώσεις των χαλαρών νομισματικών και δημοσιονομικών πολιτικών.
Εκεί που κάποτε τα επιτόκια ήταν πολύ χαμηλά –ή ακόμα και αρνητικά– τώρα αυξάνονται γρήγορα, εκτοξεύοντας το κόστος δανεισμού και δημιουργώντας τον κίνδυνο διαδοχικών κρίσεων χρέους. Την εποχή της υπερ-παγκοσμιοποίησης, του ελεύθερου εμπορίου, των υπεράκτιων αλυσίδων εφοδιασμού και του ανεφοδιασμού just-in-time έχει διαδεχτεί μια νέα εποχή αποπαγκοσμιοποίησης, προστατευτισμού, ασφαλούς εμπορίου και «υποστήριξης φίλων», με ανεφοδιασμό just-in-case.
Επιπλέον, οι νέες γεωπολιτικές απειλές αυξάνουν τον κίνδυνο ψυχρών και θερμών πολέμων και βαλκανοποιούν περαιτέρω την παγκόσμια οικονομία. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής γίνονται πιο έντονες και με πολύ ταχύτερο ρυθμό απ’ ό,τι περίμεναν πολλοί. Οι πανδημίες, επίσης, είναι πιθανό να γίνουν πιο συχνές, λοιμώδεις και δαπανηρές. Οι πρόοδοι στην τεχνητή νοημοσύνη, τη μηχανική μάθηση, τη ρομποτική και τον αυτοματισμό απειλούν να δημιουργήσουν περισσότερη ανισότητα, μόνιμη τεχνολογική ανεργία και πιο θανατηφόρα όπλα. Όλα αυτά τα προβλήματα πυροδοτούν μια αντίδραση κατά της δημοκρατίας και του καπιταλισμού, ενδυναμώνοντας λαϊκιστές, αυταρχικούς και μιλιταριστές εξτρεμιστές, τόσο από τα δεξιά όσο και από τα αριστερά.
Αυτό που ονόμασα μεγα-απειλές, άλλοι το ονόμασαν «πολυκρίση». Η διευθύνουσα σύμβουλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα προειδοποίησε πέρυσι για «σειρά καταστροφών» στην παγκόσμια οικονομία, που αντιμετωπίζει «ίσως τη μεγαλύτερη δοκιμασία της από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο». Στην τελευταία του έκθεση για τους παγκόσμιους κινδύνους – που κυκλοφόρησε λίγο πριν συγκεντρωθούν οι ελίτ στο Νταβός αυτές τις μέρες για να συζητήσουν τη «συνεργασία σ’ έναν κατακερματισμένο κόσμο» – το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ προειδοποιεί για «μια αβέβαιη και ταραχώδη δεκαετία που έρχεται».
Είναι κοινά αποδεκτό, λοιπόν, ότι αντιμετωπίζουμε πρωτοφανή, ασυνήθιστα και απροσδόκητα επίπεδα αβεβαιότητας. Βραχυπρόθεσμα, μπορούμε να περιμένουμε περισσότερη αστάθεια, υψηλότερους κινδύνους, πιο έντονες συγκρούσεις και συχνότερες περιβαλλοντικές καταστροφές.
Στο μεγάλο του μεσοπολεμικό μυθιστόρημα «Το μαγικό βουνό», ο Τόμας Μαν απεικονίζει το πνευματικό και πολιτιστικό κλίμα –και την τρέλα– που οδήγησε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ιστορία εκτυλίσσεται σ’ ένα σανατόριο, που το εμπνεύστηκε από ένα σανατόριο που είχε επισκεφτεί στο Νταβός, την ίδια ορεινή τοποθεσία όπου διεξάγονται τώρα τα γκαλά του Φόρουμ, συνεχίζει ο Ρουμπινί.
Πρόκειται για ιδιαίτερα κατάλληλη ιστορική σύνδεση. Η σημερινή εποχή των μεγα-απειλών μοιάζει πολύ περισσότερο με την τραγική 30ετία μεταξύ 1914 και 1945, παρά με τα 75 χρόνια σχετικής ειρήνης, προόδου και ευημερίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αξίζει να θυμηθούμε ότι η πρώτη εποχή της παγκοσμιοποίησης δεν ήταν αρκετή για να αποτρέψει τον μεγάλο παγκόσμιο πόλεμο του 1914. Την τραγωδία αυτή ακολούθησαν μια πανδημία (ισπανική γρίπη), το κραχ του 1929, εμπορικοί και νομισματικοί πόλεμοι· πληθωρισμός, υπερπληθωρισμός και αποπληθωρισμός· οικονομικές κρίσεις και τεράστιες χρεοκοπίες· και ποσοστά ανεργίας άνω του 20%. Αυτές οι συνθήκες στήριξαν την άνοδο του φασισμού στην Ιταλία, του ναζισμού στη Γερμανία και του μιλιταρισμού σε Ισπανία και Ιαπωνία – με αποκορύφωμα τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα.
Αλλά οι σημερινές μεγα-απειλές είναι ίσως ακόμη πιο δυσοίωνες. Εξάλλου, η γενιά του Μεσοπολέμου δεν χρειάστηκε να αντιμετωπίσει ούτε κλιματική αλλαγή ούτε την απειλή της τεχνητής νοημοσύνης για την απασχόληση ούτε τις υποχρεώσεις που σχετίζονται με τη γήρανση του πληθυσμού (καθώς τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης ήταν ακόμα στα πρώτα τους χρόνια και οι περισσότεροι ηλικιωμένοι πέθαιναν πριν λάβουν την πρώτη τους σύνταξη). Επιπλέον, οι παγκόσμιοι πόλεμοι ήταν σε μεγάλο βαθμό συμβατικές συγκρούσεις, ενώ τώρα θα μπορούσαν να καταλήξουν ακόμη και σε πυρηνική Αποκάλυψη.
Επομένως, αντιμετωπίζουμε αθροιστικά και πολλαπλασιαστικά: τα χειρότερα της δεκαετίας του 1970 (επαναλαμβανόμενα αρνητικά σοκ της συνολικής προσφοράς), τα χειρότερα της κρίσης του 2008 (επικίνδυνα υψηλά ποσοστά χρέους) και τα χειρότερα της δεκαετίας του 1930. Μια νέα γεωπολιτική «μεγάλη ύφεση» αυξάνει την πιθανότητα ψυχρών και θερμών πολέμων, που θα μπορούσαν πολύ εύκολα να ξεφύγουν από τον έλεγχο.
Κανείς που συνεδριάζει σήμερα στο Νταβός δεν γράφει το μεγάλο μυθιστόρημα της εποχής των μεγα-απειλών, σχολιάζει ο Ρουμπινί. Ωστόσο, ο σημερινός κόσμος αποπνέει όλο και περισσότερο το «προαίσθημα» που δοκιμάζει κανείς όταν διαβάζει Τόμας Μαν. Πολλοί εφησυχάζουμε στη σύνοδο των ελίτ και αγνοούμε το τι συμβαίνει στον πραγματικό κόσμο. Ζούμε υπνοβατώντας, αγνοώντας κάθε συναγερμό για το τι βρίσκεται μπροστά μας. Καλύτερα να ξυπνήσουμε πριν αρχίσει να τρέμει το βουνό.