John Forbes Nash, 1928-2015, μαθηματικός και οικονομολόγος. Τιμήθηκε το 1994 με το Νόμπελ Οικονομικών
«Η ευτυχία στους έξυπνους ανθρώπους είναι το σπανιότερο πράγμα που ξέρω», έλεγε ένας χαρακτήρας στον «Κήπο της Εδέμ» του Χέμινγουεϊ. Ο αφορισμός του μείζονα αμερικανού συγγραφέα ουσιαστικά είναι απόρροια του πολύ πιο διάσημου, «η άγνοια είναι ευτυχία».
Το ρητό με τη σειρά του υπενθυμίζει περιπτώσεις σαν το φαινόμενο Ντάνινγκ-Κρούγκερ, μιας ευρέως μελετημένης γνωστικής διαταραχής, σύμφωνα με την οποία άτομα περιορισμένων δεξιοτήτων τείνουν αποκτούν μια ψευδαίσθηση ανωτερότητας, εκτιμώντας εσφαλμένα ότι οι γνωστικές τους ικανότητες είναι υψηλότερες από ό,τι στην πραγματικότητα.
Η υπόθεση του Χέμινγουεϊ ωστόσο κρύβει και ορισμένους βαθύτερους προβληματισμούς. Μπορούμε αναμφίβολα να επικαλεστούμε άφθονες δυστυχισμένες ευφυΐες, είτε από το στενό μας περιβάλλον είτε από τον χώρο των διασήμων. Είναι όμως η νοημοσύνη καθαυτή το πρόβλημά τους;
Οι μελετητές της ευτυχίας έχουν ερευνήσει αυτό το ερώτημα και η απάντηση είναι, όπως σε πολλά ζητήματα της ζωής: εξαρτάται. Τα εφόδια που έχεις μπορεί να σε ανεβάσουν ή να σε τραβήξουν κάτω. Όλα εξαρτώνται από τον τρόπο που χρησιμοποιούνται. Πολλοί άνθρωποι βλέπουν τη νοημοσύνη ως έναν τρόπο να προηγηθούν των άλλων. Αλλά για να γίνουμε πιο ευτυχισμένοι, ίσως έχει νόημα να κάνουμε το αντίθετο.
Μπορεί να υποτεθεί ότι η ευφυΐα, είτε πρόκειται για το συμβατικά μετρήσιμο IQ, τη συναισθηματική νοημοσύνη, το μουσικό ταλέντο ή όποιο άλλο πεδίο στο οποίο μπορεί ένα άτομο να διαπρέψει, αυξάνει τις πιθανότητες να ευτυχήσει στη ζωή του.
Άλλωστε, τα άτομα με υψηλότερες γνωστικές ικανότητες θα πρέπει λογικά να έχουν περισσότερες συναρπαστικές ευκαιρίες ζωής από άλλους. Θα έπρεπε επίσης να είναι σε θέση να αποκτούν περισσότερους πόρους για να βελτιώσουν την ευημερία τους.
Γενικά ωστόσο, δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της γενικής νοημοσύνης και της ικανοποίησης από τη ζωή σε ατομικό επίπεδο.
Δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της νοημοσύνης και της ικανοποίησης από τη ζωή σε ατομικό επίπεδο © Unsplash
Τα συστατικά της νοημοσύνης και οι συσχετίσεις με την ευτυχία
Το 2022, ερευνητές του Weill Cornell Medicine και του πανεπιστημίου Fordham της Νέας Υόρκης εξέτασαν τη συσχέτιση μεταξύ ευεξίας και διαφόρων δομικών στοιχείων της νευρογνωστικής ικανότητας: μνήμη, ταχύτητα επεξεργασίας, συλλογισμός, χωρική οπτικοποίηση και λεξιλόγιο.
Τα μόνα συστατικά της νοημοσύνης που βρήκαν ότι σχετίζονται θετικά με την ευτυχία ήταν η χωρική οπτικοποίηση, η μνήμη και η ταχύτητα επεξεργασίας. Αλλά αυτές οι σχέσεις ήταν φευγαλέες και σχετιζόμενες με την ηλικία.
Σε ακόμη πιο ενδιαφέροντα ευρήματα, οι ερευνητές βρήκαν επίσης μια ισχυρή αρνητική συσχέτιση μεταξύ της ευτυχίας και του λεξιλογίου. Για να το εξηγήσουν αυτό, πρότειναν μια υπόθεση: Τα άτομα με μεγάλο λεξιλόγιο «επιλέγουν μόνοι τους πιο δύσκολα περιβάλλοντα και ως αποτέλεσμα μπορεί να αντιμετωπίσουν περισσότερους καθημερινούς στρεσογόνους παράγοντες και μειωμένο θετικό συναίσθημα».
Με άλλα λόγια, οι ρέκτες του υψηλού πνεύματος μπορεί να έχουν βυζαντινής περιπλοκότητας ζωή και να βρεθούν οικειοθελώς σε επισφαλείς καταστάσεις, που μειώνουν το μερίδιό τους στη χαρά. Με άλλα λόγια, καταγίνονται υπερβολικά με τη μιζέρια.
Το όλο ζήτημα της νοημοσύνης και της σχέσης της με την ευτυχία χρειάζεται περισσότερη έρευνα, η οποία λογικά θα έρθει στο φως τα επόμενα χρόνια. Αλλά υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι κάτι τόσο πολύτιμο όσο η ευφυΐα, με όλες τις επικοινωνιακές παραμέτρους που τη συνοδεύουν, δεν οδηγεί απαραίτητα σε καλύτερη ποιότητα ζωής.
Ένα από τα πιο δισεπίλυτα μυστήρια της ζωής είναι το γιατί επιδιώκουμε κατακτήσεις που φέρνουν επιτυχία, αλλά όχι ευτυχία © Unsplash
Επιτυχία vs ευτυχία και οι δύσκολες επιλογές των ευφυών ανθρώπων
Ένα από τα πιο δισεπίλυτα μυστήρια της ζωής είναι το γιατί επιδιώκουμε κατακτήσεις που φέρνουν επιτυχία, αλλά όχι ευτυχία. Η μητέρα φύση μας οδηγεί συλλογικά προς τους τέσσερις κυρίαρχους στόχους του χρήματος, της εξουσίας, της ηδονής και του κύρους με την υπόσχεση ότι αυτές οι ανταμοιβές θα φέρουν την ευτυχία.
Στην πραγματικότητα, η συσχέτιση μπορεί να είναι θετική, αλλά η αιτιώδης συνάφεια πιθανότατα αντιστρέφεται: οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι λαμβάνουν με φυσικότητα και χωρίς ετσιθελισμό αυτές τις ανταμοιβές. Αλλά όσοι τις επιδιώκουν με στοχοπροσήλωση, συνήθως αποτυγχάνουν. Ομοίως και όσοι φιλοδοξούν να αξιοποιούν την εξυπνάδα τους για ίδιον όφελος, για τον έπαινο και τον θαυμασμό των άλλων, για πλεονεκτήματα στην εργασία ή το φλερτ.
Χρειάζεται υψηλή νοημοσύνη για να είσαι ευτυχισμένος
Συμπερασματικά, όσο εξυπνότερος είναι κανείς, τόσο καλύτερα εξοπλισμένος θα πρέπει να είναι για να κατανοήσει ότι η ευημερία προέρχεται από την πίστη, την οικογένεια, τη φιλία και την κοινωφελή εργασία. Η ευφυΐα είναι πιο πιθανό να φέρει ευτυχία αν αξιοποιηθεί στο κυνήγι καλύτερων τρόπους για να αγαπά κανείς και να προσφέρει στους άλλους, αντί να παραμερίζει τον πλησίον του και να συσσωρεύει υλικές ανταμοιβές.
Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι η ευφυΐα δεν οδηγεί απαραίτητα σε καλύτερη ποιότητα ζωής © Unsplash
Κατά κάποιο τρόπο, μπορούμε να σκεφτούμε τη νοημοσύνη ως έναν πόρο, ακριβώς όπως το χρήμα ή την εξουσία. Πώς μετατρέπουμε τα συγκεκριμένα αγαθά σε πηγές χαράς; Με το να τα μοιραζόμαστε με τους άλλους και να τα χρησιμοποιούμε ως φορέα του καλού στον κόσμο.
Για να κάνουμε την εξυπνάδα πηγή ευτυχίας, μπορούμε επίσης να ακολουθήσουμε τον ίδιο οδηγό. Ακολουθούν ορισμένες απτές προτάσεις.
Προσφέρετε απλόχερα τις ιδέες σας
Συχνά εκπλήσσει το πόσοι καταξιωμένοι ενάρετοι προσφέρουν γενναιόδωρα σε φιλανθρωπίες, αλλά δεν θέλουν να μοιραστούν τα μυστικά της επιτυχίας τους. Σε έναν κόσμο που τροφοδοτείται από ιδέες, το να κρατάς τις καλύτερες για τον εαυτό σου είναι η χειρότερη μορφή τσιγκουνιάς και σίγουρα θα σε κάνει να υποφέρεις.
Το ηθικό ερώτημα που προκύπτει: Χρησιμοποιείτε ελεύθερα την εφευρετικότητά σας για να βοηθήσετε τους άλλους να προχωρήσουν;
Μην χρησιμοποιείτε τη νοημοσύνη σας για να βλάψετε τους άλλους
Η κατάχρηση της εξυπνάδας για ευφυολογήματα και σαρκασμούς είναι εύκολη. Σε τελική ανάλυση, η σύγχρονη κουλτούρα ανταμείβει τέτοιες πρακτικές: Η προσβλητική κωμωδία κυριαρχεί σε μεγάλο μέρος της ψυχαγωγίας, και μια κυνική αποδόμηση χαρακτήρα θα γίνει viral ευκολότερα από όποια πράξη καλοσύνης. Αλλά τα γέλια των φόλοουερ δεν θα αναπληρώσουν τη δυστυχία που προκαλούν τέτοιες συμπεριφορές.
Ο σαρκασμός, για τον οποίο οι έρευνες δείχνουν ότι εντείνει την κριτική, απαιτεί ασυνήθιστα υψηλή νοημοσύνη. Αυτό είναι σπατάλη μυαλού, όχι μόνο επειδή η έντονη επίκριση δεν είναι ωραία, αλλά επειδή πρόσφατα έχει συσχετιστεί με κατάθλιψη και άγχος.
Όσοι επιδιώκουν στοχοπροσηλωμένα την ευτυχία, συνήθως αποτυγχάνουν © Unsplash
Εάν η αιτιότητα είναι δύσκολο να εξακριβωθεί, αρκεί να ανατρέξει κανείς στις προσωπικές του εμπειρίες: Ποτέ δε νιώθει κανείς καλύτερα με τον εαυτό του χρησιμοποιώντας το πνεύμα του για να υποτιμήσει κάποιον άλλο.
Για το ατομικό καλό και το καλό του περίγυρου, έχει νόημα η διανοητική επιδεξιότητα να χρησιμοποιείται για να εξυψώνει και όχι να γκρεμίζει τους ανθρώπους.
Το να ενεργεί κάποιος με αυτόν τον τρόπο πιθανά φαντάζει αφύσικο. Έχουμε εξελιχθεί ώστε να χρησιμοποιούμε κάθε μας πλεονέκτημα για να προχωρήσουμε στη ζωή και οι άνθρωποι συχνά βλέπουν τους πόρους να υφίστανται σε ένα περιβάλλον μηδενικού αθροίσματος, μια προκατάληψη που ορισμένοι ψυχολόγοι έχουν ονομάσει «άρνηση win-win».
Αλλά η ιδέα ότι εάν ένα άτομο έχει περισσότερα, κάποιος άλλος πρέπει να έχει λιγότερα είναι σχεδόν πάντα λανθασμένη.
Μια εξελιγμένη κατανόηση των ανθρώπινων σχέσεων αποκαλύπτει ότι αλληλεπιδρούμε σε έναν κόσμο θετικού αθροίσματος όταν εργαζόμαστε μαζί και βοηθάμε ο ένας τον άλλο.
Ίσως πιστεύετε ότι το να βοηθήσετε άλλους να πετύχουν οικονομικά αυξάνει τη συνολική ευημερία, συμπεριλαμβανομένης της δικής σας. Εάν ναι, το να χρησιμοποιεί κάποιος την ευφυΐα του για να βοηθά τους άλλους θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο.