Η επίσκεψη στην Κεντρική Λαχαναγορά του Ρέντη στο Μοσχάτο είναι μια εμπειρία από μόνη της. Η Open Farm Agora την κάνει ακόμα πιο ξεχωριστή: Βότανα που γνώρισα εκεί για πρώτη φορά, μέλι από βαμβάκι από την Κερκίνη ή κρεμώδες μέλι με λεβάντα, το αποτοξινωτικό γαϊδουράγκαθο σε λάδι, το μοναδικό υδρομέλι από τη Λακωνία που μοιάζει με πόρτο αλλά η ζύμωσή του γίνεται μόνο με μέλι, cookies από χαρούπι, κηραλοιφές χειροποίητες, σπάνια κρασιά μικρότερων παραγωγών από κάθε γωνιά της Ελλάδας, γλάστρες με μυρωδικά…
Μια κουζίνα έτοιμη να σερβίρει φρέσκο καφέ, τσάι ή ποικιλία βοτάνων όσο κάθεσαι στον πάγκο και ακούς τις ιστορίες όλων αυτών των προϊόντων και των παραγωγών τους ή ανακαλύπτεις, όπως εγώ, ότι τόσο καιρό ακολουθούσες λάθος τρόπο ή χρόνο να πίνεις τα βότανα…
Φωτό: Vagelis Zavos
Όλα αυτά σε ένα φωτεινό, πεντακάθαρο χώρο, εκεί που στεγάζονται τα καταστήματα λιανικής της αγοράς, με ξύλο, γυαλί και μέταλλο, που συνδυάζει κατάστημα, γραφεία, αποθήκη για αποστολές e-shop κι ένας χώρος που μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε εργαστήρι, χώρο εκδηλώσεων, γευσιγνωσίας ή σεμιναρίων, αφού όλα του τα τραπέζια και οι πάγκοι μετακινούνται κατά… βούληση. Ακόμα και τα παρτέρια έχουν ρόδες και μπορεί να τα βρεις ξαφνικά μπροστά στον πάγκο έτοιμα για σάλτσα πέστο ή σούπα με μαντζουράνα και δίκταμο!
Εκεί με υποδέχτηκε ο Παναγιώτης Παπαδόπουλος, από τους πιο αξιόλογους, σοβαρούς και ενθουσιώδεις ανθρώπους που έχω γνωρίσει, τον οποίο είχα να δω από το 2020, όταν εν μέσω πανδημίας σχεδίαζε τα πρώτα Open Farm Days. Οι επισκέψεις σε αγροκτήματα γίνονται πλέον δυο φορές τον χρόνο, τέλη Μαΐου και τέλη Σεπτεμβρίου και τα αγροκτήματα και οι αγροτουριστικές μονάδες στο δίκτυο των open farms φτάνουν τα 350. Όλες οι επισκέψεις και τα events αναρτώνται στην ιστοσελίδα openfarm.gr όπου κλείνονται και οι θέσεις. Πάνω από τα μισά είναι εντελώς δωρεάν. Το 2022 συμμετείχαν συνολικά περίπου 125 αγροκτήματα, με 240 εκδηλώσεις και πάνω από 3.000 επισκέπτες κάθε ηλικίας.
Παναγιώτης Παπαδόπουλος. Φωτό: Vagelis Zavos
From A to Bee
Το αξιοσημείωτο, όπως μου λέει ο Παναγιώτης, είναι ότι κατάφεραν να φέρουν στα αγροκτήματα αστικό κοινό από πόλεις της περιφέρειας, να υπάρξει δηλαδή κίνηση από την επαρχία στην επαρχία, όπου και διοργανώθηκαν πολύ πετυχημένες εκδηλώσεις.
EcoGaia Farm
«Τα κτήματά μας έχουν βασική δουλειά φυσικά την παραγωγή, αλλά απαιτείται να διαθέτουν και μια μορφή εξωστρέφειας, είτε με οικοτουρισμό είτε με ξεναγήσεις, γευσιγνωσίες ή εργαστήρια. Εξ ου και το “open”, μου λέει ο Παναγιώτης. Μέσα στην καραντίνα το δίκτυο επεκτάθηκε, δημιουργήθηκε το e-shop και τα boxes, τα οποία σχεδιάζονται customized, ελληνικά ή αγγλικά, όπως και θεματικά τοπικά και απευθύνονται σε εταιρείες και ιδιώτες. Μέσω ενός QR Code ο χρήστης του box γνωρίζει καλύτερα το προϊόν, πώς χρησιμοποιείται, ποια είναι η ιστορία του προϊόντος και του παραγωγού, γιατί ήρθαν εδώ, τι αποτύπωμα έχουν κλπ.
Επίσης η εκπαίδευση είναι πάντα ένα σημαντικό μέλημα της πρωτοβουλίας: Διοργανώνονται εργαστήρια σε σχολεία, σχολικοί κήποι και λαχανόκηποι, προγράμματα για το περιβάλλον, sustainability, κλιματική αλλαγή, τόσο σε παιδιά όσο και σε εκπαιδευτικούς που λειτουργούν πολλαπλασιαστικά, σε συνεργασία με τις διευθύνσεις εκπαίδευσης. Πολύ ενδιαφέρον είναι ένα πρόγραμμα δασικών φυτών σε συνεργασία με την Motor Oil που έχει υιοθετήσει την Αμυγδαλέζα, ένα εκκοκκιστήριο δασικών φυτών στην Πάρνηθα. Σπόροι από τα δασικά φυτά όλης της χώρας διατηρούνται εκεί ως τράπεζα και, όταν χρειαστεί να επαναφυτευτεί ένα δάσος, χρησιμεύουν ως γενετικό υλικό από την ίδια περιοχή.
Μετά απ’ όλα αυτά το Open Farm Agora ήταν το αναπόφευκτο επόμενο βήμα:
«Η ιδέα ήταν να φέρουμε σε επαφή τους παραγωγούς με το κοινό της πόλης που θέλει να γνωρίσει την τροφή του, τη ζωή στην ύπαιθρο, τους παραγωγούς. Να μειώσουμε την αλυσίδα μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή και να παρακινήσουμε τους παραγωγούς να πουν την ιστορία τους. Να φροντίσουμε για τη διατήρηση των τοπικών ποικιλιών και την εν γένει ευημερία των κοινοτήτων της υπαίθρου. Έτσι γεννήθηκε το openfarm.gr. Και αφού ξεκινήσαμε με κάποια bazaars με παραγωγούς, είπαμε να κάνουμε το επόμενο βήμα φτιάχνοντας έναν χώρο πολυλειτουργικό – σαν σκεπασμένη αυλή, έτσι τον νιώθω!».
«Εφόσον δεν κάνουμε όλοι επίσκεψη στον παραγωγό, φέρνουμε τον δημιουργό στην πόλη. Έχουμε πλήρως εξοπλισμένη κουζίνα, όχι για εστίαση, αλλά για τα εργαστήρια γευσιγνωσίας και προβολής προϊόντων των παραγωγών. Ακούμε τις ιστορίες τους, γνωρίζουμε τα προϊόντα τους και τα αξιολογούμε ζωντανά. Δίνουμε την ευκαιρία στο κοινό της πόλης να ακούσει πράγματα που δεν έχει ξανακούσει, να συμμετέχει π.χ σε ακαδημία βοτάνων με την πιστοποιημένη βοτανοθεραπεύτρια Σοφία Τριάντου, όπου σε 16 μαθήματα μπορείς να αποκτήσεις πολύ μεγάλη γνώση σε βότανα, βοτανοθεραπεία, αρωματοθεραπεία, παραγωγή προϊόντων.
Εργαστήρι με τη Σοφία Τριάντου. Φωτό: Vagelis Zavos
Το ίδιο και ο Κώστας Στάμου για το κρασί ή η Χαρά Μαγγανά από το Bee Naturalles για προϊόντα μέλισσας, ο Φώτης Παρασκευαΐδης για εργαστήρια για μανιτάρια και πολλά άλλα. Κάναμε το λεγόμενο εργαστήρι “Από βουνό σε βουνό”, όπου δοκιμάσαμε 4 είδη σιδερίτη από διάφορα βουνά της Ελλάδας και συνομιλήσαμε παράλληλα διαδικτυακά με τους αντίστοιχους παραγωγούς. Φροντίζουμε να υπάρχει μια συχνότητα, ώστε να το μάθει ο κόσμος κι οι παραγωγοί να αυξάνουν το αποτύπωμά τους. Τους προτρέπουμε να φωνάξουν και πελάτες τους, δεν περιχαρακωνόμαστε, είμαστε ανοιχτοί».
Κτήμα Αλθαία, Όλυμπος
Από τον Σεπτέμβριο μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου έχουν πραγματοποιηθεί περίπου 30 εργαστήρια, στα οποία μπορεί κάποιος να δηλώσει συμμετοχή:
«Τα εργαστήρια είναι χρηστικά και βιωματικά, φτιάχνουμε προϊόντα, καλλυντικά, τρόφιμα. Μάθαμε πχ, στο εργαστήρι της ομάδας Symbiosis, ότι το πραγματικό τουρσί γίνεται με φυσική ζύμωση με μικροοργανισμούς, γαλακτοβάκιλους, ενώ τα λαχανικά με αλάτι και ξύδι είναι απλά πίκλες. Οι συμμετέχοντες έφτιαξαν το βαζάκι τους και το πήραν μαζί τους φεύγοντας. Υπάρχουν και εργαστήρια που τα κλείνουν εταιρείες για τον κόσμο τους κι έχουν να κάνουν με διατροφή, περιβάλλον και κλίμα».
Το Open Farm Agora στεγάζεται σε έναν χώρο που εσκεμμένα έχει διατηρηθεί βιομηχανικός – έχουν διατηρηθεί μέχρι και οι επιγραφές με τα ονόματα των χασάπηδων από το ‘60 – φέροντας πλέον οικολογικό αποτύπωμα. Ξεκίνησε να λειτουργεί στη λαχαναγορά του Ρέντη από τον Σεπτέμβριο 2022 και έχει δεχτεί εκατοντάδες άτομα, τα περισσότερα από τα οποία δεν είχαν ξαναπάει εκεί και τώρα γίνονται πλέον τακτικοί επισκέπτες και των γύρω καταστημάτων.
«Η αγορά του Ρέντη έχει καλές τιμές και πολύ καλή ποιότητα. Μας ενδιαφέρει να περάσουμε το μήνυμα της συνέργειας, αλλά και να μιλήσουμε για πράγματα που δεν μιλούν εδώ. Οι άνθρωποι που έρχονται αγαπάνε το μέρος και το διαδίδουν. Δεν λειτουργούμε ανταγωνιστικά, αλλά συμπληρωματικά. Είναι ωραίο να υπάρχουν πολλές επιλογές σε ένα μέρος, γιατί ο κόσμος τις αποζητά. Μακάρι να άνοιγαν κι άλλοι. Θέλουμε να τονίσουμε τον χαρακτήρα της λιανικής στην αγορά, θα μπουν κι άλλα ράφια, ο χώρος θα γίνει πιο ανοιχτός και εξωστρεφής, θα ανοίγουμε και τα σαββατοκύριακα, πέρα από εκδηλώσεις, θα προχωρήσουμε σε περαιτέρω στελέχωση».
Συνεργάτες του Open Farm σε δράση. Φωτό: Vagelis Zavos
Η ιδρυτική ομάδα αποτελείται από τον Παναγιώτη Παπαδόπουλο, τον Νίκο Βερβερίδη και τον Σπύρο Δοξιάδη. Στη συνέχεια εμπλουτίστηκε και με πολλούς εξωτερικούς συνεργάτες, εισηγητές σεμιναρίων, γεωπόνους, όπως ο Σπήλιος Πέτζας και η Μαρία Καψάλη, ο Σταύρος Σερέτης που τρέχει το e-shop και τη Βαρβάρα Κουνέλη, υπεύθυνη του εκπαιδευτικού προγράμματος.
Gryllis Water Lillies
Ποια είναι η κατάσταση των παραγωγών σήμερα ως προς τη φροντίδα των προϊόντων τους;
«Οι παραγωγοί κάνουν θετικές επεμβάσεις προς το περιβάλλον στις καλλιέργειές τους. Στο δίκτυο έχουμε 80% βιοκαλλιεργητές αλλά και οι υπόλοιποι παράγουν με τρόπο ωφέλιμο για το περιβάλλον. Εξάλλου όταν κάποιος δέχεται επίσκεψη στο κτήμα του, θα αποφύγει τα ζιζανιοκτόνα, φάρμακα και λιπάσματα. Προσέχει ο ίδιος την εικόνα του. Επιλέγουμε μικρούς παραγωγούς που δεν κάνουν επιθετικές καλλιέργειες, οικογενειακούς παραγωγούς που λειτουργούν και ως δίκτυο. Επιπλέον τους παρέχουμε κατάρτιση σε θετική προς τη φύση παραγωγή και πρακτικές βιωσιμότητας (αναγεννητική και βιολογική γεωργία, αγροοικολογική προσέγγιση, βιοδυναμική καλλιέργεια) και βιώσιμα αγροδιατροφικά συστήματα (αναγέννηση και μειωμένη κατεργασία του εδάφους, γεωργία άνθρακα), αλλά και στον βιώσιμο αγροτουρισμό, στο “branding” και στην ασφάλεια των τροφίμων.
Fabrica Vamos
Με τη λογική του Open Farm αφυπνίζεται και εκπαιδεύεται επίσης και ο καταναλωτής, ώστε να επιλέγει κατάλληλα και τοπικά προϊόντα. Διατηρούμε μικρές διατροφικές αλυσίδες, ώστε να κάνουμε λιγότερα τροφομίλια, άρα μικρότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και αερίων θερμοκηπίου. Φροντίζουμε δηλαδή να έχουμε χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα. Οι πωλήσεις γίνονται είτε απευθείας από τον παραγωγό στον καταναλωτή, είτε μέσω μιας μόνο στάσης, του e-shop ή του καταστήματος.
BioFru Καστοριά
Συνήθως οι πιο εξωστρεφείς παραγωγοί είναι οι πιο νέοι – το 70% είναι κάτω των 40 ετών -, οι οποίοι διαμόρφωσαν τις αντιλήψεις τους υπό το βάρος διατροφικών σκανδάλων, τρελών αγελάδων, καταστροφών πυρηνικών εργοστασίων, φυτοφαρμάκων κλπ. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι η επαρχία έχει το μεγαλύτερο ποσοστό καρκίνων, αποδεδειγμένα πλέον. Αν εμείς, από τα λαχανικά που έχουν ψεκαστεί με χημικά, δεχόμαστε ένα ποσοστό 10 dpp, ο αγρότης που ψεκάζει δέχεται 100. Οι πρώτοι λοιπόν που ωφελούνται από τη μείωση των χημικών είναι οι ίδιοι οι αγρότες».
Open Farm Agora. Φωτό: Vagelis Zavos
Καθώς τριγυρνάω στον χώρο χωρίς να ξέρω τι να πρωτοδιαλέξω απ’ όλα αυτά τα ξεχωριστά προϊόντα, παρατηρώ και κάποιες εκπληκτικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες γυναικών με παραδοσιακές φορεσιές ανάμεσα σε καλαμπόκια στην Αλεξανδρούπολη και σε φυστικιές στα Μέγαρα. «Ο πολιτισμός είναι θεμελιώδες κομμάτι της δουλειάς μας» μου εξηγεί ο Παναγιώτης. «Φιλοξενούμε κατά καιρούς στον χώρο έργα τέχνης, όπως τις φωτογραφίες του Γιώργου Τατάκη που βλέπεις τώρα, οι οποίες μπορεί σε μικρότερο μέγεθος να συνοδεύουν τα boxes με τα προϊόντα που ετοιμάζουμε, θα συνεργαστούμε με μια ζωγράφο στο άμεσο μέλλον, κάνουμε δράσεις πολιτιστικές, κ.ά. Άλλωστε συμφωνώ με τη ρήση ‘Είσαι ό,τι τρως’. Ο τρόπος που τρώμε είναι κομμάτι του πολιτισμού μας!».
Φωτό: Vagelis Zavos
