Το 1974 στην Πορτογαλία, 48 χρόνια μετά την εγκαθίδρυση του Estado Nuovo (Νέο Κράτος), της στυγνής δικτατορίας του António de Oliveira Salazar και 13 χρόνια μετά την έναρξη των πολέμων στην Αφρική για τον έλεγχο των πορτογαλικών αποικιών -Αγκόλα, Μοζαμβίκη και Γουινέα-Μπισσάου- εκδηλώθηκε αντι-πραξικόπημα από το MFA – Movimento das Forcas Armadas (Κίνημα των Ενόπλων Δυνάμεων).
Το MFA δημιουργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 από μια ομάδα δημοκρατικών, αριστερών και κομμουνιστών κατώτερων αξιωματικών του στρατού -κυρίως λοχαγών- οι οποίοι διεκδικούσαν άμεσο τερματισμό του αποικιοκρατικού πολέμου, αποχώρηση από όλες τις πορτογαλικές αποικίες, διάλυση της Μυστικής Αστυνομίας του καθεστώτος και προκήρυξη ελεύθερων εκλογών.
Επικεφαλής του αντι-πραξικοπήματος των λοχαγών ήταν οι Vasco Lourenço, Vasco Gonçalves, Salgueiro Maia, Vítor Alves και ο Otelo Saraiva de Carvalho.
Στις 24 Απριλίου 1974 δόθηκαν από το ραδιόφωνο στα μυημένα μέλη του Κινήματος, τα προσυμφωνημένα κωδικοποιημένα συνθήματα. Στις 22:55 ακούστηκε το τραγούδι E depois do adeus, με το οποίο συμμετείχε η Πορτογαλία στον διαγωνισμό της Eurovision το 1974 και ειδοποιούσε ότι το Κίνημα ξεκίνησε, ενώ 20 λεπτά μετά τα μεσάνυχτα ακούστηκε το Grândola, Vila Morena του José Afonso και ειδοποιούσε τα μέλη του Κινήματος να καταλάβουν τα στρατηγικά σημεία που τους είχαν ανατεθεί.
Το Grândola, Vila Morena είναι για τους Πορτογάλους το τραγούσι που συμβολίζει την επανάσταση και τον αντιφασισμό
Αν και το MFA απηύθυνε έκκληση από το ραδιόφωνο στους κατοίκους της Λισαβώνας να μείνουν στα σπίτια τους, χιλιάδες πολίτες βγήκαν στους δρόμους και αναμείχθηκαν με τους στρατιώτες της επανάστασης ζητώντας δημοκρατία. Η Επανάσταση των Γαρυφάλλων (Revolução dos Cravos), όπως ονομάστηκε όταν η Celeste Caeiro, μια σερβιτόρα σε εστιατόριο της Λισαβώνας, πρόσφερε γαρύφαλλα στους στρατιώτες στους δρόμους, μια αυθόρμητη κίνηση που γενικεύτηκε, με τους διαδηλωτές να βάζουν τα γαρύφαλλα στις κάννες των όπλων, επικράτησε.
Κατά τη διάρκεια της νύχτας 4 πολίτες σκοτώθηκαν από την Μυστική Αστυνομία, ενώ στις 6 το πρωί το «Estado Nuovo» είχε πλέον καταρρεύσει. Ο πρωθυπουργός Marcello Caetano παρέδωσε την εξουσία στον στρατηγό António de Spínola και μαζί με τον πρόεδρο Américo de Deus Rodrigues Tomás διέφυγαν στην Βραζιλία.
Ο António de Spínola παρά το γεγονός ότι αναδείχθηκε μεταβατικός ηγέτης της Πορτογαλίας μέχρι τις εκλογές, απηύθυνε εκκλήσεις προς την «Maioria Silenciosa» (σιωπηλή πλειοψηφία), να αντισταθεί στην Αριστερά, ενώ συμμετείχε στο αποτυχημένο ακροδεξιό πραξικόπημα της 11ης Μαρτίου 1975. Από το 1976 έως το 1980 με έδρα την Βραζιλία όπου είχε καταφύγει, ήταν επικεφαλής της παραστρατιωτικής ομάδας Exército de Libertação de Portugal (Απελευθερωτικός Στρατός της Πορτογαλίας) και του δικτύου Movimento Democrático de Libertação de Portugal (Δημοκρατικό Κίνημα για την Απελευθέρωση της Πορτογαλίας), το οποίο ήταν υπεύθυνο για σειρά βομβιστικών επιθέσεων.
Στις 25 Νοεμβρίου 1975 κομμουνιστές αξιωματικοί πραγματοποίησαν νέο πραξικόπημα, το οποίο ακολούθησε αντι-πραξικόπημα μετριοπαθών πολιτικών, που τελικά επικράτησαν.
Η Πορτογαλία αμέσως μετά την Επανάσταση των Γαρυφάλλων αποχώρησε από την Γουινέα-Μπισσάου και μέσα στο 1975 από το Πράσινο Ακρωτήριο, τη Μοζαμβίκη, το Σάο Τομέ και Πρινσίπε και την Αγκόλα, ενώ διακήρυξε την ανεξαρτησία του Ανατολικού Τιμόρ στην Ασία.
Ένα χρόνο μετά την Επανάσταση των Γαρυφάλλων, στις 25 Απριλίου του 1975, διοργανώθηκαν στην Πορτογαλία οι πρώτες ελεύθερες εκλογές, για την ψήφιση νέου Συντάγματος, ενώ στις 25 Απριλίου 1976, πραγματοποιήθηκαν βουλευτικές εκλογές και ανέλαβε καθήκοντα η πρώτη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της χώρας, με επικεφαλής τον σοσιαλδημοκράτη Mário Soares. Δύο χρόνια μετά την επανάσταση ολοκληρώθηκε η περίοδος που ονομάστηκε Processo Revolucionário Em Curso (Διαρκής Επαναστατική Διαδικασία) και το Conselho da Revolução (Επαναστατικό Συμβούλιο) παρέδωσε την εξουσία.
Η ημέρα της Επανάστασης των Γαρυφάλλων -Dia da Liberdade (Ημέρα της Ελευθερίας)- είναι εθνική γιορτή στην Πορτογαλία.
Οι πρωτεργάτες της Επανάστασης των Γαρυφάλλων
Vítor Alves
Ο Vítor Alves γεννήθηκε το 1935. Ήταν αξιωματικός του Πορτογαλικού Στρατού. Στην Επανάσταση των Γαρυφάλλων είχε το καθήκον να προστατεύσει τον πολιτικό χαρακτήρα του Κινήματος, ώστε να μην μετατραπεί σε στρατιωτική δικτατορία. Διετέλεσε υπουργός Άμυνας και υπουργός Παιδείας στις κυβερνήσεις του Conselho da Revolução, ενώ για ένα διάστημα ήταν και Κυβερνητικός Εκπρόσωπος.
Αποστρατεύθηκε το 1991 με τον βαθμό του Συνταγματάρχη. Πέθανε από καρκίνο το 2011.
Otelo Saraiva de Carvalho
Ο Otelo Saraiva de Carvalho γεννήθηκε το 1936. Ήταν αξιωματικός του Πορτογαλικού Στρατού. Στην Επανάσταση των Γαρυφάλλων είχε αναλάβει τον στρατηγικό σχεδιασμό της, ενώ μετά την επικράτησή της ανέλαβε επικεφαλής του Στρατού.
Συμμετείχε ως υποψήφιος στις εκλογές του 1976, στις οποίες ήρθε δεύτερος μετά τον Mário Soares. Την δεκαετία του 1980 ίδρυσε την οργάνωση Forças Populares 25 de Abril (Λαϊκές Δυνάμεις της 25ης Απριλίου), η οποία κατηγορήθηκε ως τρομοκρατική και θεωρήθηκε υπεύθυνη για 17 δολοφονίες. Στις 26/06/1984 συνελήφθη, δικάστηκε και καταδικάστηκε σε 15ετή κάθειρξη. Στο Εφετείο η ποινή έγινε 18 χρόνια, ενώ το Ανώτατο Δικαστήριο την μείωσε σε 17.
Ο Otelo Saraiva de Carvalho αποφυλακίστηκε το 1989, ενώ το 2004 το πορτογαλικό κοινοβούλιο, μετά από πρωτοβουλία του Mário Soares, τον αμνήστευσε. Πέθανε από ανακοπή το 2021.
Vasco Gonçalves
Ο Vasco Gonçalves γεννήθηκε το 1921. Ήταν Στρατηγός του Πορτογαλικού Στρατού. Στην Επανάσταση των Γαρυφάλλων συμμετείχε στον σχεδιασμό της, ενώ μετά την επικράτησή της ανέλαβε την πρωθυπουργία εκ μέρους του Conselho da Revolução από τις 18/07/1974 έως τις 19/09/1975. Κατά τη διάρκεια της θητείας του αντιμετωπίστηκε το ακροδεξιό πραξικόπημα της 11ης Μαρτίου 1975, ενώ κρατικοποιήθηκαν οι τράπεζες και πολλές μεγάλες επιχειρήσεις της χώρας, γεγονός που προκάλεσε αντιδράσεις. Κατηγορήθηκε για ακροαριστερό εξτρεμισμό, ενώ οι αντίπαλοί του διέσπειραν φήμες για την ψυχική υγεία του.
Μετά τις εκλογές του 1976 δεν αναμείχθηκε ενεργά στην πολιτική. Πέθανε από ανακοπή το 2005.
Vasco Lourenço
Ο Vasco Lourenço γεννήθηκε το 1942. Είναι απόστρατος αξιωματικός του Πορτογαλικού Στρατού. Στην Επανάσταση των Γαρυφάλλων είχε ενεργό ρόλο στην Πολιτική Επιτροπή, ενώ μετά την επικράτησή της ήταν μέλος του μεταβατικού Conselho da Revolução. Αποστρατεύθηκε το 1988 με τον βαθμό του Αντισυνταγματάρχη.
Salgueiro Maia
Ο Salgueiro Maia γεννήθηκε το 1944. Ήταν αξιωματικός του Πορτογαλικού Στρατού, ενώ είχε κάνει σπουδές Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστημών, Εθνολογίας και Ανθρωπολογίας. Στην Επανάσταση των Γαρυφάλλων είχε αναλάβει την κατάληψη των κυβερνητικών κτιρίων.
Η ομιλία του στους στρατιώτες της μονάδας του έχει χαρακτηριστεί ιστορική:
Κύριοι, όπως όλοι γνωρίζετε, υπάρχουν τρία είδη κρατών: τα καπιταλιστικά κράτη, τα σοσιαλιστικά κράτη και το κράτος στο οποίο φτάσαμε. Τώρα, αυτήν την πανηγυρική νύχτα, θα τελειώσουμε αυτή την κατάσταση. Ας έρθει όποιος θέλει μαζί μου, να πάμε στη Λισαβώνα και να το τελειώσουμε. Αυτό είναι εθελοντικό. Όποιος δεν θέλει να έρθει, ας μείνει εδώ.
Τον Salgueiro Maia τον ακολούθησαν όλοι, ενώ και οι φρουροί των κυβερνητικών κτιρίων που επιχείρησε να καταλάβει ενσωματώθηκαν στη μονάδα του.
Μετά την επανάσταση δεν αναμείχθηκε στην πολιτική. Πέθανε από καρκίνο το 1992, σε ηλικία 47 ετών.