«Τι τα διαβάζεις αυτά;»: Να μια ερώτηση που έχει ακούσει κάθε λάτρης του Φανταστικού. Σε μια χώρα με τόσο ταραγμένη Ιστορία, το να επιλέγει κανείς να χαθεί σε ένα βιβλίο με σπαθιά και λέιζερ για μερικές ώρες αντί να ασχοληθεί με κάτι σοβαρό, έμοιαζε με ένα είδος προδοσίας.
Η λογοτεχνία του Φανταστικού συχνά καταδικάζεται ως απόδραση και εν μέρει μπορεί να είναι, αλλά αποτελεί μια απόδραση που όντως κάτι προσφέρει. Είναι εύκολο μάλιστα για τον εξωτερικό κριτή να μείνει στις εντυπωσιακές εικόνες και να παραβλέψει τα υπόλοιπα. Και αυτό είναι κρίμα, ειδικά αν σκεφτεί κανείς από πού προέρχονται τα αφηγήματα του Φανταστικού και τι ρόλο έχουν παίξει στη ζωή μας.
Στην Ευρώπη η λογοτεχνία του Φανταστικού έχει τις ρίζες της σε αρχετυπικούς μύθους που διαμόρφωσαν τον πολιτισμό και την κουλτούρα μας, ενώ ταυτόχρονα ο γνωστότερος εκφραστής της, ο Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν, έχαιρε από την αρχή σεβασμού στους λογοτεχνικούς κύκλους. Ενδεικτικά να αναφέρουμε το θρυλικό έπος «Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών» αλλά και τα «Χόμπιτ», «Η πτώση του Αρθούρου», «Μπέογουλφ».
Ωστόσο στην Αμερική, η ίδια λογοτεχνία ξεκίνησε να εκδίδεται σε φτηνά περιοδικά που απευθύνονταν στην εργατική τάξη. Μια και οτιδήποτε παραγόταν από/για αυτές τις τάξεις αντιμετωπιζόταν ως ανάξιο λόγου στις αρχές του 20ου αιώνα, η λογοτεχνία του Φανταστικού άργησε να κερδίσει την εκτίμηση των κριτικών. Στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 ωστόσο, οι μελετητές παρατήρησαν πως πολλοί συγγραφείς δεν έγραφαν απλώς ιστορίες περιπέτειας σε μακρινούς κόσμους αλλά αναδιαμόρφωναν στα έργα τους την κοινωνία και έθεταν ερωτήματα με τρόπους, που δεν μπορούσε να το κάνει η «ρεαλιστική» λογοτεχνία.
Στη λογοτεχνία του Φανταστικού μπορεί κανείς να εξερευνήσει μια μεσαιωνική κοινωνία με ισότητα φύλων. Να παρουσιάσει έναν πλανήτη στον οποίο δεν υπάρχουν μόνο δύο φύλα. Να αναρωτηθεί τι γίνεται αν μια σύγχρονη κοινωνία αφαιρέσει από τις γυναίκες τα αναπαραγωγικά τους δικαιώματα. Μπορεί επίσης κανείς να εξερευνήσει τις διαφορές των πολιτευμάτων, των ιδεολογιών και την επίδραση της τεχνολογίας εμπνευσμένος από την Ιστορία αλλά χωρίς αυτή να τον δεσμεύει. Το Φανταστικό έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές με αυτό τον τρόπο (όλα τα παραπάνω παραδείγματα άλλωστε προέρχονται από τη Μάργκαρετ Άτγουντ, τον Ισαάκ Ασίμωφ, την Ούρσουλα Λε Γκεν και άλλους σπουδαίους συγγραφείς του είδους). Εξ ορισμού, το Φανταστικό προκαλεί τους συγγραφείς να εξερευνήσουν εναλλακτικές πραγματικότητες, κυβερνήσεις, συμπεριφορές και καταστάσεις. Και συνήθως αυτή η διερεύνηση, προκύπτει σαν αντίδραση σε πραγματικές κοινωνικές αλλαγές.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως το Φανταστικό είναι αυτόματα επαναστατικό ή προοδευτικό. Αντίθετα, η σύνδεσή του με αρχετυπικούς μύθους έκανε ένα μεγάλο κομμάτι των έργων να επαναλαμβάνουν και να ωραιοποιούν προβληματικά στερεότυπα (η αξία της βασιλείας, η δόξα του πολέμου, η φυλή ως χαρακτήρας). Και το ίδιο το είδος φυσικά είχε δικά του στερεότυπα και κλισέ, από τα οποία οι συγγραφείς έπρεπε συνειδητά να ξεφύγουν. Ωστόσο η μεγάλη δύναμη του είδους, είναι η ευελιξία του. Ως λογοτεχνία που απευθύνεται σε ευρύ κοινό, αντιδρά και προσαρμόζεται εύκολα στις αλλαγές, κατοπτρίζοντας κάθε φορά τις κοινωνικές διαπραγματεύσεις με μια ταχύτητα που δεν βλέπεις σε άλλα είδη.
Ένα απλό παράδειγμα είναι το Φάνταζι (Fantasy). Ο Τόλκιν έγραψε σε μια περίοδο όπου η ελέω Θεού βασιλεία ήταν ακόμα σεβαστή. Ο Μάικλ Μούρκοκ ωστόσο, ο οποίος έγραφε την περίοδο της διάλυσης της αποικιοκρατίας, παρουσίασε μια αυτοκρατορία που δεν είχε τίποτα να προσφέρει – ο περιπλανώμενος πρίγκιπάς του έχει γυρίσει την πλάτη στην παράδοση. Αργότερα, ο Τζωρτζ Μάρτιν θα κατακεραύνωνε ανοιχτά τις επιπτώσεις της βασιλείας στο δικό του έργο.
Ενδεικτικά εδώ να αναφέρουμε ότι στην Ελλάδα από τις εκδόσεις ΑNUBIS κυκλοφορούν οι τίτλοι «Φωτιά και Αίμα», «Παιχνίδι του στέμματος» «Ο Χορός των δράκων».
.
Έχουμε λοιπόν τρία κλασσικά έργα, που εξερευνούν με τον δικό τους τρόπο το καθένα το παρελθόν και το παρόν των συγγραφέων τους και ταυτόχρονα σκιαγραφούν όλα μαζί μια πολιτικοκοινωνική μετάβαση. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή τη στιγμή, το Φανταστικό είναι το πιο γόνιμο πεδίο για συζητήσεις και συγκρούσεις καθώς κάποιοι αναγνώστες απαιτούν μεγαλύτερη εκπροσώπηση στις κλασσικές αφηγήσεις (γυναίκες, μειονότητες, μη λευκοί) και κάποιοι άλλοι αντιδρούν ή αντιπροτείνουν τη διεύρυνση του είδους ώστε να περιλαμβάνει περισσότερες φωνές. Η συζήτηση αυτή εντείνεται καθώς το Φανταστικό επηρεάζει άμεσα την εξαιρετικά δημοφιλή βιομηχανία του gaming, το οποίο έχει μπει στη ζωή των περισσότερων ενηλίκων και αναζωπυρώνει διαρκώς τη συζήτηση.
Το Φανταστικό σε κάθε περίοδο αντανακλά την κοινωνία που το γεννά – οι συγγραφείς του είδους όπως όλοι οι καλλιτέχνες δεν μπορούν παρά να γράψουν για τις δικές τους εμπειρίες και βιώματα, να εκφράσουν τις δικές τους ελπίδες και φόβους. Η διαφορά του με τα άλλα είδη της Λογοτεχνίας, είναι απλά ότι οι συγγραφείς έχουν πολύ λιγότερους περιορισμούς όταν ξεκινάνε να γράφουν.
Πηγή: ελculture.gr
H Δήμητρα Νικολαΐδου είναι διδάκτορας του τμήματος Αγγλικής Φιλολογίας του ΑΠΘ με θέμα έρευνας τα Παιχνίδια Ρόλων (RPG) και τη Λογοτεχνία του Φανταστικού, συνιδρύτρια της ομάδας Tales of the Wyrd, με πολλαπλές δράσεις, ανάμεσά τους εξειδικευμένα μαθήματα, σεμινάρια & εργαστήρια δημιουργικής γραφής, αλλά και επιμέλεια και συμβουλευτική εκδόσεων, επικεντρωμένη πάντα στο χώρο του φανταστικού.