Report: Street Art Naxos – μία επισκόπηση των έργων στο «Ερειπωμένο Ξενοδοχείο της Νάξου»

88

Street Art και Νάξος

Το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων στο κέντρο του Αιγαίου Πελάγους, που συνδυάζει τον τουρισμό με τη διατήρηση του πολιτισμικού της χαρακτήρα, θεωρείται πως είναι η Νάξος[1]. Η ιστορία του πολιτισμού της ξεκινά ήδη από την 4η χιλιετία π.Χ.[2]. Η περιοχή της Νάξου που διακρίνεται για τους αμμόλοφους, το κεδρόδασος και που εντοπίζεται εικαστικό δείγμα – παρουσία τοιχογραφιών του κινήματος της Street Art είναι το Αλυκό[3].

Φτάνοντας στο Αλυκό, το πρώτο πράγμα που συναντά κανείς είναι τα ερείπια μιας προσπάθειας ανέγερσης ενός ξενοδοχειακού συγκροτήματος που δεν ολοκληρώθηκε πότε και που πλέον «φιλοξενεί» την οπτική έκθεση (viewing) πολλών και ποικίλων τοιχογραφιών / murals διαφόρων street artists, μεταξύ άλλων του “WD (Wild Drawing)”[4] και του “Skitsofrenis”[5]. Δεν είναι λίγοι οι τουρίστες που επιλέγουν να εξερευνήσουν το χώρο, περπατώντας στους διαδρόμους και τα δωμάτια, ανακαλύπτοντας και θαυμάζοντας έργα τέχνης στους τοίχους, προσπαθώντας παράλληλα να κατανοήσουν την ιστορία του χώρου.

• 

• 

Η δασική έκταση του Αλυκού Νάξου βρίσκεται στα νοτιοδυτικά παράλια του νησιού και είναι μια μικρή χερσόνησος, η οποία εισχωρεί στη θάλασσα και βρέχεται σε τρεις πλευρές. Η έκταση αυτή περιλαμβάνει το κεδρόδασος, ενώ καλύπτεται από στρώμα λευκής άμμου, όπου υπάρχουν και οι αμμώδεις λοφίσκοι, γνωστοί ως «αμμοθίνες»[6]. Το φαινόμενο του σχηματισμού των αμμοθινών στο Αλυκό, ανάγεται χρονικά πριν από τον 19ο αιώνα και υποδεικνύει και την παράλληλη ύπαρξη της δασικής βλάστησης, καθώς αυτή αποτελεί τον κύριο παράγοντα δημιουργίας των αμμοθινών[7].

Ιστορικό πώλησης και εγκατάλειψης δασικής έκτασης: δικαστικός αγώνας

Αυτή, λοιπόν, τη δασική έκταση, με το σπάνιο για τη Μεσόγειο κεδρόδασος και τις εξίσου μοναδικές αμμοθίνες, η χούντα των Συνταγματαρχών θέλησε να την πουλήσει με παράνομες διαδικασίες -ως επί το πλείστον- σε Βέλγους επιχειρηματίες, προκειμένου γίνουν επενδύσεις  στην Ελλάδα. Οι Βέλγοι επενδυτές ξεκίνησαν το 1968 την εγκατάσταση μιας ξενοδοχειακής μονάδας, όπου χάριν, όμως, στην κινητοποίηση και την παρέμβαση των κατοίκων δεν κατέστη πότε εφικτή. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η αρχαιολογική υπηρεσία, παρά τις γραπτές καταγγελίες πολιτών που αφορούσαν την καταστροφή του νεκροταφείου της κυκλαδικής περιόδου που βρισκόταν στο Αλυκό, δεν έπραξε απολύτως τίποτα.

Με την τελεσίδικη απόφαση του Εφετείου Αιγαίου, το Αλυκό αποτελεί πλέον δημόσια δασική έκταση. Ο δικαστικός αγώνας για το Αλυκό διήρκησε 65 χρόνια (1946 – 2010), και ολοκληρώθηκε τελεσίδικα με την απόφαση του Αρείου Πάγου (1417/2010)[8], όπου απορρίφθηκε η αίτηση αναίρεσης που υπέβαλαν οι καταπατητές κατά της απόφασης του Εφετείου Αιγαίου. Η παραλία παραμένει μέχρι και σήμερα δημόσια και ανοιχτή για όλους, όπως και τα ερείπια των κτιρίων των Βέλγων, που παραμένουν εκεί ασυντήρητα προσδίδοντας στον χώρο και το φυσικό περιβάλλον την εικόνα της εγκατάλειψης[9].

Παρά τις δικαστικές αποφάσεις, οι αρμόδιες υπηρεσίες στις Κυκλάδες και τη Νάξο δεν έχουν προβεί ακόμα στην κατεδάφιση των ερειπίων και στην επαναφορά του χώρου στην προ του 1969 κατάστασή του. Όμως, ο κ. Βαζαίος Μάριος, καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Νάξου, δήλωσε για το ερειπωμένο ξενοδοχείο στο Αλυκό της Νάξου, το οποίο προστατεύεται πλέον από το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα “Νatura”[10], ότι πρέπει να αναδειχθεί[11]. Όταν επισκέφθηκε το σημείο δίπλα από το κεδρόδασος στην παραλία του Αλυκού για να ορίσει τον κατάλληλο street artist που θα ανοικοδομούσε καλλιτεχνικά το εγκαταλελειμμένο ξενοδοχείο της περιοχής, στο πλαίσιο της 18ης διοργάνωσης του φεστιβάλ για το 2018, ανακάλυψε ότι ο καλλιτέχνης είχε ήδη κάνει αισθητή την παρουσία του με καλλιτεχνικό τρόπο.

Σύνδεση του “WD” με το Αλυκό της Νάξου (τοποθεσία και ανθρώπινη δραστηριότητα)

Ο λόγος γίνεται για τον street artist “WD (Wild Drawing)”[12], τον γνωστό δημιουργό για την τοιχογραφία της «Κουκουβάγιας» στο Μεταξουργείο – “Knowledge speaks – Wisdom listens” (2016). Ο “WD” κατάγεται από το Μπαλί της Ινδονησίας όπου σπούδασε Καλές Τέχνες και μετέπειτα Εφαρμοσμένες Τέχνες. Τα τελευταία χρόνια ζει και εργάζεται στην Ελλάδα. Το δίπολο Ανατολή – Δύση αποτελεί το χαρακτηριστικό στοιχείο που τον διακρίνει στα έργα του ενώ έχει επιρροές από κλασικούς ζωγράφους όπως οι M.C. Escher, René Magritte και Norman Rockwell. Έργα του μπορεί να βρει και να δει κανείς, πέραν της Ελλάδας, στην Ολλανδία, τη Σουηδία, τον Καναδά, τη Φινλανδία, την Αλβανία, τη Γερμανία, τη Μάλτα, καθώς και στο Μπαλί της Ινδονησίας[13]. Ο “WD” επιλέγει τον δρόμο για την ελευθερία έκφρασης που του προσφέρει, την επικοινωνία του με τον κόσμο και για το γεγονός ότι η street art είναι προσβάσιμη από τον καθένα ανεξάρτητα από κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτισμικούς ή άλλους περιορισμούς[14].

Τρία χρόνια νωρίτερα, το 2015, υπήρχαν ήδη 3 τοιχογραφίες του “WD” στο Αλυκό. Μία από αυτές, ήταν το έργο “Screams from the Mediterranean Seabed” («Κραυγές από το βυθό της θάλασσας της Μεσογείου»), το οποίο ο “WD” το δημιούργησε συνδυάζοντας το προσωπικό και το κοινωνικό βιωματικό στοιχείο[15]. Αναλυτικότερα, το mural βασίζεται στον αγώνα των προσφύγων να διασχίσουν τη θάλασσα ώστε να ξεκινήσουν μια καινούρια ζωή εγκαταλείποντας την πατρίδα τους και τις συνέπειες που επιφέρει ο πόλεμος[16].

Project “Unruly Days” – “WD”, Αλυκό Νάξου

Ο “WD” επέστρεψε στη Νάξο ως επίσημος προσκεκλημένος του Φεστιβάλ Νάξου 2018 και το Σάββατο 23 Ιουνίου 2018 παρουσία και του διοργανωτή του Φεστιβάλ Νάξου του κ. Βαζαίου Μ. πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της ατομικής υπαίθριας έκθεσης με όνομα “Unruly Days” («Απείθαρχες Μέρες»). Η έκθεση αυτή έγινε στο ευρύτερο πλαίσιο της εικαστικής έκθεσης “Around & Abound” με επίκεντρο τον Πύργο Μπαζαίου στη Νάξο, όπου βρίσκονται και άλλα έργα του καλλιτέχνη. Ο “WD” δίνοντας βάση στα χρώματα κ εμπνεόμενος από τον ζωικό κόσμο μετέτρεψε το εγκαταλελειμμένο ξενοδοχειακό συγκρότημα δίπλα στο κεδρόδασος του Αλυκού της Νάξου σε μία υπαίθρια έκθεση έργων με πολλαπλές τοιχογραφίες. Χρειάστηκε μόνο μία εβδομάδα για την υλοποίηση 8 νέων τοιχογραφιών, που έγιναν γρήγορα σημείο αναφοράς και εν τέλει  αναπόσπαστο κομμάτι της τοπικής κοινωνίας και του περιβάλλοντα χώρου[17].

• 

• 

Πρόκειται για μια σειρά από τοιχογραφίες που τελούν σε αρμονία με τον περιβάλλοντα χώρο και προσθέτουν άλλο ένα κεφάλαιο στην ιστορία της περιοχής. Ένα σύνολο murals αποτελούμενο από πουλιά, πρόσωπα κ.λπ.. Αυτό όμως που ξεχώρισε περισσότερο είναι το πορτρέτο ενός προσώπου με ένα τρίτο μάτι. Η υπαίθρια αυτή έκθεση συγχέει το εγκαταλελειμμένο ξενοδοχειακό συγκρότημα και το φυσικό τοπίο, με το κεδρόδασος και τη θάλασσα να το περικυκλώνουν. Ο ενωτικός κρίκος σύνδεσης των έργων του WD είναι ο πειραματικός τους χαρακτήρας, η ελεύθερη δημιουργία του καλλιτέχνη και η επικοινωνία του με το χώρο[18].

Δυστυχώς, όμως, ένας συνδυασμός αιτιών φθοράς των έργων της Street Art, όπως οι καιρικές συνθήκες, το πέρασμα των χρόνων, το υλικό του τοίχου αλλά και τα υλικά που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία τους, έχουν καταστήσει τις τοιχογραφίες στο Αλυκό να φαίνονται πλέον ξεθωριασμένες[19]. Αυτό είναι κάτι που φαίνεται και στην αποτύπωση των έργων μέσα από το φακό της φωτογραφικής μηχανής. Για τον λόγο αυτό, αξίζει να τονιστεί η λειτουργική χρήση της φωτογραφίας ως προς τη διατήρηση της μνήμης (ανάμνησης) και την καταγραφή του κινήματος της Street Art. Λόγω εφήμερης διάστασης των έργων της Street Art, η τεχνική της φωτογράφισης και εν γένει η Φωτογραφία έχει τη δυνατότητα να «παγώνει» – αποκρυσταλλώνει τις στιγμές, τις χωρο-χρονικές συνθήκες και να αποθηκεύει τα έργα που έχουν την τάση να εξαφανίζονται / αλλοιώνονται μετά από ένα χρονικό – σύντομο – διάστημα από την πόλη[20].

Ωστόσο, ακόμη κι έτσι, θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι η φυσική φθορά των έργων τέχνης στο Αλυκό συντείνουν στην ακόμα πιο αρμονική σύνδεση με τα ξεχασμένα ερείπια του ξενοδοχειακού συγκροτήματος, όπου και αποτυπώνονται.

• 

• 

Ο ίδιος ο WD δήλωσε ότι η ονομασία της έκθεσης «Απείθαρχες μέρες», υποδηλώνει όλα αυτά που βίωσε κατά την παραμονή του και εργασία του στη Νάξο. Υποστήριξε περαιτέρω τα εξής: «Το βασικό είναι ο ίδιος ο τοίχος. Το σημείο είναι που με καθοδηγεί στο τι θα κάνω. Θέλω το έργο μου να εναρμονίζεται με αυτό, να προσαρμόζεται στην επιφάνεια και όχι απλά να υπάρχει πάνω σε αυτήν σαν να έχω κολλήσει ένα αυτοκόλλητο. Από την άλλη, τα θέματα των έργων μου έχουν κυρίως να κάνουν με τη φύση, διάφορα κοινωνικά φαινόμενα, το lifestyle, την τέχνη… Τα εγκαταλελειμμένα είναι πάντα μια πρόκληση, μια πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Τα αγαπάω και τα ψάχνω! Γενικά επιλέγω κατεστραμμένα ή ερειπωμένα κτίρια, σημεία με διάφορα στοιχεία που θα μπορούσα να τα εντάξω στο έργο, επιφάνειες που μου δίνουν ευκαιρία για πειραματισμό και με πάνε πιο πέρα»[21].

• 

• 

• 

Τα πρώτα κτίσματα του ερειπωμένου συγκροτήματος, εκτός από την ήδη υπάρχουσα τοιχογραφία που απεικονίζει το φιλί ενός πιθήκου σε έναν άλλον με ονομασία “Unconditional Love” («Αγάπη χωρίς όρους») -που έχει ξεθωριάσει με το πέρασμα των χρόνων-[22], πλαισιώνονται και με μία ακόμα τοιχογραφία του “WD” με όνομα “Third eye” («Τρίτο μάτι»). Το mural αυτό του έδωσε την πρώτη θέση διεθνώς ανάμεσα στα επτά καλύτερα murals για τον μήνα Ιούλιο 2018 – λόγω, ακριβώς, της μη συνηθισμένης τακτικής – τεχνικής απόδοσης των έργων της Street Art που ως τότε δεν συνηθιζόταν από street artists, της 3D διάστασης τοιχογραφιών σε φυσικό περιβάλλον και όχι ηλεκτρονικό[23].

• 

• 

Ο “WD” θεωρείται και είναι, όπως αποδεικνύεται συνεχώς στις πλατφόρμες και κοινότητες ανά τον κόσμο για τη Street Art, ένας από τους πιο γνωστούς καλλιτέχνες στο κίνημά της, καθώς επιβεβαιώνει κάθε φορά με τη δράση του – τη δημιουργία δημόσιων τοιχογραφιών (το άτομο μονάδα δράσης στην κοινωνία – κοινωνιολογικές θεωρίες ατόμων[24]) στο άστυ και στην ύπαιθρο, την αντίστροφη σημασία στη θεώρηση των σπασμένων παραθύρων[25]: το ατομικό κίνητρο και περιβάλλον στο οποίο εκτυλίσσεται η δράση του ατόμου, δεν υποβαθμίζει απαραίτητα τη γειτονιά / την περιοχή, αλλά ούτε και ενισχύει τον φόβο των πολιτών για διάπραξη άλλων εν δυνάμει εγκλημάτων. Στην περιβαλλοντική υποβάθμιση και οικολογική κρίση του πλανήτη και δη των (μητρο)πόλεων[26], έχει συμβάλλει κι ο ακόλουθος παράγοντας: η δομική (από πλευράς κρατικής μέριμνας) εγκατάλειψη κτιρίων και χώρων που, πια, έχουν “αχρηστευτεί” (ζήτημα λειτουργικότητας στον κοινωνικό ιστό) και η συνεχής δημιουργία νέων κτιρίων, που, έχουν εξαφανίσει το πράσινο στοιχείο (eco – philosophy)[27].

Σύνδεση του “Skitsofrenis” με το Αλυκό της Νάξου (τοποθεσία και ανθρώπινη δραστηριότητα)

Ωστόσο, εκτός από τον “WD”, έργα και άλλων street artists «διακοσμούν» το ερειπωμένο ξενοδοχείο στο Αλυκό. Ένας από αυτούς είναι και ο street artist “Skitsofrenis” που δημιούργησε εκεί δύο murals το 2019.

• 

• 

Ο  Κώστας Λούζης ζει στην Καλαμάτα και ξεκίνησε την ενασχόλησή του με τη Street Art το 2008. Δραστηριοποιείται κυρίως εθελοντικά αλλά και σε επαγγελματικό επίπεδο[28]. Υπογράφει τα έργα του ως “Skitsofrenis”[29] (λόγω της συχνής του εξάσκησης με το μολύβι και το χαρτί), θέλοντας να μεταφέρει θετική ενέργεια, ώστε να αντιμετωπίζονται τα προβλήματα της κοινωνίας με διάλογο και χωρίς εντάσεις. Έχει επιρροές κυρίως από τον street artist “Banksy”, όπως έχουν όλοι οι νεότεροι street artists παγκοσμίως, μιας και αποτελεί – λειτουργεί ως πρότυπο μίμησης και κοσμοθεωρίας[30]. Η θεωρία του Tarde για τη μίμηση και τη μόδα στις πόλεις, μπορεί να εξηγήσει πώς λειτουργεί η ανθρώπινη δραστηριότητα και μεταφέρεται από γενιά σε γενιά εντός μιας κοινότητας που έχει παρατηρηθεί πως είναι παγκόσμια[31].

Αυτό σημαίνει, πως είναι ένας καλλιτέχνης της Street Art με αναστοχαστικότητα δημιουργώντας τις τοιχογραφίες, κυρίως, προσωποκεντρικές, με θέματα νοητικής αναθεώρησης και ανάδειξης της έλλειψης του ρομαντικού στοιχείου στις διαπροσωπικές σχέσεις εντός του αστικού χώρου όπου όλα συμβαίνουν και διαδραματίζονται γρήγορα χωρίς απαραίτητα να διερωτάται κανείς για τον συλλογικό Εαυτό[32]. Επιλέγει μέρη τα οποία είναι εγκαταλελειμμένα από το κράτος καθώς εκεί πιστεύει ότι είναι απαραίτητο το χρώμα, προκειμένου να γίνει αισθητή στους κοινωνούς η εγκατάλειψη του μέρους – το χρώμα στο εξωτερικό περιβάλλον λειτουργεί για την ανθρώπινη όραση ως εστιασμένο κέντρο της κόρης του ματιού, σε κάτι διαφορετικό από αυτό που έχει συνηθίσει να παρατηρεί (γκρι, μαύρο, άσπρο – χρώματα της πόλης)[33].

Μερικές φορές εμπλουτίζει τα έργα του με στίχους, καθώς ασχολείται και με τη μουσική ως στιχουργός. Οι στίχοι είναι συμβολικοί και λειτουργούν επεξηγηματικά – συμπληρωματικά στην τοιχογραφία που συνοδεύουν – δεν κυριαρχούν στο οπτικό πεδίο του θεατή[34]. Η χρήση των πολλών χρωμάτων χρησιμεύει στη δημιουργία όσο το δυνατόν περισσότερων συναισθημάτων στον αποδέκτη και είναι ο στόχος του συγκεκριμένου καλλιτέχνη[35].

Εκμεταλλευόμενος τη γνώση του να ζωγραφίζει, επιλέγει τη Street Art ώστε να θίξει κοινωνικά ζητήματα που τον προβληματίζουν και επιβεβαιώνει πως ο κάθε καλλιτέχνης πρώτα αφουγκράζεται τα τεκταινόμενα της εποχής του και έπειτα ζωγραφίζει. Αυτό έχει σημασία, καθώς εάν προσδιορίζαμε τους καλλιτέχνες ως βανδαλιστές της πόλης και της υπαίθρου, η σειρά τέλεσης της τοιχογραφίας θα ήταν διαφορετική, βάσει και της σκέψης του DeGreeff: ο τελευταίος, ανέπτυξε στο πλαίσιο του θεωρητικού ρεύματος της επιστήμης της Εγκληματολογίας, της Κλινικής Εγκληματολογίας – αιτιολογικής εξήγησης για το πέρασμα στην πράξη, τις φάσεις – τα στάδια υπό τα οποία ένας άνθρωπος καταλήγει στο έγκλημα, αδιαμόρφωτη συναίνεση, διαμορφωμένη συναίνεση, κρίση – απόφαση και εκτέλεση[36].

Βάσει της τυπολογίας του Cohen σχετικά με τα κίνητρα του βανδαλισμού έχοντας ως μέσο την τέχνη μπορεί να συνεισφέρει στον παραπάνω διαχωρισμό:

Ø «Βανδαλισμός που έχει ως σκοπό: την απόκτηση χρημάτων ή περιουσιακών στοιχείων.

Ø Τακτικός βανδαλισμός: ζημία ως συνειδητή τακτική για να επιτευχθεί ένα άλλο αποτέλεσμα (αυτό του καλλιτέχνη).

Ø Ιδεολογικός βανδαλισμός: ζημία που έχει ως στόχο την έκφραση ή την επικοινωνία, π.χ. συνθήματα σε κτίρια.

Ø Εκδικητικός βανδαλισμός: ζημία που γίνεται για την εκδίκηση, π.χ. σπάσιμο παραθύρων σε σχολείο εξ’ αιτίας άδικων καθηγητών.

Ø Βανδαλισμός ως παιχνίδι: ζημία που μπορεί να συμβεί συμπωματικά ή σκόπιμα ως μέρος του παιχνιδιού ή του ανταγωνισμού, π.χ. ποιος μπορεί να σπάσει τα περισσότερα παράθυρα στο σχολείο.

Ø Κακόβουλος βανδαλισμός: ζημία ως έκφραση της οργής ή της απογοήτευσης, π.χ. οι ρωγμές σε ακριβά κι όχι μόνο αυτοκίνητα, ρατσιστικά σχόλια για συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων.

Ø Αβλαβής βανδαλισμός: ζημία σε περιουσία που ορίζεται από τη νεολαία ως ασήμαντη ή χωρίς αξία, π.χ. «κουτσούρεμα» καθισμάτων στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς»[37].

Συνεπώς, εάν συνταιριάξουμε αυτές τις θεωρήσεις μεταξύ τους και προσδιορίσουμε τους καλλιτέχνες Ζωγραφικής που δημιουργούν δημόσιες τοιχογραφίες στον αστικό χώρο ως βανδαλιστές και κατά στερεοτυπική επέκταση graffiti writers, τότε, με κάθε “εγκληματική” ευκαιρία[38] και συνεπώς με ελάχιστη διανοητική διαδικασία για το πέρασμα στην πράξη, η σειρά του DeGreeff θα μετατρεπόταν κάπως έτσι, κρίση – απόφαση και εκτέλεση, διαμορφωμένη συναίνεση και αδιαμόρφωτη συναίνεση αφού, βάσει σχετικής βιβλιογραφίας, στους βανδαλιστές και graffiti writers παίζει καθοριστικό ρόλο η ταχύτητα, το σπάσιμο και το “fame”. Οι καλλιτέχνες της Street Art δεν αρπάζουν “ευκαιρίες”, αλλά αποφασίζουν τη δημιουργία τέλεσης έργων, όταν και εφόσον συμβαίνουν κοινωνικές αδικίες και γεγονότα που απασχολούν τον πλανήτη – την ανθρωπότητα στο σύνολό της, και όχι κατ’ ανάγκην και αποκλειστικότητα, το πολιτικό status της εκάστοτε χώρας ή την αθλητική ομάδα που κέρδισε το κύπελλο.

Έργα του “Skitsofrenis” μπορεί να βρει και να δει κανείς στην Ελλάδα, την Πολωνία και την Κύπρο[39].

Πηγή: Crime Times (Φωτογραφίες: Γιώργος Γιακουβάκης)

.

[1] http://www.naxosisland.eu/gr/about_naxos/about_naxos.html, Naxos Island, «Το νησί της Νάξου», ημερομηνία δημοσίευσης: -, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[2] http://www.naxosisland.eu/gr/about_naxos/history.html,  Naxos Island, «Ιστορία της Νάξου: Περιήγηση στο χρόνο», ημερομηνία δημοσίευσης: -, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[3] http://www.naxosisland.eu/gr/beaches/livadi_pirgaki.html, Naxos Island, «Στις Παραλίες της Νάξου», ημερομηνία δημοσίευσης: -, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[4] http://wdstreetart.com/, Επίσημη ιστοσελίδα του street artist, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[5] https://www.instagram.com/skitsofrenis/?hl=el, Επίσημη σελίδα στο Instagram του street artist, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[6] http://www.naxiotypia.gr/index.php/main/periballon/629-ammothines-naxou, Ναξιοτυπία, «Στο επίκεντρο το ευαίσθητο περιβάλλον των αμμοθινών της Νάξου», ημερομηνία δημοσίευσης: 06/03/2017, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[7] https://www.patrisnews.com/naxos-ereipia-stin-paralia-ta-apomeinaria-enos-xenodoheioy-poy-den-egine-pote/, Ντάκουλας Χ., «Νάξος: Ερείπια στην παραλία – Τα απομεινάρια ενός ξενοδοχείου που δεν έγινε ποτέ!», ημερομηνία δημοσίευσης: 03/09/2016, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[8] http://www.areiospagos.gr/nomologia/apofaseis_DISPLAY.asp?cd=9N9Z6XB8H0AW134HBJ808F0Q79GWJ0&apof=1417_2010&info=%D0%CF%CB%C9%D4%C9%CA%C5%D3%20-%20%20%C3, Πολιτική Απόφαση Αρείου Πάγου 1417/2010, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[9] https://www.naxospress.gr/arthro/istories/alyko-ena-egklima-zitaei-dikaiosi, Λιανός Ν., «Αλυκό, ένα…. έγκλημα ζητάει δικαίωση», ημερομηνία δημοσίευσης: 27/04/2015, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[10] https://web.archive.org/web/20090326052524/http://www.minenv.gr/1/12/121/12103/g1210300.html, «Το Δίκτυο NATURA 2000 και προστατευόμενες περιοχές: Κατάλογος περιοχών Natura 2000, Κυκλάδες – Νάξος», τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[11] http://www.bazeostower.gr/gr_dyn/festivals.php?year=2018, Επίσημη ιστοσελίδα του Φεστιβάλ Νάξου, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[12] http://wdstreetart.com/ , Επίσημη ιστοσελίδα του καλλιτέχνη, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

https://www.facebook.com/WDstreetart , Επίσημη σελίδα του καλλιτέχνη στο Facebook, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

https://www.instagram.com/wd_wilddrawing/ , Επίσημη σελίδα του καλλιτέχνη στο Instagram, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[13] https://www.tovima.gr/printed_post/o-street-artist-wd-sti-nakso/, Αστραπέλλου Μ., «O street artist WD στη Νάξο», ημερομηνία δημοσίευσης: 16/09/2018, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[14] https://www.culturenow.gr/apeitharxes-meres-solo-project-se-ena-egkataleimmeno-xenodoxeio-stin-naxo/, Culture Now, «Απείθαρχες Μέρες: Solo project σε ένα εγκαταλειμμένο ξενοδοχείο στην Νάξο», ημερομηνία δημοσίευσης: 22/06/2018, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[15] https://www.crimetimes.gr/%ce%bc%ce%af%ce%b1-%ce%b1%cf%80%cf%8c%cf%80%ce%b5%ce%b9%cf%81%ce%b1-%ce%bc%ce%b5%ce%bb%ce%ad%cf%84%ce%b7%cf%82-%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%b1%ce%be%ce%b9%ce%bf%cf%80%ce%bf%ce%af%ce%b7%cf%83%ce%b7%cf%82/, Κωνσταντίνου Κ. Μ., «Μία απόπειρα μελέτης της αξιοποίησης των δημόσιων τοιχογραφιών (“Street Art”): ένα μήνυμα προς αφύπνιση των πολιτών για την κλιματική, περιβαλλοντική κατάσταση του πλανήτη», στήλη “Myth busters”, Τεύχος: Οκτώβριος 2018, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

Βλ. και εδώ: https://www.koutipandoras.gr/article/o-street-artist-poy-metetrepse-ena-ereipwmeno-enodoxeio-sto-alyko-ths-naoy-se-ergo-texnhs-eikona,  Το Κουτί της Πανδώρας, «Ο street artist που μετέτρεψε ένα ερειπωμένο ξενοδοχείο στο Αλυκό της Νάξου σε έργο τέχνης», ημερομηνία δημοσίευσης: 21/09/2018, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[16] https://www.naxospress.gr/arthro/istories/naxos-third-eye-toy-wd-sto-alyko-ena-apo-ta-epta-thaymata-gia-ton-ioylio-toy-2018,  Λιανός N., «Νάξος: Το “Third eye” του WD στο Αλυκό ένα από τα επτά … θαύματα για τον Ιούλιο του 2018», ημερομηνία δημοσίευσης: 16/08/018, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[17] https://www.news247.gr/politismos/o-wd-metatrepei-to-xenodocheio-fantasma-tis-naxoy-se-ergo-technis.6638525.html,  Δεμέτης Χ., «Ο WD μετατρέπει το ξενοδοχείο – φάντασμα της Νάξου σε έργο τέχνης», ημερομηνία δημοσίευσης: 04/08/2018, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[18] https://www.culturenow.gr/apeitharxes-meres-solo-project-se-ena-egkataleimmeno-xenodoxeio-stin-naxo/, Culture Now, «Απείθαρχες Μέρες: Solo project σε ένα εγκαταλειμμένο ξενοδοχείο στην Νάξο», ημερομηνία δημοσίευσης: 22/06/2018, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[19] Young A., Street Art, Public City – Law, Crime and the Urban Imagination, Taylor & Francis Ltd London, 2013.

Skelton T. & Valentine G., Cool Places: Geographies of Youth Cultures, London, Routledge, 1998.

[20] Greek C. E., “VISUAL CRIMINOLOGY: Using Photography as an Ethnographic Research Method in Criminal Justice Settings”, School of Criminology and Criminal Justice, Florida State University, 2005.

[21] https://www.tovima.gr/printed_post/o-street-artist-wd-sti-nakso/, Αστραπέλλου Μ., «O street artist WD στη Νάξο», ημερομηνία δημοσίευσης: 16/09/2018, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[22] https://www.tovima.gr/printed_post/o-street-artist-wd-sti-nakso/, Αστραπέλλου Μ., «O street artist WD στη Νάξο», ημερομηνία δημοσίευσης: 16/09/2018, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[23] https://streetart.today/2018/08/01/7-best-murals-of-the-month-july-2018/, Street Art Today, “7 Best Murals of the Month: July 2018”, ημερομηνία δημοσίευσης: 01/08/2018, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[24] Craib I., Σύγχρονη Κοινωνική Θεωρία. Από τον Πάρσονς στον Χάμπερμας, Αθήνα, Τόπος, 2011.

[25] https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1982/03/broken-windows/304465/ , Kelling G. L. & Wilson J. Q., “Broken Windows. The police and neighborhood safety”, TheAtlantic, March, 1982.

Sampson R., Eck E., Dunham J., “Super controllers and crime prevention: A routine activity explanation of crime prevention success and failure”, Security Journal, Macmillan Publishers Ltd., 23, 1, 2010, pp. 37 – 51.

[26] Simmel G., Μητροπολιτική αίσθηση: Οι μεγαλουπόλεις και η διαμόρφωση της συνείδησης. Η κοινωνιολογία των αισθήσεων, Αθήνα, Μετάφραση: Μεϊτάνη Ι., Άγρα, 2017.

[27] P. W. Taylor, “The Ethics of Respect for Nature”, Environmental Ethics, Vol. 3, No. 3, 1981, pp. 197-218.

White, “Environmental Crime in Global Context: Exploring the Theoritical and Empirical Complexities”, Current Issues in Criminal Justice, Vol. 16, No. 3, 2005, pp. 271-285 και South N., “A Green Field for Criminology? A Proposal for a Perspective”, Theoritical Criminology, Vol. 2, No. 2, 1998, pp. 211-233.

[28] https://eforigi.com.gr/news/var/item/17944-go-on-skitsofrenis-mia-ypografi-polles-istories-kai-oi-toixoi-apoktoyn-foni, Βελμάχου Α., «Go On: Skitsofrenis – Μια υπογραφή, πολλές ιστορίες και οι τοίχοι αποκτούν φωνή!», ημερομηνία δημοσίευσης: 25/08/2020, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[29] https://www.instagram.com/skitsofrenis/?hl=el , Επίσημη σελίδα του καλλιτέχνη στο Instagram, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

https://www.facebook.com/profile.php?id=100044288745093 , Επίσημη σελίδα του καλλιτέχνη στο Facebook, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[30] Gough P., “Banksy: What’s the fuss and why does it matter?” στο Siracusa J. M.,Humanities, Arts and Social Sciences: It’s everyone’s business, London & New York, Routledge, 2016, σελ. 1 – 13.

Βλ. και http://www.banksyfilm.com/ , Επίσημη ιστοσελίδα για το ντοκυμαντέρ του Banksy, “Exit Through The Gift Shop”, 2010, τελευταία πρόσβαση: 17/03/2019.

Το φίλμ του ήταν υποψήφιο στα Βραβεία Ακαδημίας Όσκαρ στην κατηγορία ντοκιμαντέρ και όχι μόνο, αποσπώντας κατά το 2011 αρκετά ακόμη βραβεία. Να τονιστεί ότι το φιλμ δεν δημιουργήθηκε για να καταγράψει τη ζωή του Banksy αλλά … άλλου ανθρώπου διά μέσω του οποίου (δηλαδή, βάσει της δικής του εντατικής ενασχόλησης) καταγράφηκε τελικά το κίνημα της Street Art από την αρχή και οι δράσεις των πρωτοπόρων της κατά τη διαδικασία εκτελέσεων των έργων με όλες τις συνέπειες αυτών και μιας βιντεοσκοπικής κάμερας. Όπως αναφέρεται, “[ … ] το ντοκιμαντέρ “Exit Through the Gift Shop” είναι μια συναρπαστική μελέτη της εγκληματικότητας του δρόμου, της συντροφικότητας και της μη προσαρμοστικότητας / ανικανότητας”. Το ντοκιμαντέρ μπορεί εύκολα κανείς να το παρακολουθήσει πια όσον αφορά τη ψηφιακή πρόσβαση στο Youtube, εδώ https://www.youtube.com/watch?v=dG8iaAFAM58 , Banksy, “Exit Through The Gift Shop”, 2010, τελευταία πρόσβαση: 17/03/2019.

[31]  Tarde G., The Laws of Imitation, New York, The Mershon Company Press Rahway N. J., 1903.

[32] Sennett R., Χρήσεις της Αταξίας. Προσωπική Ταυτότητα και Ζωή της Πόλης, Αθήνα, Μετάφραση: Καράπαπας Γ., Τροπή, 2004.

Κατ’ εξοχήν ατομική πράξη με διττό σκοπό: ατομική ικανοποίηση – αισθητική και επιθυμία για κοινωνική συνεισφορά μέσω της Ζωγραφικής – όχι μόνο για αποτύπωση και προβολή του Εαυτού.

Mead G. H., Mind, Self and Society, Chicago: University of Chicago Press, 1934.

[33] Ο ορισμός του «Οπτικού Πολιτισμού»: «οι δια – μοιρασμένες πρακτικές μιας ομάδας, κοινότητας ή και κοινωνίας μέσω των νοημάτων που δημιουργούνται από τις οπτικές, από τα πλαίσια των παρουσιάσεων του κόσμου και οι τρόποι που βλέπουμε αυτές τις πρακτικές να ενσωματώνονται σε συμβολικές και επικοινωνιακές δραστηριότητες».

http://criminology.oxfordre.com/view/10.1093/acrefore/9780190264079.001.0001/acrefore-9780190264079-e-132?rskey=RY8xQI&result=52 , Zieleniec A., “A Brief History of Graffiti”, Crime, Media, and Popular Culture, 2017, τελευταία πρόσβαση: 20/01/2020.

Sturken M. & Cartwight L., Practices of Looking. An introduction to Visual Culture, Oxford and New York, Oxford University Press, 2009.

[34] http://www.flashmes.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=432:skitsofrenis&Itemid=419, Μαρτίνου Σ.Χ., “Skitsofrenis”, ημερομηνία δημοσίευσης: -, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[35] https://www.athensvoice.gr/95884_o-skitsofrenis-ton-ellinikon-poleon, Αθανασιάδης Δ., «Ο Σκιτσοφρενής των ελληνικών πόλεων», ημερομηνία δημοσίευσης: 04/05/2015, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.

[36] DeGreeff E., “Introduction a la Criminologie”, Bruxelles, 1946, στο Αφιέρωμα Autour de l’ oeuvre de De Greff, vol. 1. pp. 169 – 192, 1956.

[37] Καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι ο εισηγητής του όρου / της έννοιας του “ηθικού πανικού” στην επιστήμη της Κοινωνιολογίας / Εγκληματολογίας είναι ο Stanley Cohen με το έργο του “Folk Devils and Moral Panics” (1972) διότι αφ’ ενός το βιβλίο του θεωρείται το σημαντικότερο έργο στον τομέα της βρετανικής εγκληματολογίας τα τελευταία χρόνια, ειδικά στο θεωρητικό ρεύμα της Πολιτισμικής Εγκληματολογίας, αφ’ ετέρου συμπίπτει και με την εποχή της εμφάνισης του Graffiti και των Punks ως κοινωνικών ομάδων που παρεκκλίνουν από το σύστημα της πλειοψηφίας, και γι’ αυτό ο συγκεκριμένος θεωρητικός ως προς το ζήτημα του βανδαλισμού έχει υποστηρίξει την τυπολογία που έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον και έχει γίνει ιδιαίτερα γνωστός σε όσους / όσες ασχολούνται επιστημονικά με την ιστορική απαρχή του Graffiti.

Η θεωρία του ηθικού πανικού, λοιπόν, βασίζεται στην αντίδραση, η οποία με τη σειρά της, στηρίζεται “στη λανθασμένη και υπερβολική αντίληψη ότι η συμπεριφορά κάποιων μελών της κοινωνίας θεωρείται τόσο προβληματική και τόσο επικίνδυνη (αποκλίνουσα) για τη διατήρηση της υφιστάμενης κοινωνικής δομής, ώστε κρίνεται επιτακτική η τιμώρηση των ενόχων και η αποκατάσταση της προκληθείσας ζημίας. Ο όρος πανικός ουσιαστικά αντικατοπτρίζει τα σύμφωνα με τη θεωρία αυτή προκαλούμενα συναισθήματα, δεδομένης της έντασης που τα διακρίνει. Ειδικότερα, πρόκειται για συναισθήματα φόβου, τρόμου, ανησυχίας, εχθρότητας καθώς και για μία πολύ ισχυρή αίσθηση πως ό,τι συμβαίνει, αντίκειται στους υφιστάμενους ηθικούς κανόνες”.

Cohen S., Folk Devils and Moral Panics: The Creation of the Mods and Rockers, London & New York, Routledge Classics, 3rd edition, 2002.

Cohen S., “Sociological approaches to vandalism”, Vandalism: behaviour and motivation, Ed. Claude Levy – Leboyer, Amsterdam: North – Holland, 1984.

[38] Σύμφωνα με τη θεωρία της «λογικής επιλογής», ο υποψήφιος δράστης ζυγίζει λογικά τις πιθανότητες διανοητικώς, το ρίσκο της πιθανής επιλογής του, τα πιθανά κέρδη, εκμεταλλεύεται όταν εντοπίσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του στόχου του.

Wilson J. & Boland B., “Crime” στο Gorhan & Glaser, The Urban Predicament, Washington, DC, The Urban Institute, 1976.

Το 1979 οι Cohen και Felson διατύπωσαν τη θεωρία της «καθημερινής δραστηριότητας», η οποία βασίζεται σε τρεις εσωτερικούς παράγοντες του υποψήφιου δράστη που λειτουργούν ωθητικά προς την τέλεση παράνομης πράξης: αποφασιστικότητα, κατάλληλος στόχος και απουσία φύλαξης του τελευταίου.

Έτσι, κατόπιν τέλεσης της πράξης, αποκτά, βάσει της θεωρίας περί εγκληματικού προτύπου των Brantingham, μία συνηθισμένη τακτική. Η τελευταία θα χαρακτηρίζει τον τρόπο (τόπος, μέσο, χρόνος κτλ.) που δρα ο συγκεκριμένος υπαίτιος.

Βλ. και Brantingham, P. J., & Brantingham, P. L., Patterns in crime, New York, Macmillan, 1984.

Brantingham, P. L., & Brantigham, P. J., “Environment, routine and situation: Toward a pattern theory of crime” in Clarke R. V. & Felson M., Routine activity and rational choice, New Brunswick, NJ: Transaction, 1993, σελ. 259 – 294.

Βλ. και Maguire M., Morgan R. & Reiner R., The Oxford Handbook of Criminology, 2nd Edition, Oxford, Clarendon Press, 1997.

[39] http://www.reporter.com.cy/local-news/article/139176/, Οδυσσέως Μ., «Ο “Skitsofrenis” που αφήνει το στίγμα του σε τοίχους», ημερομηνία δημοσίευσης: 21/11/2016, τελευταία πρόσβαση: 11/11/2020.