Στο Ίδρυμα Πρόκου, στην Απολλωνία της Σίφνου, θα διεξαχθεί στις 17 & 18 Σεπτεμβρίου 2022 , η διημερίδα “Κυκλάδων αρχαίοι τόποι και τοπία”- Συμβολές στη μελέτη του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος των νησιών υπό διαχρονική προοπτική.
Στη διημερίδα, που θα πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με τον Δήμο Σίφνου και τοπικούς φορείς, θα λάβουν μέρος 22 ερευνητές από την Ελλάδα και τη Γερμανία, παρουσιάζοντας θέματα σχετικά με τις εξής βασικές θεματικές ενότητες:
1. Δομημένο περιβάλλον και χρήσεις γης στις Κυκλάδες κατά την μυκηναϊκή περίοδο
2. Το αρχαίο αγροτικό τοπίο των Κυκλάδων με έμφαση στις αγροικίες με οχυρές κατασκεύες (πύργους) και στις μεμονωμένες οχυρές θέσεις – παρατηρητήρια. Στοιχεία αρχιτεκτονικής, τοπογραφίας και ένταξή τους το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο.
3. Οδικό δίκτυο και μνημεία/δομημένο περιβάλλον. Άστυ και χώρα(από την αρχαιότητα έως σήμερα).
4. Το διαχρονικό αγροτικό τοπίο μέσα από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα και τις γραπτές πηγές.
5. Τουριστική ανάπτυξη και μνημεία/ιστορικό τοπίο. Παραδείγματα καλών ή/και κακών πρακτικών
Τα μοντέλα του παρελθόντος παρέχουν λύσεις για το μέλλον
Το τοπίο, όπως διαμορφώθηκε από τη φύση ή αναδιαμορφώθηκε με την ανθρώπινη επέμβαση ως «συνισταμένη των εκάστοτε ανταποκρίσεων του ανθρώπου στις πιεστικές προκλήσεις του περιβάλλοντος» έχει ιδιαίτερη σημασία για την κατανόηση τόσο της πολιτιστικής ανάπτυξης ενός τόπου όσο και των δομικών χαρακτηριστικών που καθορίζουν την οργάνωση ενός κοινωνικού συνόλου διαχρονικά. Oι βαθιές δομικές και οικονομικές αλλαγές που υπέστησαν οι Κυκλάδες τις τελευταίες δεκαετίες προκάλεσαν απότομες μεταβολές στο τοπίο, εξαιτίας διαφόρων παραγόντων, κυρίως λόγω της τουριστικής ανάπτυξης. Οι αλλαγές αυτές διαφορoποιούν σημαντικά τις χρήσεις γης, τη διαχείριση των φυσικών πόρων, τη βιοποικιλότητα, την ενεργειακή ισορροπία, και σε ορισμένες περιπτώσεις θέτουν σε κίνδυνο την ορθολογική ανάδειξη του αρχαιολογικού πλούτου, κυρίως λόγω της υποβάθμισης του περιβάλλοντός του.
Στην ανάπτυξη ενός βιώσιμου σχεδιασμού υποδομών θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά η ανασύνθεση μορφών χρήσης του ιστορικού τοπίου, όπως μαρτυρείται τόσο από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα όσο και από τις φιλολογικές και επιγραφικές πηγές. Σε αυτό το πλαίσιο, ιδιαίτερη σημασία έχει -πέραν της συστηματικής τεκμηρίωσης- και η διαχρονική προοπτική που επιτρέπει να εξαχθούν συμπεράσματα για μια μακρά περίοδο αναφορικά με τις χρήσεις γης, το οδικό σύστημα, το οικιστικό πλέγμα, τη διαχείριση των φυσικών πόρων. Θεωρητικά τουλάχιστον, αυτά τα ιστορικά εφαρμοσμένα μοντέλα μπορούν να παρέχουν λύσεις και σε σύγχρονους σχεδιασμούς υποδομών με άξονα την αειφορία και τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Με αφετηρία τους παραπάνω προβληματισμούς η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων συμμετέχει ως εταίρος στο διακρατικό πρόγραμμα «Διμερής και Πολυμερής Ε&Τ Συνεργασία Ελλάδας – Γερμανίας» (αγγλικό ακρωνύμιο: “Siphnos and beyond”), Άξονας 5 «Πολιτισμός, Τουρισμός,/ Πολιτισμός/ Καινοτομία και Κοινωνικές Προκλήσεις» με την ερευνητική πρόταση «Siphnos and beyond. Αρχαίες στρατηγικές για τις χρήσεις γης υπό διαχρονική προοπτική και η σημασία τους για το σχεδιασμό σύγχρονων υποδομών: το παράδειγμα της Σίφνου». Η πρόταση και η υλοποίησή της προέκυψε από την συνεργασία της ΕΦΑ Κυκλάδων με το Πανεπιστήμιο Friedrich Schiller της Jena Γερμανίας και την εταιρεία ανάπτυξης λογισμικού Dataverse LTD, και με την συμμετοχή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Για τις ανάγκες του προγράμματος, επιλέχθηκαν δύο μεθοδολογικοί άξονες: α) ένας άξονας μακροανάλυσης δεδομένων πεδίου που συλλέχθηκαν σε μια ευρύτερη περιοχή, εν προκειμένω στο σύνολο του νησιού, με μελέτη περίπτωσης τους αρχαίους πύργους και το περιβάλλον τους και β) ένας άξονας μικροανάλυσης, σε μία υποπεριοχή της προηγούμενης, στη ΝΔ Σίφνο, με ικανό αριθμό αρχαιολογικών θέσεων και επίκεντρο «της Μπαρώνας το Φρούδι», μια σημαντική μυκηναϊκή εγκατάσταση. Στόχος και των δύο προσεγγίσεων ήταν να εξαχθούν και να ελεγχθούν πορίσματα σχετικά με το ανθρωπογενές περιβάλλον της υπαίθρου, τις χρήσεις γης, το οδικό σύστημα, τη διαχείριση των φυσικών πόρων, τη σχέση με τα οικιστικά κέντρα και τις αστικές περιοχές, κλπ. Πλησιάζοντας πλέον στην ολοκλήρωση του προγράμματος έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι προβληματισμοί που αναπτύχθηκαν στη Σίφνο να κοινοποιηθούν και συζητηθούν σε ένα διευρυμένο πεδίο, να παρουσιαστούν και να συνεξεταστούν οι συνισταμένες που διαμορφώνουν το πολιτιστικό τοπίο στο ευρύτερο κυκλαδικό περιβάλλον, να προβληθούν αντιστοιχίες, ή διαφοροποιήσεις ανά περίοδο και διαχρονικά.
Το πρόγραμμα της διημερίδας
Η πρώτη συνεδρία που θα διεξαχθεί το πρωί του Σαββάτου, έχει τίτλο “Δομημένο περιβάλλον και χρήσεις γης στις Κυκλάδες κατά την μυκηναϊκή περίοδο” και περιλαμβάνει τις εξής ομιλίες: “Ακρόπολη Αγίου Ανδρέα Σίφνου. Η διαχρονική διαχείριση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος”, “Της Μπαρώνας το Φρούδι: Η μυκηναϊκή ακρόπολη της Σίφνου και η μείζων περιοχή της”, “Μυκηναϊκή Μήλος: σύντομη επισκόπηση με την προσθήκη νέων δεδομένων”, “Ένα πλοίον ταξιδεύον…. Παράσταση πλοίου σε όστρακο από την Πάρο, Έχουσα λιμένας δύο”.
Η δεύτερη συνεδρία του Σαββάτου, υπό τον τίτλο: “Η ύπαιθρος χώρα των Κυκλάδων κατά την αρχαιότητα: Αγροικίες με οχυρές κατασκευές και μεμονωμένες οχυρές θέσεις- Παρατηρητήρια”, χωρίζεται σε δύο μέρη: Α. Σίφνος και Β. Κύθνος, Σύρος, Άνδρος, Τήνος, Μύκονος, Ίος και περιλαμβάνει ομιλίες σχετικά με τους αρχαίους πύργους των νησιών, τους αρχαίους δρόμους, τις αγροικίες, τα μεταλλεία, τα αρδευτικά έργα, τις οχυρωματικές κατασκευές και τη διαχείριση της υπαίθρου.
Στη συνεδρία της Κυριακής, με τίτλο “Το διαχρονικό αγροτικό τοπίο των Κυκλάδων. Άστυ και χώρα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα” θα ακουστούν οι παρακάτω ομιλίες: “Ανασυνθέτοντας πτυχές του αρχαίου λατρευτικού τοπίου του αρχαίου Άστεως της Σίφνου: προκαταρκτικές παρατηρήσεις από την μελέτη των διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών”, “Ύπαιθρος και δομημένος χώρος στο περιβάλλον της αρχαίας πόλης της Θήρας. Μια διαχρονική προσέγγιση”, “Πύργος, πυργίον, χώρος, χωρίον. Το διαχρονικό αγροτικό τοπίο των κυκλαδικών νησίδων και τα τοπωνυμικά του”, “Από τις ξερολιθιές στις αγροικίες: όψεις του διαχρονικού αγροτικού τοπίου της Κέας”, “Σπίτι όσο να χωρείς, χωράφι όσο να θωρείς: Διαμορφώνοντας το παραδοσιακό τοπίο στη νοτιοδυτική Σίφνο”, “Χαρτογράφηση του αγροτικού τοπίου της Νάξου τον 17ο αιώνα” και “Πολιτιστική κληρονομιά και τουριστική ανάπτυξη στη Σίφνο”.
Παράλληλες εκδηλώσεις
Σημειώνεται ότι το Σάββατο 17 Σεπτεμβρίου 2022 στις 19.00 θα πραγματοποιηθεί επίσκεψη στο Παλαιό Σχολείο του Κάστρου Σίφνου. Την ίδια μέρα, στις 20.00, θα γίνουν τα εγκαίνια της αρχαιολογικής έκθεσης «Σιφνίων Χώρα. Ιχνηλατώντας το τοπίο της αρχαίας Σίφνου», η οποία διοργανώνεται επίσης στο πλαίσιο του συγχρηματοδοτούμενου προγράμματος, σε συνεργασία με το Δήμο Σίφνου, το Σύλλογο «οι Φίλοι του Κάστρου» και την ΔΗ.Κ.Ε.Σ. Στην έκθεση θα παρουσιαστούν οι παράμετροι, οι κατευθύνσεις και τα κύρια παραδοτέα του προγράμματος, που στηρίχθηκαν στην καταγραφή των διαχρονικών αλλαγών της χρήσης γης, προσφέροντας εν τέλει πολύτιμες πληροφορίες για τη βιώσιμη ανάπτυξή της. Την Κυριακή 18 Σεπτεμβρίου 2022 στις 13.00, μετά τη λήξη της ημερίδας, θα ακολουθήσει επίσκεψη στην μυκηναϊκή ακρόπολη του Αγ. Ανδρέα.