Από την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, Αμερικανοί και Ρώσοι ηγέτες απειλούσαν με το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου γνωρίζοντας βέβαια πως θα ήταν μια εξέλιξη καταστροφική για ολόκληρο τον πλανήτη. Ακόμη και ένας πυρηνικός πόλεμος περιορισμένης κλίμακας θα προκαλούσε καταστροφή τόσο στο περιβάλλον όσο και την κοινωνία.
Ποιες είναι όμως οι πιθανές επιπτώσεις στην παγκόσμια παραγωγή τροφίμων κατά τη διάρκεια ενός πυρηνικού χειμώνα; Δύο ερευνητές στο Πανεπιστήμιο Πεν Στέιτ των ΗΠΑ τονίζουν ότι ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να επιζήσουν από μια πυρηνική αποκάλυψη, εν μέρει χάρη σε ορισμένα άγρια, βρώσιμα φυτά και έντομα σε τροπικά μέρη.
Η μελέτη του 2021 από τον Ντάνιελ Γουιστέιντ, έναν ερευνητή τεχνολόγο, και τον Μίκαελ Τζάκομπσον, καθηγητή δασικών πόρων, αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου ερευνητικού προγράμματος του Πεν Στέιτ σχετικά με την ανθεκτικότητα στα τρόφιμα έκτακτης ανάγκης. Δημοσιεύτηκε στις αρχές Φεβρουαρίου στο Ambio, το περιοδικό της Βασιλικής Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών.
Τα αποτελέσματα μιας πυρηνικής σύρραξης
Από κάθε άλλη καταστροφή (ηφαιστειακές εκρήξεις, χτύπημα από μετεωρίτη και σούπερνοβα) ο πυρηνικός πόλεμος είναι ο πιο πιθανός λόγος να εμποδιστεί το φως του Ήλιου να φτάσει στην επιφάνεια του πλανήτη μας. Ο πιο πιθανός και αυτός που μπορεί να εμποδιστεί.
Μια μεγάλης κλίμακας ανταλλαγή πυρηνικών κεφαλών ανάμεσα σε Ρωσία και ΗΠΑ, που κατέχουν 4.400 πυρηνικά όπλα (περισσότερο από το 90% του παγκόσμιου πυρηνικού οπλαστασίου) θα έστελνε πάνω από 165 εκατομμύρια τόνους αιθάλης στην ανώτερη ατμόσφαιρα. Αυτή η ποσότητα αιθάλης είναι περίπου 11 φορές το βάρος των τριών πυραμίδων της Γκίζας, σημειώνει η έρευνα.
Μια τέτοια σύρραξη θα μείωνε τα επίπεδα του ηλιακού φωτός σε λιγότερο από 40% κοντά στον ισημερινό και λιγότερο από 5% κοντά στους πόλους, σε σύγκριση με το κανονικό, αναφέρει η μελέτη. Στις εύκρατες περιοχές σε όλο τον κόσμο οι θερμοκρασίες θα έπεφταν και θα υπήρχε σοβαρή μείωση των βροχοπτώσεων.
Το Permafrost (Μόνιμα παγωμένο έδαφος) θα κάλυπτε τα τοπία του μεγαλύτερου μέρους της Βόρειας Αμερικής, της Ευρώπης και της Ασίας. Σε περιοχές με υγρασία και σε μέρη με τροπικά δάση όπως οι λεκάνες του Κονγκό ή του Αμαζονίου, η βροχόπτωση μπορεί να μειωνόταν κατά 90% για αρκετά χρόνια.
Η αιθάλη από έναν πυρηνικό πόλεμο μεγάλης κλίμακας θα πάγωνε παγκοσμίως τις καλλιέργειες για τουλάχιστον τέσσερα έως πέντε χρόνια. Αλλά στις τροπικές περιοχές που βρίσκονται πιο κοντά στον ισημερινό, οι λιγότερο ακραίες αλλαγές της θερμοκρασίας θα μπορούσαν να προσφέρουν μια ευκαιρία στη γεωργική παραγωγή ώστε να τραφούν οι επιζώντες.
Φυτά και κάμπιες
Η μελέτη επιχείρησε να καθορίσει πού μπορεί να είναι δυνατή η γεωργία και ποια φυτά θα μπορούσαν να αναπτυχθούν αποτελεσματικά μετά από έναν πυρηνικό πόλεμο.
Για να γίνει αυτό, οι ερευνητές προσδιόρισαν πληθυσμιακά κέντρα κοντά σε δασικές, τροπικές περιοχές και επέλεξαν τόσο τροπικά ξηρά όσο και υγρά δάση. Στη συνέχεια, εξέτασαν μια λίστα με 247 άγρια, βρώσιμα φυτά (WEPs) και επέλεξαν 33 που θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν ή να συλλεχθούν σε συνθήκες που θα επικρατήσουν μετά από έναν πυρηνικό πόλεμο.
Διαχώρισαν τα WEP σε επτά κατηγορίες: φρούτα, φυλλώδη λαχανικά, σπόρους και ξηρούς καρπούς, ρίζες, μπαχαρικά, γλυκά και πρωτεΐνες. Τα κριτήριά τους περιελάμβαναν την αφθονία και την ευκολία επεξεργασίας, την πυκνότητα σε ενέργεια, τις απαραίτητες βιταμίνες και μέταλλα, την αντοχή σε μακροχρόνια αποθήκευση χωρίς ψυγείο και τη διαθεσιμότητα για συγκομιδή το μεγαλύτερο μέρος του έτους. Επέλεξαν επίσης τα συγκεκριμένα 33 φυτά με βάση τις ανοχές τους για σκιά, ξηρασία και ψυχρότερες θερμοκρασίες.
Οι αυτόχθονες πληθυσμοί γνωρίζουν πολλά από αυτά τα φυτά, λέει ο Ντάνιελ Γουιστέιντ, και ενσωμάτωσαν μερικά στην καθημερινή τους διατροφή. Αυτοί που προσφέρουν μεγαλύτερες δυνατότητες για καλλιέργεια μεγάλης κλίμακας είναι οι φοίνικες. Μέσα τους ζουν μεγάλες σε μέγεθος κάμπιες πλούσιες σε λίπος και πρωτεΐνες. «Μπορείτε να τις ψήσετε και να τις αλέσετε σε σκόνη για χρήση σε ψωμιά και σούπες» αναφέρει η έρευνα
«Η ποσότητα των θερμίδων σε λίπος και πρωτεΐνες που συμπυκνώνονται σε αυτές τις κάμπιες είναι τεράστια», λέει ο Ντάνιελ Γουιστέιντ. «Μπορείτε να τροφοδοτήσετε όλες τις θερμιδικές ανάγκες κάποιου με 30 ή 40 δοχεία με κάμπιες φοίνικα και το μόνο που έχετε να κάνετε είναι απλώς να τα μαζεύετε συνεχώς. Και μπορείς να τα αποθυκεύσεις στη γωνία ενός δωματίου».
Άλλα πολλά υποσχόμενα WEPs είναι το Κονγιάκ, το οποίο είναι ένα αμυλούχο ριζικό λαχανικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τροφή, η ρίζα της μανιόκας, η οποία έχει ονομαστεί η πέμπτη πιο σημαντική βασική καλλιέργεια στον κόσμο με βάση την κατανάλωση θερμίδων και την απόδοση , το άγριο μανιτάρι πλευρώτους, μια καλή πηγή πρωτεϊνών, μετάλλων, βιταμινών και αντιοξειδωτικών, το σαφού, ένα λιπαρό φρούτο που ονομάζεται επίσης «αφρικανικό δαμάσκηνο» και διάφορα είδη άγριου σπανακιού και λαχανικών αμάρανθων. Τα τελευταία είναι από τα πιο δημοφιλή χόρτα στην αφρικάνικη και ασιατική κουζίνα, λέει η μελέτη.
Μια δεύτερη κατηγορία εντόπισε WEPs που θα μπορούσαμε να συγκεντρώσουμε αμέσως μετά από έναν πυρηνικό πόλεμο, πριν καλλιεργήσουμε κάτι. Αυτά περιλαμβάνουν φρούτα φοίνικα και ταμάρινθου, σπόρους ντίλο και ακακίας, σκουλήκια mopane, δέντρα Μπάομπαμπ, γιαμ και μπανανιά Αιθιοπίας – ένα από τα μεγαλύτερα λαχανικά στον κόσμο που είναι επίσης γνωστό ως «ψευδό μπανάνα».
«Είναι βασικά ένα δέντρο μπανάνας που τρως το δέντρο αντί για τον καρπό», λέει ο Ντάνιελ Γουιστέιντ, σημειώνοντας ότι το φυτό απέτρεψε την πείνα κατά τη διάρκεια των λιμών στην Αιθιοπία.
Τα δέντρα μπαομπάμπ είναι επίσης εξαιρετικά χρήσιμα, λέει. Μπορούν να κρατήσουν νερό που παραμένει πόσιμο επ′ αόριστον, οι καρποί τους είναι θρεπτικοί, αποθηκεύονται εύκολα και μπορείτε να φάτε τα φύλλα και τις ρίζες τους.
Ο Ντάνιελ Γουιστέιντ παραδέχεται ότι δεν έχει φάει ο ίδιος τα περισσότερα από αυτά τα WEPs, αλλά λέει ότι θα ήθελε να τα δοκιμάσει.
Πρέπει να τα προστατεύσουμε
Συνολικά, ο Ντάνιελ Γουιστέιντ ελπίζει να αυξήσει την ευαισθητοποίηση για τα WEPs μέσω αυτής της μελέτης ώστε να τα προστατεύουμε και να τα χρησιμοποιούμε υπεύθυνα, τόσο τώρα όσο και σε ένα πιθανό, καταστροφικό μέλλον.
«Η βιοποικιλότητα δεν είναι απλά όμορφη», λέει ο Γουιστέιντ. «Υπάρχουν πολλές χρήσεις εδώ και υπάρχουν χιλιάδες εδώδιμα φυτά που τρώνε οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Είναι πολύ σημαντικό να προστατεύσουμε αυτές τις περιοχές, ώστε να μην χάσουμε αυτή τη βιοποικιλότητα».
Παρόλο που υπάρχουν όλα αυτά τα είδη εδώδιμων φυτών, οι περισσότεροι άνθρωποι τρέφονται με μόλις 12 καλλιέργειες, λέει ο Ντάνιελ Γουιστέιντ. Αυτός ο «δυτικισμός» των παγκόσμιων διατροφών, τονίζει, μπορεί να οδηγήσει στην απώλεια της παραδοσιακής γνώσης για τις άγριες φυτικές τροφές, γνώση την οποία οι γυναίκες, οι οποίες παραδοσιακά είχαν ρόλους ως συλλέκτες και παρασκευαστές τροφίμων, πέρασαν από γενιά σε γενιά.
Μια άλλη ανησυχία είναι τα θέματα διατήρησης. Η αποψίλωση των δασών έχει θέσει σε κίνδυνο ορισμένα άγρια χόρτα, λέει ο Ντάνιελ Γουιστέιντ, και αρκετά είδη φυτών κινδυνεύουν.
Το να στηρίξουμε την επιβίωση αυτών των τροφίμων θα μας προετοιμάσει καλύτερα για όποτε είναι απαραίτητα ενόψει μελλοντικών καταστροφών, καταλήγει. Αυτό πρέπει να συμβεί πριν εμφανιστεί ένα πυρηνικό μανιτάρι έκρηξης στον ορίζοντα.
«Υπάρχουν τόσες πολλές ευκαιρίες για να κάνουμε το σωστό. Υπάρχει αρκετή γη και τρόφιμα. Αν οι άνθρωποι πραγματικά συνεργάζονταν και δεν αποθήκευαν πράγματα μόνο για τον εαυτό τους, νομίζω ότι θα ήταν αρκετά για όλους. Θα χρειαστούν βέβαια πολλοί καλοπροαίρετοι άνθρωποι για να κάνουν τελικά τη διαφορά» τονίζει.