Τι σημαίνει να είσαι νησιώτης; Ποιον ρόλο παίζει το φυσικό περιβάλλον στη διαμόρφωση της νησιωτικής ζωής και κουλτούρας; Πόσο σημαντική είναι η άυλη κληρονομιά και πώς αυτή εκδηλώνεται στη νησιωτική πραγματικότητα;
Αυτοί οι προβληματισμοί καθώς και η «δυνατότητα ενός νησιού» –για να μνημονεύσουμε τον Ουελμπέκ– να επιβιώσει πέρα από τη μονοκαλλιέργεια της τουριστικής ανάπτυξης και του real estate οδήγησαν στη δημιουργία αυτού του ερευνητικού φιλμ που γυρίστηκε σύμφωνα με τις αρχές της Οπτικής Ανθρωπολογίας και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ερευνητικού έργου «Being an Islander: Τέχνη και ταυτότητα των μεγάλων νησιών της Μεσογείου» που θα παρουσιάζεται με τη μορφή έκθεσης στο Μουσείο Fitzwilliam (Πανεπιστήμιο Κέμπριτζ) μέχρι τον Ιούνιο.
Την ιδέα συνέλαβαν και υλοποίησαν από κοινού ο δρ Δημήτρης Μπούρας, κοινωνικός ανθρωπολόγος, κινηματογραφιστής και δηλωμένος λάτρης της Σίφνου, και η δρ Αναστασία Χριστοφιλοπούλου, επιμελήτρια Ελληνικών, Κυπριακών και Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων στο Μουσείο Fitzwilliam. Η ταινία θα προβληθεί στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
«Η μονοδιάστατη αντίληψη πως τα νησιά αποτελούν έναν προνομιακό παράδεισο διακοπών περιορίζει και διαστρεβλώνει την έννοια της νησιωτικότητας, η κατανόηση της οποίας προϋποθέτει έρευνα σε βάθος χρόνου. Το ντοκιμαντέρ επιδιώκει ακριβώς να καταδείξει την ποικιλομορφία και τα πολλαπλά επίπεδα μνήμης αυτού του ανθρώπινου οικοσυστήματος», λέει ο Δημήτρης Μπούρας.
Στο πλαίσιο αυτό και μέσα από τις μαρτυρίες είκοσι έξι κατοίκων της Σίφνου το ντοκιμαντέρ αναδεικνύει τις καθημερινές προκλήσεις της νησιώτικης ζωής, από ζητήματα βιωσιμότητας και κλιματικής αλλαγής μέχρι θέματα διατήρησης και τεκμηρίωσης της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, της υλικής και άυλης κληρονομιάς του τόπου συνολικά.
Αφήνοντας κατά μέρος τις μονοθεματικές εικόνες μιας νοσταλγικής, ιδεατής Μεσογείου ως ιλουστρασιόν τουριστικές καρτ ποστάλ ενός μη-τόπου όπου ο Αύγουστος δεν τελειώνει ποτέ, εστιάζει στις αφηγήσεις, στις μαρτυρίες και στα βιώματα των ίδιων των κατοίκων των νησιών της:
«Στόχος, η ανάδειξη των κοινωνικών και διαπροσωπικών δεσμών στην πολυπλοκότητά τους αφενός, των πολιτιστικών και πολιτισμικών αξιών και παραδόσεων αφετέρου, μαζί και των παραδοσιακών ασχολιών και επαγγελμάτων –ξεχασμένα σήμερα τα περισσότερα– χάρη στα οποία επιβίωναν για αιώνες οι νησιωτικές κοινότητες», συνεχίζει.
«Το ντοκιμαντέρ “Being an Islander” είναι το δημιουργικότερο και πλέον αυθεντικό αποτέλεσμα του προγράμματος σε επίπεδο έρευνας και δημόσιας συμμετοχής. Τα μουσεία σπάνια προχωρούν στη δημιουργία ντοκιμαντέρ και όταν το πράττουν συνήθως είναι μονοθεματικά και αφορούν την προώθηση μιας συγκεκριμένης έκθεσης.
Εδώ όμως έχουμε να κάνουμε με μια διεπιστημονική ερευνητική προσπάθεια η οποία επέκτεινε τα αρχικά ερωτήματα του προγράμματος που διαπραγματεύεται τις ιδέες της νησιωτικότητας, της κινητικότητας και διαχρονικής ανθρώπινης παρουσίας στο Αιγαίο, με τη Σίφνο να χρησιμεύει ως μοντέλο έρευνας», σχολιάζει η Αναστασία Χριστοφιλοπούλου, συμπληρώνοντας ότι η ταινία αντλεί μεθοδολογία από τα πεδία τόσο της οπτικής ανθρωπολογίας όσο και της εθνογραφίας, της εμπειρικής αρχαιολογίας και της αρχαιολογίας των αισθήσεων.
Μιλάμε για ένα γεωπεριβάλλον σε διαρκή κίνηση με ιστορία εκατομμυρίων ετών, στη διάρκεια της οποίας τα όρια και η γεωγραφία του μεταβάλλονται διαρκώς, θυμίζοντάς μας πόσο λίγο υπάρχουμε ως είδος στην κοσμική κλίμακα του χρόνου. Στιγμιότυπο από το ντοκιμαντέρ «Being an islander».
Στο πλαίσιο αυτό και μέσα από τις μαρτυρίες είκοσι έξι κατοίκων της Σίφνου αναδεικνύει τις καθημερινές προκλήσεις της νησιώτικης ζωής, από ζητήματα βιωσιμότητας και κλιματικής αλλαγής μέχρι θέματα διατήρησης και τεκμηρίωσης της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, της υλικής και άυλης κληρονομιάς του τόπου συνολικά.
«Κύριο χαρακτηριστικό της επιτόπιας ανθρωπολογικής έρευνας είναι ότι ταυτίζεσαι με την κοινωνία της οποίας ανασκάπτεις τα θεμέλια, διερευνώντας την εξέλιξη και την υπάρχουσα δομή της. Μιλάμε για ένα γεωπεριβάλλον σε διαρκή κίνηση με ιστορία εκατομμυρίων ετών, στη διάρκεια της οποίας τα όρια και η γεωγραφία του μεταβάλλονται διαρκώς, θυμίζοντάς μας πόσο λίγο υπάρχουμε ως είδος στην κοσμική κλίμακα του χρόνου. Ένα μωσαϊκό διαφορετικών φωνών μάς προσκαλεί να ξεδιπλώσουμε τη συνύπαρξη των αντιθέσεων και των συγκλίσεων, τη συμβίωση των διαφορών και των ομοιοτήτων, υπενθυμίζοντάς μας την αξία των ανθρώπινων δεσμών.
Τα μέλη της νησιωτικής κοινότητας που προσεγγίσαμε δεν ερωτώνται απλώς, όπως συνήθως συμβαίνει στα ντοκιμαντέρ αυτού του είδους, είναι εξίσου ερωτώντες και παράγοντες επιρροής των ερευνητικών θεμάτων, καθιστώντας έτσι την ταινία αυτή μια άσκηση κοινοτικής συμμετοχής και συνδημιουργίας έξω από τα όρια της ακαδημαϊκής κοινότητας», συμπληρώνει ο Δημήτρης Μπούρας.
Ένα μωσαϊκό διαφορετικών φωνών μάς προσκαλεί να ξεδιπλώσουμε τη συνύπαρξη των αντιθέσεων και των συγκλίσεων, τη συμβίωση των διαφορών και των ομοιοτήτων, υπενθυμίζοντάς μας την αξία των ανθρώπινων δεσμών. Στιγμιότυπο από το ντοκιμαντέρ «Being an islander».
Γνωστός από το πολεμικό φωτορεπορτάζ στο οποίο έχει διακριθεί επί σειρά ετών, έχει γυρίσει ο ίδιος ή συνεργαστεί στην παραγωγή αξιόλογων ντοκιμαντέρ ανάλογης θεματολογίας («Forgotten Youth», Ουκρανία 2018 / «HIV on the brink of a New Epidemic», Ουκρανία-Ν. Αφρική 2019), ήταν επίσης συμπαραγωγός στην ταινία του δολοφονημένου πέρσι από ρωσικά πυρά Μάντας Κβενταραβίσιους «Mariupolis»).
Τη φορά αυτή, με την παρακίνηση και της συνεργάτιδάς του, επιχείρησε να κινηθεί έξω από τα γνωστά του «νερά»: «Πάντα πήγαινα σε έναν τόπο αφού είχε συμβεί μια τραγωδία, για να δω και να αποτυπώσω τα επακόλουθά της. Τη φορά αυτή κλήθηκα να προσεγγίσω όχι την καταστροφή, την απελπισία και τον θάνατο αλλά τη δημιουργία, την εξέλιξη και την πορεία ενός τόπου και των ανθρώπων του από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, κάτι πιο ευχάριστο αν μη τι άλλο!».
Στιγμιότυπο από το ντοκιμαντέρ «Being an islander».
Δείτε το ντοκιμαντέρ
To ντοκιμαντέρ προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (Thessaloniki Film Festival)