Θυμάστε εκείνο το παραδοσιακό τραγουδάκι που μαθαίναμε στο δημοτικό; Έλεγε…«Ο Μάιος μας έφτασε, εμπρός βήμα ταχύ, να τον προϋπαντήσουμε παιδιά στην εξοχή!»
Εμπρός λοιπόν! Η ανοιξιάτικη φύση φόρεσε τα γιορτινά της και μας προσκαλεί σε μια ακόμα συνεύρεση γεμάτη χρώματα και ευωδιές…
Το έθιμο του εορτασμού της Πρωτομαγιάς, της πρώτης μέρας της άνοιξης όπως επικρατεί στη συνείδηση μας, έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα.
Ο Μάιος σύμφωνα με την παράδοση, πήρε το όνομά του από τη ρωμαϊκή θεότητα «Maja», η οποία ονομάστηκε έτσι από την ελληνική λέξη «Μαία» που σημαίνει τροφός και Μητέρα.
Ήταν αφιερωμένος στη θεά της γεωργίας Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη, που τον μήνα αυτόν έβγαινε από τον Άδη κι ανέβαινε στη γη. Εκδηλώσεις που γίνονταν προς τιμή της Θεάς Δήμητρας είχαν σκοπό να γιορτάσει ο κόσμος τη γονιμότητα των αγρών, την καρποφορία της γης, την άνθιση της φύσης, το οριστικό τέλος του χειμώνα και τον ερχομό του καλοκαιριού!
Από την αρχαία Ελλάδα στο Βυζάντιο και ύστερα σε όλη την Ευρώπη, την Πρωτομαγιά λάμβαναν χώρα πλήθος εορταστικών τελετών και εθιμοτυπικών διαδικασιών.
Είναι μια από τις ελάχιστες γιορτές χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο, απαντάται στον πολιτισμό πολλών λαών και διατηρείται ως έθιμο αναλλοίωτη ως τις μέρες μας.
Ξαναγυρνάμε στην αρχαιότητα όπου συναντάμε τα «Ανθεστήρια», την πρώτη επίσημη γιορτή ανθέων στην Ελλάδα! Κατά την διάρκεια των «Ανθεστηρίων» πομπές με κανηφόρες γεμάτες λουλούδια, βάδιζαν με μεγαλοπρέπεια προς τα ιερά των θεών.
Η γιορτή ξεκίνησε πρώτα στην Αθήνα, αλλά γρήγορα πήρε πανελλήνια μορφή, αφού διαδόθηκε και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας.
Σύμφωνα με το μύθο, στα «Ανθεστήρια», «ανασταινόταν» ο σκοτωμένος θεός Ευάνθης, (επίθετο του Διόνυσου), από το χυμένο αίμα του οποίου φύτρωσε η άμπελος.
Όταν οι Ρωμαίοι κατάκτησαν την Ελλάδα, η γιορτή της Πρωτομαγιάς δεν έπαψε να υπάρχει, αντίθετα εμπλουτίστηκε, γιατί και οι δύο λαοί πίστευαν, ότι τα λουλούδια αντιπροσωπεύουν την ομορφιά των θεών και φέρνουν δύναμη, δόξα, ευτυχία και υγεία.
Στις μέρες μας, το πιο διαδεδομένο έθιμο του τόπου μας, είναι η δημιουργία του Πρωτομαγιάτικου στεφανιού από λουλούδια κομμένα από τους αγρούς.
Παραλλαγή του εθίμου εντοπίζεται και στην αρχαιότητα, όταν στο πλαίσιο της εορτής οι συμμετέχοντες έπαιρναν ένα πράσινο κλαδί που μόλις είχε πετάξει φύλλα, το τύλιγαν με ταινίες και επάνω του κρεμούσαν σύκα, ψωμί, φλασκιά με λάδι, κρασί και μέλι, συμβολίζοντας την ζωή, την καλοτυχία, την καλή σοδειά και την ευφορία.
Στην πάροδο των χρόνων, το έθιμο άλλαξε πολλές φορές για να πάρει τελικά τη μορφή που έχει σήμερα.
Στη σύγχρονη εποχή, απαλλαγμένοι από τέτοιου είδους συμβολισμούς, το στεφάνι της Πρωτομαγιάς αποτελεί περισσότερο μία ευχάριστη δραστηριότητα για μικρούς και μεγάλους. Το στεφάνι του Μάη θα κρεμαστεί στην πόρτα ή το μπαλκόνι όπου και θα μείνει μέχρι τις 23 Ιουνίου, παραμονή του Αϊ -Γιάννη του Κλήδονα, οπότε και θα καεί…
Η παράδοση από τόπο σε τόπο, θέλει τα πρωτομαγιάτικα στεφάνια κάπως διαφορετικά…
Στη Σέριφο π.χ. ήδη από το βράδυ της πρωτομαγιάς, κρεμούν στην πόρτα του σπιτιού τους ένα στεφάνι από λουλούδια, προσθέτοντας όμως τσουκνίδες, κριθάρι και σκόρδο.
Στην Αγιάσο της Λέσβου, φτιάχνουν στεφάνια από όλα τα λουλούδια βάζοντας μέσα «δαιμοναριά», άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια για να δαιμονίζονται οι γαμπροί!
Στα Δωδεκάνησα, μαζεύουν ένα λουλούδι που το λένε «ανοιχτομάτη» και πιστεύουν πως όποιος το έχει, είναι πάντα γερός και τυχερός!
Στα μέρη της Μικράς Ασίας σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά. Το μαγιάτικο στεφάνι στόλιζε τις πόρτες των σπιτιών ως του Αϊ – Γιαννιού του Θεριστή και τότε, το καίγανε στις φωτιές του Αγίου.
Εκτός από το μαγιάτικο στεφάνι, σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας αναβιώνουν ακόμα και στις μέρες μας κάποια ενδιαφέροντα έθιμα που έχουν λυτρωτικές και εξαγνιστικές ιδιότητες και που έχουν να κάνουν κυρίως με την καλοτυχία και την υγεία.
Στην Κέρκυρα, ένα νησί που φημίζεται για τις ξεχωριστές του παραδόσεις και για τους ανθρώπους του που παραμένουν πιστοί σε αυτές, το Μαγιόξυλο έχει την τιμητική του!
Οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, σκεπασμένο με κίτρινες μαργαρίτες που γύρω του έχει ένα στεφάνι με χλωρά κλαδιά. Με το μαγιόξυλο αυτό, οι νέοι ντυμένοι με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό, βγαίνουν στους δρόμους τραγουδώντας το Μάη.
Σε νησιά του Αιγαίου την Πρωτομαγιά, τα κορίτσια σηκώνονται την αυγή και παίρνουν μαζί τους τα λουλούδια, που έχουν μαζέψει από την παραμονή και πηγαίνουν στα πηγάδια να φέρουν το «αμίλητο νερό», νερό δηλαδή που το κουβαλούν χωρίς να μιλούν… Όταν το φέρουν στο σπίτι, πλένονται όλοι με αυτό.
Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας το «πήδημα στη φωτιά» είναι μία απαραίτητη τελετουργική διαδικασία που θα αποτρέψει τις αρρώστιες, εξασφαλίζοντας την καλή υγεία.
Νέοι και γυναίκες μεγάλης ηλικίας μαζεύονται την παραμονή της Πρωτομαγιάς μόλις δύσει ο ήλιος κι ανάβουν φωτιές με ξερά κλαδιά που έχουν συγκεντρώσει αρκετές μέρες πριν. Όσο η φωτιά είναι αναμμένη, οι γυναίκες χορεύουν κυκλικούς χορούς γύρω από αυτήν και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια για την Πρωτομαγιά.
Τα νέα παιδιά, αφού βρέξουν τα μαλλιά και τα ρούχα τους, πηδούν πάνω από τις φωτιές σαν μία συμβολική πράξη που αποσκοπεί στο να διώξει τον χειμώνα και την αρρώστια. Στην συνέχεια όλοι παίρνουν έναν δαυλό από φωτιά και την πηγαίνουν στο σπίτι τους για να φύγουν όλα τα κακά.
Στην Ήπειρο, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, τα παιδιά πηγαίνουν στους κήπους, χτυπώντας μαγειρικά σκεύη και λέγοντας μαγικά ξόρκια για να διώξουν μακριά τα φίδια… «Σήμερα Πρωτομαγιά, βγαίνουν τα φίδια απ΄ τη φωλιά, ούτε ήλιος να τα δει, ούτε μπροστά μου να φανεί…»!
Τα ξόρκια και τα μάγια είναι συνδεδεμένα με τον μήνα Μάιο, γιατί κατά τα ρωμαϊκά χρόνια ο Μάιος ήταν ο μήνας ο αφιερωμένος στους νεκρούς. Κρατώντας κάποια στοιχεία δεισιδαιμονίας ακόμα και σήμερα, τον μήνα αυτό σε πολλά μέρη δεν γίνονται γάμοι, ενώ πολλές νοικοκυρές έχουν φυλαγμένη μία από τις κουλούρες της Μ. Πέμπτης στο εικονοστάσι, με σκοπό να καταναλωθεί την Πρωτομαγιά για να προστατεύονται τα μέλη της οικογένειας από τα μάγια.
Ένα πολύ θεατρικό έθιμο είναι η «Ανάσταση του Μαγιόπουλου», που το συναντάμε σε περιοχές όπως ο Βόλος και το Ζαγόρι της Ηπείρου. Μπορεί να το ακούσετε και ως «Φουσκοδένδρι» ή «Ζαφείρη»…
Ένας έφηβος παριστάνει στους αγρούς τον πεθαμένο Διόνυσο. Τα κορίτσια του χωριού του τραγουδούν τον «Κορμό», ένα τραγούδι θρηνητικό, με σκοπό να τον αναστήσουν και μαζί με αυτόν και ολόκληρη τη φύση!
Η Πρωτομαγιά λοιπόν, φαίνεται να αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της λαϊκής μας παράδοσης, ως η γιορτή – προάγγελος της πολυπόθητης άνοιξης μετά από έναν μακρύ χειμώνα, συνδέοντας από την αρχαιότητα ως σήμερα τους λαούς, χωρίς να έχει κανένα θρησκευτικό υπόβαθρο, με μόνο συμβολισμό τη νίκη της ζωής απέναντι στον θάνατο!
Θα ήταν παράλειψη όμως μην αναφερθούμε στο ιστορικό γεγονός που ορίζει την ημέρα της Πρωτομαγιάς ως Απεργία κι όχι ως Αργία…
Ας ξαναθυμηθούμε πως από τον Μάη του 1886 που τα εργατικά συνδικάτα στο Σικάγο ξεσηκώθηκαν διεκδικώντας 8ωρη εργασία με καλύτερες συνθήκες, η πρώτη Μαΐου έχει καθιερωθεί ως ημέρα των εργατών. Είναι συνδεδεμένη με τους εργατικούς αγώνες και αποτελεί φόρο τιμής στα πρόσωπα που χάθηκαν, προκειμένου να αφήσουν στις επόμενες γενιές παρακαταθήκη φυσιολογικές εργασιακές συνθήκες.
Η Εργατική Πρωτομαγιά ή Παγκόσμια Ημέρα των Εργατών, γιορτάζεται ανά τον κόσμο με διαδηλώσεις και πορείες, με σκοπό την προβολή των κοινωνικών και οικονομικών επιτευγμάτων της διεθνούς εργατικής τάξης.
Σήμερα,136 χρόνια μακριά από τα γεγονότα στο Σικάγο, η Πρωτομαγιά είναι εδώ προς τέρψη, αλλά και σκέψη.
Καλό Μήνα!
.
Η Νίκη Κεφαλά είναι γεωπόνος