Στις 22 Μαΐου 1963 ο Γρηγόρης Λαμπράκης, γιατρός, αθλητής, πολιτικός και αγωνιστής της Δημοκρατίας και της Ειρήνης, μίλησε για την ειρήνη σε εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη. Είχε προηγηθεί η Πορεία Ειρήνης από τον Μαραθώνα στην Αθήνα και η σύλληψή του από την αστυνομία.
Μετά το τέλος της εκδήλωσης δέχθηκε δολοφονική επίθεση σε κεντρικό δρόμο της πόλης από τρίκυκλο, στο οποίο επέβαιναν οι ακροδεξιοί Σπύρος Γκοτζαμάνης και Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης.
Τραυματίστηκε σοβαρά και πέθανε στις 27 Μαΐου 1963, σε ηλικία 51 ετών. Ο θάνατός του προκάλεσε αγανάκτηση στην κοινή γνώμη, οξύτατη πολιτική κρίση, αλλά και διεθνή κατακραυγή. Την επομένη, όπως αναφέρει το sansimera.gr, ένα πλήθος 500.000 ανθρώπων συγκεντρώθηκε στο Α’ Νεκροταφείο για το τελευταίο αντίο στον σπουδαίο αγωνιστή. Γρήγορα, η συγκέντρωση μετατράπηκε σε διαδήλωση καταδίκης της δεξιάς κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή και του Παλατιού.
Ο Βασίλης Βασιλικός συγγραφέας του βιβλίου «Ζ»-που έχει την δική του ιστορία για το πως γράφτηκε και ολοκληρώθηκε-κυκλοφορεί το βιβλίο από τις εκδόσεις «Θεμέλιο» το 1966.
Σύμφωνα με όσα έχει διηγηθεί ο ίδιος ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή» και στον Σταύρο Τζίμα, το βιβλίο του το δίνει ο αδερφός του Αποστόλης που το διαβάζει μέσα στο αεροπλάνο κι ενώ ταξιδεύει από Αθήνα για Παρίσι, παραμονή του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών στην Ελλάδα.
Η περιπέτεια των γυρισμάτων του «Ζ» είχε ξεκινήσει με άπειρες δυσκολίες. Μια απ’ αυτές είναι και η μουσική επένδυση της ταινίας, μουσική του Μίκη Θεοδωράκη.
Ο Κώστας Γαβράς επικοινωνεί κατόπιν δυσκολιών με το συνθέτη που βρίσκεται εξόριστος στη Ζάτουνα Αρκαδίας και του ζητά να γράψει τη μουσική για την ταινία. Ο συνθέτης δέχεται, ωστόσο θέλει να διαβάσει το σενάριο, κάτι που είναι αδύνατον να πραγματοποιηθεί, αφού η Χούντα δεν επιτρέπει στον εξόριστο Θεοδωράκη επαφές με τον έξω κόσμο.
«Έστειλα κατόπιν τον Περά, ο οποίος κατάφερε να τον συναντήσει και του εξήγησε τι πάμε να κάνουμε. Ο Μίκης μου έστειλε γραμμένο σ’ ένα πακέτο τσιγάρα μήνυμα που έλεγε: ‘Ο Κώστας να πάρει από τη μουσική μου ό,τι θέλει». Πήρα λοιπόν κομμάτια από τη μουσική του, προσέλαβα έναν Γάλλο μουσικοσυνθέτη, έφερε μπουζουξήδες από την Ευρώπη, είχε πολλούς στο Βέλγιο τότε, και δουλέψαμε» αναφέρει στην συνέντευξή του ο σκηνοθέτης.
«Νομίζω πως βασικό κριτήριο στην επιλογή τους θα έπαιξε το γεγονός ότι τα έργα μου “Ένας Όμηρος” και “Mauthausen” από τα οποία άντλησαν τα κύρια θέματα της ταινίας ήσαν πολύ συγγενικά προς την ιστορία του “Z”» έχει γράψει ο Μίκης Θεοδωράκης σε μια από τις σημειώσεις στο CD-έκδοσης του “Z” [FM Records], 1 Ιουνίου 2002.
«Άλλωστε» συνεχίζει στο σημείωμα ο συνθέτης, το ‘Γελαστό παιδί’ (κύριο μουσικό θέμα της ταινίας), ο ελληνικός λαός το είχε απολύτως συνδέσει με τον Γρηγόρη Λαμπράκη μετά τον θάνατο του. Νομίζω ότι η επιλογή ήταν σωστή, όπως επίσης και η ενορχήστρωση υπήρξε πολύ καλή. Δεν μπορώ εκ των υστέρων να φανταστώ ότι θα έγραφα καλύτερη μουσική… Πάντως κι αυτό κάνεις δεν μπορεί να το ξέρει» καταλήγει.
Η ιδιομορφία του sountrack είναι πως η μουσική που είναι παρμένη από αποσπάσματα έργων του Μίκη Θεοδωράκη είναι όσον αφορά την πλοκή, ανάποδα.
«Εψαχνα να ντύσω μουσικά τη σκηνή που χτυπιέται ο Μοντάν και πηγαίναμε μπρος-πίσω το φιλμ» λέει ο Κώστας Γαβράς. «Κατά τη διαδικασία αυτή και ενώ ακούγαμε από το τέλος τη μουσική μου άρεσε. Οπότε λέω στον μουσικοσυνθέτη: γράψε τη μουσική από το τέλος προς τα πίσω, το έκανε και έτσι βγήκε η μουσική του ‘Ζ’. Όταν ήρθε στη Γαλλία και είδε την ταινία, μου λέει αυτή η μουσική ποιανού είναι; Του λέω δικιά σου είναι Μίκη, αλλά από την ανάποδη.» [Καθημερινή, συνέντευξη στον Σταυρό Τζίμα].
Στη χώρα μας, τόσο η ταινία “Z”, όσο και το σάουντρακ, είδαν το φως της δημοσιότητας στην αρχή της Μεταπολίτευσης. Η ταινία προβλήθηκε κανονικά στις αίθουσες στα μέσα Δεκεμβρίου του 1974, ενώ εξαιτίας του “Z”, το «Γελαστό παιδί» διασκευάστηκε από πολλούς και σημαντικούς μουσικούς παγκοσμίως (Henry Mancini, Shirley Bassey, Marcello Minerbi κ.α.) αφού το μήνυμα της ταινίας ήταν οικουμενικό.
Η μουσική της ταινίας τιμήθηκε με το βραβείο BAFTA και η ταινία με το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας και άλλες σημαντικές διακρίσεις.
ΖΕΙ!
*Το εξώφυλλο του βιβλίου της πρώτης έκδοσης επιμελήθηκε ο Νίκος Κούνδουρος.
Φωτογραφία εξωφύλλου βιβλίου: Βασίλης Βασιλικός – retsasbooks.gr