Η Νάξος, το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, έχει την τύχη να διαθέτει φυσικές πηγές και έναν από τους πλουσιότερους υδροφόρους ορίζοντες στο Αιγαίο. Κι όμως, τα τελευταία χρόνια η αυξημένη τουριστική πίεση, η ανομβρία, η υπεράντληση – αλλά και η ελλιπής διαχείριση – έχουν οδηγήσει σε σοβαρές ελλείψεις. Το καλοκαίρι του 2024, τα αποθέματα στους ταμιευτήρες σχεδόν εκμηδενίστηκαν, αναγκάζοντας τις αρχές να καταφύγουν σε λύσεις έκτακτης ανάγκης.
Η διαχείριση του νερού δεν είναι αποκλειστικά τεχνικό ζήτημα. Είναι κοινωνικό, περιβαλλοντικό και βαθιά πολιτικό. Η ανάγκη για άμεσο, βραχυπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, για διαφάνεια και δίκαιη κατανομή των πόρων, είναι πλέον ζωτικής σημασίας.
Αυτό το πλαίσιο – κι όχι οι πρόχειρες λύσεις – θα έπρεπε να αποτελεί τη βάση για ένα βιώσιμο μέλλον, με επάρκεια, ισότητα και σεβασμό στο φυσικό κεφάλαιο του νησιού.
Στις 31 Μαΐου, στον Πύργο Μπαζαίου, είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε τη χημικό μηχανικό και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Αιμιλία Κονδύλη, στο πλαίσιο της 1ης Συνάντησης για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στη Νάξο. Μίλησε για το νερό με τρόπο απλό και ουσιαστικό. Για τις αφαλατώσεις, τα φράγματα, τις γεωτρήσεις, τα τεχνικά έργα, όλα όσα γνωρίζουμε και έχουμε συζητήσει πολλές φορές.
Αυτό όμως που λείπει -και λείπει διαρκώς- είναι η πρόληψη. Η εξοικονόμηση. Η επανάχρηση. Η καθημερινή αλλαγή νοοτροπίας, πέρα από τα προσωρινά “μπαλώματα”, τις δικαιολογίες και την αδράνεια.
Γιατί στην πραγματικότητα, τα περιθώρια για λάθη τα έχουμε εξαντλήσει προ πολλού.
Όπως τόνισε η Αιμιλία Κονδύλη, στην 1η Συνάντηση για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στη Νάξο:
“Το νερό δεν μπορούμε να το αντιμετωπίζουμε συνεχώς με πυροσβεστικές λύσεις. Δεν υπάρχει μόνο μία λύση. Η αντιμετώπιση χρειάζεται μακροπρόθεσμο σχεδιασμό σε διαφορετικούς χρονικούς ορίζοντες”.
Η διαχείριση του νερού απαιτεί άμεσες, βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες πολιτικές, με σαφείς στόχους και υλοποιήσιμες δράσεις. Δεν αρκεί ο σχεδιασμός αν δεν συνοδεύεται από ισχυρή πολιτική βούληση, τεχνική επάρκεια και κοινωνική συναίνεση. Το νερό είναι καθρέφτης της συνολικής μας σχέσης με τους φυσικούς πόρους και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ανάπτυξη.
Βιωσιμότητα και έλεγχος της ζήτησης
Η συνεχής αύξηση της ζήτησης, λόγω τουριστικής ανάπτυξης και ανοικοδόμησης, οδηγεί σε αδιέξοδη διαχείριση. Κάθε χρόνο, προστίθενται πισίνες, γκαζόν και φυτά που απαιτούν τεράστιες ποσότητες νερού, ασύμβατες με το κυκλαδικό κλίμα.
Δεν μπορούμε απλώς να ακολουθούμε τη ζήτηση, δημιουργώντας νέα τεχνικά έργα, καθώς αυτή η προσέγγιση δεν έχει τέλος. Αντί να αναζητούμε διαρκώς περισσότερους υδάτινους πόρους, πρέπει να δούμε τη μείωση της κατανάλωσης ως κεντρικό μέρος της λύσης.
Η μοναδικότητα της Νάξου
Η Νάξος διαφέρει από άλλα κυκλαδονήσια, καθώς διαθέτει ισχυρό πρωτογενή τομέα. Η γεωργία και η κτηνοτροφία στηρίζονται στη διαθεσιμότητα νερού, καθιστώντας τη διαχείριση ακόμα πιο κρίσιμη. Αντιθέτως, η τρέχουσα προσέγγιση δεν λαμβάνει υπόψη τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του νησιού και το γεγονός πως η ζήτηση νερού πρέπει να ισορροπεί μεταξύ τουρισμού και παραγωγής.
Λειψυδρία ή κακή διαχείριση;
Ένα λιγότερο γνωστό γεγονός είναι πως το ισοζύγιο νερού στη Νάξο είναι θετικό -η συνολική προσφορά υπερβαίνει τη ζήτηση. Το πρόβλημα, επομένως, δεν είναι η έλλειψη νερού αλλά η ανεπαρκής αξιοποίηση του υδροφόρου ορίζοντα, ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν τα αποθέματα μηδενίζονται.
“Η Χώρα καταναλώνει τον μεγαλύτερο όγκο του νερού. Ακολουθούν οι παραλιακοί οικισμοί της δυτικής ακτής και μετά οι οικισμοί Τρίποδες, Απείρανθος, Φιλώτι. Υπάρχουν ιδιωτικές γεωτρήσεις, περίπου 20 ελάχιστες στα νησιά των Μικρών Κυκλάδων” αναφέρει η Αιμιλία Κονδύλη.
Στιγμιότυπο από την ομιλία της Αιμιλίας Κονδύλη για το νερό κατά την διάρκεια της 1ης Συνάντησης για την Βιώσιμη Ανάπτυξη στη Νάξο, Πύργος Μπαζαίου 31/05-01/06 2025 [cyclades open]
Τα φράγματα και η ανάγκη ολοκληρωμένου σχεδίου
Το φράγμα στο Τσικαλαριό έχει αποτελέσει σημείο ελπίδας, αλλά και αμφισβήτησης. Όπως επισημάνθηκε στην ημερίδα, κάθε φράγμα επηρεάζει τον υδροφόρο ορίζοντα κατάντι της περιοχής του, γεγονός που δεν συζητείται επαρκώς.Δεν αρκεί να κατασκευάζεται ένα έργο, πρέπει να συνοδεύεται από σχέδιο διαχείρισης, ώστε να υπάρχει σαφήνεια ως προς τη χρήση του νερού, τους δικαιούχους και τις επιπτώσεις στο περιβάλλον.
“Να κάνουμε το φράγμα που έχει περιβαλλοντικές επιπτώσεις, να το πούμε και αυτό, αλλά να κάνουμε κι ένα πολύ συγκεκριμένο και με ιερή προσήλωση υλοποιήσιμο σχέδιο διαχείρισης. Κι άλλα φράγματα έγιναν παλιότερα για άρδευση, από το υπουργείο Γεωργίας τότε ποιοι παίρνουν όμως το νερό;” τόνισε χαρακτηριστικά η Κονδύλη.
Ενοικιαζόμενες μονάδες αφαλάτωσης τον χώρο του δημοτικού πάρκινγκ μέσα στην πόλη της Νάξου [cyclades open]
Αφαλάτωση
275 μονάδες αφαλάτωσης έχουν συνολικά τα στα νησιά. Η Νάξος έχει ελάχιστες στην πραγματικότητα κι αυτές ενοικιαζόμενες μέσα στην πόλη της Νάξου.
“Η αφαλάτωση όπως και το κάθε τι, είναι θέμα σχεδίασης” λέει η Αιμιλία Κονδύλη. “Για την χρήση αφαλάτωσης πρέπει να υπάρξει η κατάλληλη χωροθέτηση, η μελέτη για την οπτική και ακουστική όχληση, την ποιότητα του παραγόμενου νερού, την κατανάλωση της ενέργειας που είναι τεράστια και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της υδρολήψιας και απόρριψης της άλμης, δηλαδή να το να μιλήσουμε για αδειοδοτημένες μονάδες με περιβαλλοντικούς όρους, είναι μια τελείως διαφορετική κατάσταση, από το να έχουμε μονάδες που απλώς έρχονται και στήνονται όπου να ναι, παίρνουν και απορρίπτουν το νερό στο ίδιο ακριβώς σημείο, μέσα στο λιμάνι ή έστω πολύ κοντά στο λιμάνι.
Εάν τις χωροθετήσουμε κοντα σε μεγάλες καταναλώσεις και μειώσουμε το κόστος μεταφοράς του νερού εάν θελήσουμε σε αδειοδοτημένες μονάδες να επεκτείνουμε την δυναμικότητα , ας βάλουμε δίπλα εκει μια ενοικιαζόμενη, αλλά με συγκεκριμένες δεξαμενές, με υδροληψία και απόρριψη εντελώς αδειοδοτημένα μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο πλαίσιο”.
Ανάκτηση νερού από τον βιολογικό
Ένα σημαντικό στοιχείο που συχνά παραβλέπεται είναι ότι το νερό από τον βιολογικό καθαρισμό στη Νάξο καταλήγει στη θάλασσα. Εάν εφαρμοστεί τριτοβάθμια επεξεργασία, μπορούν να ανακτηθούν έως 10.000 κυβικά νερού, ποσότητα αντίστοιχη με αυτή που παρέχουν όλες οι ενοικιαζόμενες αφαλατώσεις.
Το νερό αυτό θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για άρδευση, συμβάλλοντας στη βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων, ακόμα και για τον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα.
Είναι όλα τα τεχνικά έργα επιτυχημένα;
Ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Υδάτων Νοτίου Αιγαίου Ηλίας Νόκας προσκεκλημένος του πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής μίλησε γι αυτό στους φοιτητές, οι οποίοι έδειξαν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για το θέμα των αποτυχημένων τεχνικών έργων.
Αιτία αποτυχίας; Λάθος σχεδιασμός, λάθος χωροθέτηση, λάθος διαχείριση. Ο ίδιος, λεει η Κονδύλη, ισχυρίζεται και λέει πως υπάρχουν κάποια αποθέματα νερού που καταλήγουν στην θαλασσα και δεν έχει γίνει αξιοποίηση. Πέρα από αυτό, ο ίδιος υποστηρίζει πως αν κάτι πρέπει να δει στη Νάξο κανείς για το νερό είναι τα Λιβάδια και να κάνει μια ειδική μελέτη για τα νερά στα Λιβάδια λόγω της αγροτικής παραγωγής.
Τιμολόγηση του νερού
Στη Νάξο, το πρόβλημα δεν είναι μόνο η τιμή του νερού, αλλά ο τρόπος τιμολόγησης. “Με την ευκαιρία αυτής της παρουσίασης, κάναμε μια δουλειά. Βρίσκουμε διάφορα θέματα τιμολογήσεων νερού σε όλο το Αιγαίο και τα νησιά. Μπορούμε να δουμε ενιαία τιμολόγηση επαγγελματικού και αγροτικού νερού, τιμολόγηση με βάση την χρήση, επαγγελματικό οικιακό, σε αγροτικές εκτάσεις, σε κτηνοτρόφους σε ξενοδοχεία κλπ ή με βάση την πηγή προέλευσης. Εκείνο που είδαμε σε σχέση με τα ανεβασμένα τιμολόγια νερού στη Νάξο και το πρόβλημα που υπάρχει είναι η συσσώρευση” λέει η Κονδύλη.
Η έκδοση των λογαριασμών που δεν έχει σταθερή βάση οδηγεί τους καταναλωτές σε υψηλότερες κλίμακες χρέωσης, κάνοντας την τιμολόγηση σημαντικά ακριβότερη σε σχέση με άλλα νησιά.
Σύμφωνα με συγκριτική μελέτη, η Νάξος έχει τιμολόγηση εκτός του μέσου όρου των Κυκλάδων, όχι απαραίτητα λόγω της αξίας του νερού, αλλά λόγω του τρόπου εφαρμογής της χρέωσης. Στη Νίσυρο, για παράδειγμα, η αφαλάτωση καλύπτει πλήρως την υδροδότηση, με ενιαία τιμή και κρατική επιδότηση.
Η αναγκαιότητα εξοικονόμησης
Η εξοικονόμηση είναι η πιο άμεση και εφικτή λύση. Μείωση της κατανάλωσης κατά 20% ισοδυναμεί με παροχή 20% επιπλέον νερού.
Η ενημέρωση των καταναλωτών είναι κρίσιμη: κάθε ξενοδοχείο, κάθε παραλία, κάθε δημόσιος χώρος πρέπει να εκπέμπει το μήνυμα της υπεύθυνης χρήσης. Δεν μπορεί να συνεχίζεται η ασύδοτη σπατάλη για υπερβολική κατανάλωση στις τουριστικές επιχειρήσεις, ενώ ο πρωτογενής τομέας βρίσκεται σε ανάγκη.
Η Αιμιλία Κονδύλη λέει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που οι περισσότεροι έχουμε δει: “Βλέπω στην παραλία κάτι πετσέτες 2Χ4 πάνω στις ξαπλώστρες… για να πλυθούν αυτές έχουν ξοδέψει το νερό ενός χωριού. Πετσέτες πεταμένες στην άμμο, που αλλάζουν 2 φορές την ημέρα, αντιλαμβάνεστε την σπατάλη! Απαραίτητη λοιπόν η συνεχής δράση, ενημέρωση οι καλές πρακτικές και τα αειφορικά μέτρα για το νερό”.
Η ορθή διαχείριση του νερού δεν μπορεί να περιμένει άλλο. Είναι ζήτημα βιωσιμότητας, δικαιοσύνης και μέλλοντος.
Φωτογραφία αρχείου/Ελένη Ανδριανοπούλου
Διαβάστε ακόμα: