Η ελληνική γη κρύβει έναν ανεκτίμητο θησαυρό: τα άγρια χόρτα. Από τις πλαγιές των βουνών μέχρι τις παραθαλάσσιες εκτάσεις, από την Κρήτη έως τη Μακεδονία και τη Θράκη οι άνθρωποι τα συλλέγουν εδώ και αιώνες, μετατρέποντάς τα σε τροφή. Στην καθημερινή κουζίνα, στις γιορτές και στις οικογενειακές συνήθειες, τα χόρτα δεν είναι απλώς ένα πιάτο στο τραπέζι, είναι κομμάτι της ταυτότητας και της σχέσης μας με τη φύση.
Στην παραδοσιακή κουζίνα, τα χόρτα βράζονται, γίνονται πίτες, ή συνδυάζονται με ψάρια και κρέας, ενώ σε πολλές περιπτώσεις θεωρούνται και θεραπευτικά.
Σήμερα, σε μια εποχή που η γαστρονομία αναζητά αυθεντικότητα και βιωσιμότητα, η επιστροφή στα άγρια χόρτα της ελληνικής γης μοιάζει περισσότερο επίκαιρη από ποτέ. Η γνώση των παλιών συναντά τη σύγχρονη ανάγκη για υγιεινή διατροφή και οικολογική συνείδηση, αναδεικνύοντας έναν πλούτο που αξίζει να διατηρηθεί και να προβληθεί.
Η Νίκη Κεφαλά γεωπόνος εξηγεί στο άρθρο της την σημασία των άγριων χόρτων στη διατροφή αλλά και στην ευεξία, από το μάζεμα μέχρι το τραπέζι μας. Όπως επισημαίνει και η ίδια “δεν ξεριζώνουμε ποτέ τίποτα. Μαζεύουμε μόνο όσα χόρτα χρειαζόμαστε για μιά-δυό ημέρες, άλλωστε ωμά ή βρασμένα δεν διατηρούνται περισσότερο. Δεν κάνουμε σπατάλη στους πόρους της φύσης μαζεύοντας περισσότερα από όσα μπορούμε να καταναλώσουμε”.
Στη Νάξο, ένα από τα πιο αγαπημένα άγρια χόρτα είναι η προβάτσα (Λειμώνιο το κολπωτό ή δαντελωτό). Με την ιδιαίτερη ξινή και στυφή γεύση της, αποτελεί κορυφαίο πιάτο της τοπικής κουζίνας. Παραδοσιακά μαγειρεύεται με χοιρινό και λεμόνι σε φρικασέ, αλλά είναι εξίσου υπέροχη και μόνη της.
Προβάτσα [Λειμώνιο το κολπωτό ή δαντελωτό (Limonium sinuatum (L.) Miller 1768]
Κάθε τέτοια εποχή, παρέες κατεβαίνουν στα νότια του νησιού με σακιά και αξινάκια (τσαπάκια) για να τη συλλέξουν. Το γεγονός πως η ρίζα του είναι βαθιά, με πολλές ίνες και φυτρώνει κυρίως σε άγονα, βραχώδη ή αμμώδη παραθαλάσσια εδάφη, κάνει την συλλογή του με το μαχαίρι κουραστική και επίπονη. Όμως αυτή η πρακτική τραυματίζει το φυτό και οδηγεί σε δραματική μείωση του πληθυσμού του. Σε κάποιες περιοχές η προβάτσα έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Επειδή η προβάτσα είναι από τα χόρτα που μπορούν να ξεβραστούν και να καταψυχθούν, ώστε να μαγειρευτεί πλήρως αργότερα, μαζεύεται σε μεγάλες ποσότητες.
Αυτό όμως που δεν κατανοούν, οι εραστές της προβάτσας είναι πως τραυματίζοντας την ρίζα βαθιά με το αξινάκι (τσαπούρι) καταστρέφουν το χόρτο, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός της να έχει μειωθεί δραματικά, σε κάποιες περιοχές δε, έχει εξαφανιστεί εντελώς ή φύεται αδύναμη.
Θυμάμαι χαρακτηριστικά την δεκαετία του ’80 τις οικογένειες στην περιοχή της Αγ. Παρασκευής να περιφρουρούν τα κτήματα τους, ώστε να αποτρέψουν, όχι μόνο την αλόγιστη συλλογή του χόρτου, αυτό ήταν το λιγότερο τα χόρτα έφταναν για όλους, αλλά την τακτική συλλογής του με το τσαπούρι που το κατέστρεφε, όχι πάντα χωρίς διαπληκτισμούς.
Κι αν σε μας τους σύγχρονους φαντάζει γραφικός ο…“Πόλεμος της Προβάτσας” θα πρέπει να αναλογιστούμε πως την δεκαετία του ’80 στα νησιά, στα ορεινά χωριά και στην ύπαιθρο της Νάξου οι αγρότες, δεν ζούσαν με τις σύγχρονες ανέσεις της εποχής μας, ούτε είχαν την οικονομική δυνατότητα που είχαν ενδεχομένως στην πόλη του νησιού ή στην ηπειρωτική χώρα για να ξοδεύουν σε έτοιμα τρόφιμα. Το ηλεκτρικό ρεύμα δεν είχε φτάσει καν σε όλα τα μικρά αγροτόσπιτα, που με τους μπαξέδες, τα λίγα κατσίκια και τις πατάτες οι αγρότες προσπαθούσαν να ζήσουν και να μεγαλώσουν την οικογένειά τους. Ακόμα και η μετακίνηση ήταν δύσκολη καθώς οι δρόμοι που τώρα γνωρίζουμε και χρησιμοποιούμε στο νησί ήταν από κατσικόδρομοι έως ανύπαρκτοι.
Τα άγρια χόρτα επομένως-η προβάτσα κυρίως λόγω της σπανιότητάς της σε άλλες περιοχές του νησιού- ήταν ζωτικής σημασίας για την διατροφή τους και η εξολόθρευσή τους με αυτόν τον τρόπο αποτελούσε ζήτημα μείζονος σημασίας.
Ακόμα και σήμερα που οι αγρότες/κτηνοτρόφοι τείνουν να εξαφανιστούν από τις παραθαλάσσιες περιοχές, μαζί τους και η αγροτική γη και τα βοσκοτόπια που αλλάζουν βίαια χρήση, γιατί ο τουρισμός και η μονοκαλλιέργειά του φαντάζει η μόνη λύση, μπορεί ο “πόλεμος της προβάτσας” να έχει εξαφανιστεί, όχι όμως και η τακτική της μαζικής συλλογής όσων πληθυσμών του συγκεκριμένου χόρτου έχουν απομείνει με αξινάκια.
Είναι χρήσιμο να θυμόμαστε όλοι πως χάριν της ευκολίας μας, αν συνεχίσουμε τη συλλογή του μ’ αυτόν τον τρόπο, το μόνο που θα καταφέρουμε με τη βοήθεια της ανομβρίας και της κλιματικής αλλαγής είναι να την εξαφανίσουμε πλήρως απ’ τα χωράφια και το τραπέζι μας.
Ανθισμένες προβάτσες. Οι κάλυκες έχουν μωβ-βιολετί χρώμα και υφή λεπτού χαρτιού, χαρακτηριστικά που διατηρούνται και μετά την ανθοφορία. Τα άνθη έχουν λευκό χρώμα. Η ονομασία «αμάραντο» ή και «αθάνατο» τους αποδίδονται λόγω του ότι τα άνθη του μπορούν να διατηρήσουν το χρώμα τους 3-4 μήνες αφού κοπούν και τοποθετηθούν σε νερό [wikipedia]
Τί μπορούμε να κάνουμε; Απλά πράγματα, αλλά ουσιαστικά:
-Ας την μαζέψουμε με ένα μικρό πριονάκι ή ένα κοφτερό μαχαίρι, όχι με αξινάκι
-Ας μαζέψουμε τόσες, όσες μας αναλογούν. Είναι χόρτο με μεγάλη φύρα, αυτό μπορούμε να το υπολογίσουμε, αλλά δεν χρειάζεται να μαζεύουμε ολόκληρα σακιά από μια περιοχή. Σκεφτείτε πως μ’ αυτό τον τρόπο οδηγούμε το χόρτο σε εξαφάνιση και στο τέλος δεν θα έχουμε πια να μαζεύουμε για να τις χαρούμε στο τραπέζι μας.
-Αφήνουμε πάντα τις μικρότερες για να μεγαλώσουν. Δεν τις μαζεύουμε.
-Δεν κόβουμε όλους τους ανθούς τους, προς την Άνοιξη, παρ’ όλο που αποτελούν εξαιρετικό άνθος που αποξηραίνεται και μένει για καιρό ακέραιο στο βάζο μας. Αφήνουμε πάντα αρκετούς για να μπορέσει το φυτό να πολλαπλασιαστεί. Οι κλιματικές συνθήκες και η ανοβρία δυσκολεύουν ήδη την ύπαρξη του χόρτου, ας το βοηθήσουμε κάνοντας καλό και σ’ αυτό και σε μας.
Οι παλαιότεροι γνώριζαν τι σημαίνει αειφορία και σοφή διαχείριση των φυσικών πόρων. Η Φύση τους προσέφερε την δυνατότητα επιβίωσης και εκείνη τη σεβόντουσαν. Δεν είχαν γεμάτα ράφια σούπερ μάρκετ, ούτε και εύκολη πρόσβαση στα τρόφιμα· για να έχουν, έπρεπε να προσέχουν πώς καταναλώνουν. Ας το κάνουμε κι εμείς. Είναι προς όφελός μας και προς όφελος της ίδιας της φύσης που μας τρέφει.
Τα άγρια χόρτα της Ελληνικής γης
Η Νίκη Κεφαλά, γεωπόνος, γράφει στο αφιέρωμά της για τα άγρια χόρτα:
Τα άγρια χόρτα, ένα από τα πολυτιμότερα δώρα της ελληνικής γης, με σημαντικά διατροφικά μυστικά και οφέλη.
Τα άγρια χόρτα, ένα από τα πολυτιμότερα δώρα της ελληνικής γής, μας συστήνονται – ή καλύτερα μας ξανασυστήνονται – αποκαλύπτοντας σημαντικά διατροφικά μυστικά και οφέλη!
Ραδίκια, τσουκνίδα, ρόκα, σπαράγγια, βρούβες, λάπαθα, καυκαλήθρες, μυρώνια, ταραξάκο, παπαρούνες, αγριοζοχοί, γλυστρίδα, σταμναγκάθια, γαλατσίδες, μάραθος, κρίταμος… Ο κατάλογος είναι πολύ µακρύς και περιλαμβάνει περισσότερα από 150 καταγεγραμμένα είδη!
Η σύγχρονη καθημερινότητα τρέχει, η τεχνολογία κρατάει το τιμόνι, οι άνθρωποι απομακρύνονται από τη φύση, τροφές και μαγειρικά υλικά βιομηχανοποιημένα, περιμένουν στοιβαγμένα στα ράφια των σούπερ μάρκετ… Τα τελευταία χρόνια όμως, γίνεται πολύ συζήτηση για την περίφημη μεσογειακή δίαιτα και υπάρχει ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για αυτήν καθώς όλο και περισσότερες μελέτες αναδεικνύουν την υπεροχή της, έναντι άλλων αντίστοιχων μοντέλων διατροφής.
Πολλές χώρες διεκδικούν την «πατρότητα» της μεσογειακής δίαιτας με μικρές διαφοροποιήσεις. Όμως αυτό που κάνει την «ελληνική μεσογειακή δίαιτα» να υπερέχει, είναι τα άγρια φαγώσιμα χόρτα της ελληνικής υπαίθρου.
Τα φαγώσιμα αγριόχορτα φυτρώνουν σχεδόν παντού στην Ελλάδα… Ακόμη και λίγα χιλιόμετρα έξω από τις πόλεις μπορούμε να βρούμε περιοχές όπου μπορούμε να μαζέψουμε άγρια χόρτα και αυτό είναι ευλογία. Πόσο μάλλον όταν μετά από έρευνες διαπιστώθηκε ότι η καλή υγεία των μεσογειακών λαών και ιδιαίτερα των κατοίκων της Κρήτης οφείλεται και στην κατανάλωση άγριων χόρτων. Τα άγρια χόρτα ή λάχανα, όπως ονοµάζονται σε κάποιες περιοχές της χώρας μας, είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά κι απολύτως απαραίτητα για τον οργανισµό, γιατί περιέχουν μεγάλες ποσότητες σε φυτικές ίνες, που συμβάλλουν στην ομαλή λειτουργία του εντέρου, δεν περιέχουν λίπη και έχουν ελάχιστες θερμίδες. Ακόμη ο κίνδυνος εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων φαίνεται πως είναι μικρότερος, όταν τα χόρτα καταναλώνονται συστηματικά.
Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου στο greenfox.gr
.
📸Cyclades Open