Δραστηριοποιούμαι στα περιβαλλοντικά πράγματα πάνω από τρεις δεκαετίες. Πάντα η 5η Ιουνίου –Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος– αποτελεί για μένα σημείο αναφοράς: μια αφορμή για απολογισμό, στοχασμό και κάλεσμα σε δράση. Φέτος, αναρωτήθηκα: πώς θα μοιάζει η Ελλάδα το 2050, αν συνεχίσουμε με την ίδια πορεία, το ίδιο αναπτυξιακό μοντέλο και τις ίδιες πολιτικές για το περιβάλλον;
Fast forward. 5 Ιουνίου 2050. Ο υδράργυρος στην Αθήνα δείχνει 40 °C, ήδη από τις αρχές Μαΐου. Οι περισσότεροι παραμένουν κλεισμένοι στα σπίτια τους, αναζητώντας την τεχνητή δροσιά του κλιματιστικού. Πεζοί ελάχιστοι. Το πράσινο στην πόλη δεν υπάρχει, οι φυσικές σκιές έχουν εξαφανιστεί. Κυριαρχεί το γκρίζο, το καυτό τσιμέντο.
Οι δασικές πυρκαγιές έχουν γίνει πλέον μέρος της καθημερινότητάς μας. Η χώρα έχει χάσει 11,5 εκατ. στρέμματα δασών μέσα σε 25 χρόνια. Τα περιαστικά δάση έχουν χαθεί. Τα βουνά, απογυμνωμένα από βλάστηση και εδάφη, αδυνατούν να συγκρατήσουν τις βροχές. Τα ρέματα, μπαζωμένα. Οι πλημμύρες κάθε φθινόπωρο σαρώνουν τα πάντα. Οι πόλεις πνίγονται στη λάσπη. Με την αύξηση της θερμοκρασίας οι κεραυνοκαταιγίδες έχουν γίνει πλέον συχνότατο φαινόμενο.
Στα νησιά, η τουριστική έκρηξη ξεπέρασε κάθε όριο, με πάνω από 50 εκατ. αφίξεις τον χρόνο. Εκδόθηκαν 80.000 οικοδομικές άδειες μέσα σε 25 χρόνια, καλύπτοντας ένα σύνολο 12,5 εκατ. τ.μ. Τα αυθαίρετα έχουν ξεπεράσει τα 2 εκατ. κτίσματα –δεν θεωρούνται όμως πια αυθαίρετα γιατί αναθεωρήθηκε το Αρθρο 24 του Συντάγματος, που τα νομιμοποίησε όλα εν μια νυκτί. Δεν υπάρχει πια αδόμητη ακτογραμμή, ελεύθερη παραλία. Η ταυτότητα του Αιγαίου, το μοναδικό αυτό νησιωτικό τοπίο, έχει αλλοιωθεί ανεπιστρεπτί.
Η ελληνική φύση υποχωρεί. Στις θάλασσες, οι πλατφόρμες εξόρυξης υδρογονανθράκων έχουν εξαφανίσει τους φυσητήρες και πολλά άλλα είδη θαλάσσιας ζωής. Η υπεραλίευση έχει οδηγήσει σε μαρασμό την αλιεία, ενώ στα πολύ ζεστά νερά τα ξενικά είδη, όπως ο λαγοκέφαλος, έχουν εκτοπίσει τους πληθυσμούς ψαριών και οι εξάρσεις τσουχτρών είναι πλέον συχνό φαινόμενο.
Η κακή χωροθέτηση των ΑΠΕ έχει υποβαθμίσει πολλά οικοσυστήματα. Τα λίγα εθνικά πάρκα και προστατευόμενες περιοχές βρίσκονται χωρίς θεσμική προστασία, με ελάχιστη φροντίδα, σε μια πορεία σημειακής αλλά σωρευτικά σημαντικής έκπτωσης και υποβάθμισης. Και παντού σκουπίδια. Πλαστικά σε ακτές, ρέματα, πεζοδρόμια. Η ανακύκλωση απέτυχε. Εξι μονάδες καύσης σκουπιδιών λειτουργούν στη χώρα, καίγοντας τα πάντα αδιακρίτως. Σταθερά πάνω από τα όρια ασφαλείας τα μικροσωματίδια στην ατμόσφαιρα των πόλεων, σε έξαρση οι καταγραφές άσθματος και πνευμονοπάθειας. Στις αιματολογικές μας εξετάσεις μετριέται πλέον ως καθιερωμένη παράμετρος και η ποσότητα μικροπλαστικών στο αίμα. Καταπίνουμε ό,τι πετάμε.
Αυτό είναι το πιθανό μας μέλλον – αν συνεχίσουμε σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Είναι το σενάριο του «business as usual», της αδράνειας και αδιαφορίας. Δεν είναι όμως το μόνο μέλλον που μπορούμε να έχουμε.
Αν το θελήσουμε, μια άλλη Ελλάδα είναι δυνατή. Μια Ελλάδα που δεν φοβάται τον τολμηρό σχεδιασμό και δεν τρέχει πίσω από τις εξελίξεις. Οπου το περιβάλλον είναι συγκριτικό πλεονέκτημα και πραγματικός πυλώνας πολιτικής – όχι υποσημείωση ή πράσινη τσόντα σε μια γκρίζα νόρμα. Που αντιλαμβάνεται έμπρακτα την αυταξία αλλά και την αξία της φύσης για τις πολύτιμες υπηρεσίες που τόσο απλόχερα μας παρέχει. Οπου οι πόλεις σχεδιάζονται με ανθεκτικότητα και βιωσιμότητα. Που επενδύει σε ένα βιώσιμο μέλλον για τα νησιά και τις θάλασσές μας. Που σχεδιάζει πρώτα πού θα χτίσει με την αίσθηση του μέτρου και το κριτήριο της βιωσιμότητας – και δεν αποψιλώνει, δεν μπαζώνει, δεν καίει. Που αναγνωρίζει ότι δεν μπορούμε να χτίζουμε το μέλλον πάνω στα ερείπια του φυσικού μας πλούτου.
Μια Ελλάδα που προχωράει σε έναν δίκαιο και οικολογικά ορθό ενεργειακό μετασχηματισμό. Που εγκαταλείπει τις εξορύξεις και επενδύει σε ΑΠΕ με σεβασμό στη φύση και στις τοπικές κοινωνίες. Που επενδύει στην περιβαλλοντική παιδεία της νέας γενιάς, στην επιστημονική γνώση, στην ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών.
Μια Ελλάδα που, το 2050, μπορεί να έχει λόγο να γιορτάζει πραγματικά την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος – όχι ως υπενθύμιση λυπηρής κατάντιας, αλλά ως επιβεβαίωση της αλλαγής που έγινε. Η μετάβαση αυτή δεν είναι καθόλου απλή. Αλλά είναι μαχητή. Αν το θελήσουμε. Αν δράσουμε. Αν διεκδικήσουμε. Το μέλλον δεν έχει ακόμη γραφτεί. Η Ελλάδα του 2050 μπορεί να είναι πράσινη, δίκαιη, βιώσιμη – και ζωντανή.
Δημήτρης Καραβέλλας, γενικός διευθυντής WWF Ελλάς.
*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην “Καθημερινή της Κυριακής” (8/6/2025).