Η παρέμβαση του υπουργείου Οικονομικών προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, που ενίοτε της αποδίδουν ευρύτερες ανατροπές από αυτές που πραγματικά προβλέπει.
Ο νόμος 5092/2024 με τίτλο «Διατάξεις για την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας σε παραθαλάσσιες περιοχές», τον οποίο εισηγήθηκε το υπουργείο Οικονομικών και ο οποίος ψηφίστηκε στις 4 Μαρτίου, προκάλεσε κύμα διαφορετικών αρνητικών αντιδράσεων από περιβαλλοντικές οργανώσεις, την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ), τον Σύλλογο Ελλήνων Πολεοδόμων και Χωροτακτών (ΣΕΠΟΧ), αλλά και επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στον παράκτιο χώρο. Το φάσμα των διαφορετικών απόψεων αποτυπώθηκε άλλωστε και στα σχόλια της ιδιαίτερα ζωηρής αλλά σύντομης διαβούλευσης για το νομοσχέδιο. Στην κοινή τους ανακοίνωση, 8 περιβαλλοντικές οργανώσεις, μεταξύ των οποίων η Greenpeace και η WWF Greece, επισήμαναν τα σημεία του νόμου που θεωρούν ιδιαίτερα προβληματικά, δίνοντας έμφαση στην κατάργηση του ελάχιστου πλάτους των 30 μέτρων της ζώνης παραλίας που προβλεπόταν υπό το προηγούμενο νομικό καθεστώς. Τι όμως αλλάζει πραγματικά με τις διατάξεις του νέου νόμου και ποιες επιπτώσεις θα επιφέρουν οι αλλαγές;
Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.
Οι αλλαγές του νομικού καθεστώτος
Μέχρι το 2019, για τον ορισμό της παραλίας, δηλαδή της ζώνης που εξυπηρετεί την επικοινωνία μεταξύ θάλασσας και ξηράς, ίσχυε η παρ. 2 αρθ. 1 του νόμου 2971 του 2001, η οποία έδινε τον εξής λιτό ορισμό: «“Παραλία” είναι η ζώνη ξηράς που προστίθεται στον αιγιαλό, καθορίζεται δε σε πλάτος μέχρι και 50 μέτρα από την οριογραμμή του αιγιαλού, προς εξυπηρέτηση της επικοινωνίας της ξηράς με τη θάλασσα και αντίστροφα».
Το 2019, επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, ο ορισμός αυτός τροποποιείται με το άρθρο 23 του νόμου 4607 και προστίθεται η πρόβλεψη για το ελάχιστο πλάτος των 30 μέτρων της παραλίας, ενώ διατηρείται το μέγιστο πλάτος των 50 μέτρων. Διαχρονικά, η παραλία και ο αιγιαλός οριοθετούνται κατά περίπτωση από μια επιτροπή, η οποία αποτελείται από μέλη της Κτηματικής Υπηρεσίας και άλλων υπηρεσιών του Δημοσίου. Σύμφωνα με τον νόμο του 2019, αυτή η υπηρεσία είχε τη δυνατότητα να οριοθετήσει και παραλίες με πλάτος μικρότερο των 30 μέτρων, εξαιτίας ιδιαίτερων γεωμορφολογικών στοιχείων και χαρακτηριστικών του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος της περιοχής.
Η αλλαγή που συντελείται με τον νέο νόμο 5092/2024 (αρθ. 3) είναι πως αφαιρείται και πάλι η πρόβλεψη για το ελάχιστο πλάτος των 30 μέτρων της παραλίας (διατηρείται το απώτατο όριο των 50 μέτρων). Η παραλία και ο αιγιαλός, δηλαδή το όριο της θάλασσας που ορίζεται από τον νέο νόμο ως «ζώνη ξηράς που βρέχεται από τη θάλασσα κατά τις μεγαλύτερες και συνήθεις αναβάσεις των κυμάτων της», εξακολουθούν να οριοθετούνται από αυτήν την επιτροπή. Αποτελούν δε κοινόχρηστους χώρους που ανήκουν στη δημόσια κτήση, και η παραχώρηση τους, π.χ. για ιδιωτική χρήση από επιχειρήσεις, ρυθμίζεται από τα επόμενα άρθρα του νόμου, τα οποία είχαμε αναλύσει σε ρεπορτάζ.
Επηρεάζει ο νέος νόμος την ελάχιστη απόσταση δόμησης από τον αιγιαλό;
Η ελάχιστη απόσταση δόμησης από τη γραμμή του αιγιαλού καθορίζεται από ένα πλέγμα πολεοδομικών διατάξεων το οποίο αποτελείται από παλαιότερους νόμους και προεδρικά διατάγματα:
- 50 μέτρα από τη γραμμή αιγιαλού για κτίρια τουριστικών καταλυμάτων και σύνθετα τουριστικά καταλύματα
- 30 μέτρα για τουριστικές επιπλωμένες κατοικίες εντός σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων και μικτών τουριστικών καταλυμάτων μικρής κλίμακας, μη αμιγώς τουριστικές εγκαταστάσεις εντός Περιοχής Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης (ΠΟΤΑ) καθώς και τις κατοικίες εντός οργανωμένων υποδοχέων τουριστικών δραστηριοτήτων, ύψους μέχρι και 7,5 μέτρα (νόμοι 4179/2013 και 5092/2024)
- 30 μέτρα για κατοικίες εκτός σχεδίου και ορίων οικισμών
- 15 μέτρα για κατοικίες εντός οικισμών υφιστάμενων προ του 1923
- 15 μέτρα για κατοικίες εντός οικισμών με λιγότερους από 2.000 κατοίκους
- Εξαίρεση προβλέπεται από τον νόμο 4179/2013 (παρ. 4 αρθ. 5), σύμφωνα με τον οποίο «σε οργανωμένους υποδοχείς τουριστικών δραστηριοτήτων, σε σύνθετα τουριστικά καταλύματα, καθώς και σε τουριστικά καταλύματα πέντε αστέρων, που διαθέτουν συνολικό πρόσωπο σε παραλία άνω των 100 μέτρων, επιτρέπεται, επί τμημάτων με συνολικό μήκος μέχρι το 20% του συνολικού επί παραλίας προσώπου, η εγκατάσταση χώρων εστίασης και αναψυχής, αποδυτηρίων, συγκροτημάτων υγιεινής, εγκαταστάσεων αθλοπαιδιών και παιδικών χαρών, μέγιστου ύψους 3,5 μέτρων μέχρι τη γραμμή παραλίας ή σε απόσταση 10 μέτρων τουλάχιστον από τη γραμμή αιγιαλού, εφόσον δεν έχει καθοριστεί παραλία».
Όπως επισημαίνουν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, στην Ελλάδα δεν εφαρμόζεται το Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών της Μεσογείου (ΟΔΠΖ), γνωστό και ως Πρωτόκολλο της Βαρκελώνης, το οποίο έχει ισχύ νόμου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με το άρθρο 8 του, προβλέπεται «αδόμητη ζώνη» 100 μέτρων από τη γραμμή του αιγιαλού, η οποία όμως μπορεί να προσαρμοστεί για κοινωφελή έργα, εξαιτίας ιδιαίτερων γεωγραφικών και τοπικών συνθηκών ή και λόγω της πυκνότητας του πληθυσμού, κοινωνικών αναγκών, οικοδόμησης ατομικών κατοικιών, αστικής ανάπτυξη ή οικονομικής ανάπτυξης, αν αυτές προβλέπονται από εθνικά νομικά μέσα.
Αν εφαρμοζόταν, η αδόμητη ζώνη του Πρωτοκόλλου θα επηρέαζε τις ανωτέρω πολεοδομικές διατάξεις· δεν έχει όμως αμιγώς σχέση με τον καθορισμό του ελάχιστου πλάτους της παραλίας. Για τον καθορισμό της παραλίας, που αποτελεί δημόσια κτήση, μπορεί να είναι απαραίτητη ακόμα και η απαλλοτρίωση κάποιας παράκτιας ιδιωτικής περιουσίας, αυτό όμως εξαρτάται από τα όρια της παραλίας όπως τα καθορίζει η αρμόδια επιτροπή.
Σημειώνεται ότι η Κομισιόν το Δεκέμβριο του 2023 παρέπεμψε την Ελλάδα στο Δικαστήριο της ΕΕ επειδή ουδέποτε εκπόνησε και δημοσιοποίησε τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, ως όφειλε σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Παραμένει ανοιχτό ερώτημα αν τα ζητήματα χρήσεων γης σε παραθαλάσσιες περιοχές καθώς και του καθορισμού των γραμμών παραλίας και αιγιαλού θα μπορούσαν να λυθούν με τη συμπερίληψή τους σε έναν συνολικό Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό.
Παλαιός αιγιαλός
Άλλη μια αλλαγή που επιτελείται με τον νέο νόμο είναι η επιστροφή στο καθεστώς σχετικά με τον παλαιό αιγιαλό που ίσχυε πριν το 2019. Ο παλαιός αιγιαλός είναι η ζώνη ξηράς που προκύπτει από τη μετατόπιση της ακτογραμμής προς τη θάλασσα εξαιτίας προσχώσεων ή τεχνικών έργων, που μπορεί να συμπεριλαμβάνει ακόμα και μεγάλες παραλιακές εκτάσεις. Ο παλαιός αιγιαλός ανήκε μέχρι το 2019 στην ιδιωτική περιουσία του Δημοσίου, μπορούσε δηλαδή να περιέλθει στο Ταμείο Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) και να αξιοποιηθεί, μισθωθεί ή πωληθεί, εξυπηρετώντας το οικονομικό συμφέρον του δημοσίου.
Με τον νόμο 4607/2019, ο παλαιός αιγιαλός πέρασε στη δημόσια περιουσία του Δημοσίου, απέκτησε δηλαδή κοινόχρηστο χαρακτήρα και μπορούσε να αξιοποιηθεί για την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Ο νέος νόμος τον επαναφέρει στην ιδιωτική περιουσία του Δημοσίου. Η δόμηση και αξιοποίηση του παλαιού αιγιαλού, πάντως, εξακολουθεί να προκαλεί σύγχυση ανά την επικράτεια, όπως στις χαρακτηριστικές περιπτώσεις του Λαγανά Ζακύνθου και της Νέας Ηράκλειας Χαλκιδικής.
«Απάτητες παραλίες» και «μικροί αιγιαλοί»
Εκτός από την αφαίρεση της πρόβλεψης για το ελάχιστο πλάτος της παραλίας των 30 μέτρων, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις επισημαίνουν και σειρά άλλων προβληματισμών του νέου νόμου. Ως ιδιαίτερα ασαφής χαρακτηρίζεται ο όρος «απάτητες παραλίες», που εισάγει το αρθ. 4 παρ. 2, με τον οποίο ορίζονται «αιγιαλοί ιδιαίτερης αισθητικής, γεωμορφολογικής ή οικολογικής αξίας, στους οποίους απαγορεύεται η παραχώρηση απλής χρήσης, καθώς και οποιαδήποτε άλλη δράση μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη μορφολογία τους και την ακεραιότητά τους ως προς τις οικολογικές τους λειτουργίες». Παράλληλα, το άρθρο 3 έχει ήδη εισάγει την έννοια των «προστατευόμενων παραλιών», δηλαδή των παραλιών που συμπεριλαμβάνονται ήδη στο δίκτυο των περιοχών Natura 2000. Δεν είναι λοιπόν σαφές, κατά τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, ποιοι περιορισμοί ισχύουν για ποιες παραλίες, και γιατί θεωρούνται προστατευόμενες μόνο οι περιοχές του δικτύου Natura 2000, για τις οποίες εκκρεμεί ούτως ή άλλως η έκδοση των σχετικών προεδρικών διαταγμάτων και σχεδίων διαχείρισης.
Υπάρχουν και παραλίες οι οποίες δεν εντάσσονται στο δίκτυο Natura, αλλά ενδεχομένως να χρήζουν ειδικής προστασίας λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Μπορεί για παράδειγμα να είναι οικότοποι και να φιλοξενούν σπάνια ενδημικά είδη.
Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις επισημαίνουν επίσης ότι με τον νέο νόμο επιτρέπεται πλέον η παραχώρηση των λεγόμενων «μικρών αιγιαλών» σε όμορα ξενοδοχειακά καταλύματα, ενώ ορίζονται ως «μικροί αιγιαλοί» μόνο οι παραλίες με συνολικό μήκος/πλάτος μικρότερο των 4 μέτρων (με το προηγούμενο νομικό καθεστώς ήταν 5 μέτρα). Αυτό σημαίνει πως ένα όμορο ξενοδοχειακό κατάλυμα θα μπορεί ενδεχομένως να εκμεταλλευτεί το 50% ακόμα και μικροσκοπικών παραλιών, αφήνοντας ελάχιστο χώρο ελεύθερο στο κοινό.
Πηγή: sustainablecyclades.gr/Βιώσιμες Κυκλάδες: Ειρήνη Σωτηροπούλου
Κεντρική εικόνα: Βλυχάδα, Σαντορίνη. [Vincent Giersch/Unsplash]
«Βιώσιμες Κυκλάδες-Sustainable Cyclades», είναι το νέο εγχείρημα της «Πρωτοβουλίας για τη Δημοσιογραφία» που υποστηρίζεται από το inside story. Το project θα αναδείξει τα πολλαπλά ζητήματα βιωσιμότητας που αντιμετωπίζουν οι Κυκλάδες, από την αδυναμία ζωτικών υποδομών για να ανταπεξέλθουν στην πληθυσμιακή έκρηξη του καλοκαιριού ως την αλλοίωση του τοπίου και τις ελλιπείς δημόσιες υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες στους νησιώτες.