Το Πάσχα στην Ελλάδα εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της Εαρινής Ισημερίας και θεωρείται η μεγαλύτερη και πλουσιότερη σε λαογραφικές εκδηλώσεις χριστιανική γιορτή. Στις Κυκλάδες το Πάσχα αναβιώνουν πατροπαράδοτα ήθη, έθιμα και παραδόσεις. Τα Πάθη και η Ανάσταση του Χριστού γιορτάζονται με ξεχωριστή λαμπρότητα και κατάνυξη σε κάθε κυκλαδονήσι.
Τα νησιά μας “ανασταίνονται” έπειτα από έναν χειμώνα μοναξιάς, ενίοτε και απομόνωσης όπως ανασταίνεται και η φύση που τα γεμίζει χρώμα και ευωδιές. Στα ορεινά χωριά οι μυρωδιές απ’ τις βιολέτες και τα αγριολούλουδα μπερδεύονται με την μυρωδιά του ασβέστη που βγαίνει από σπίτι για να γαλακτιστούν δρόμοι και τοιχία στα χωριά. Τα σπίτια ανοίγουν ξανά καθώς έρχονται οι ξενιτεμένοι στον τόπο τους για να γιορτάσουν με τις οικογένειες τους. Οι ετοιμασίες ξεκινούν και κάθε μέρα έχει το δικό της τυπικό, το ανάλογο φαγητό και την ανάλογη διάθεση.
Ακόμα και σήμερα που οι ζωές μας έχουν αλλάξει τα δρομολόγια πλοίων κι αεροπλάνων έχουν πυκνώσει μικραίνοντας τις αποστάσεις και με την βοήθεια της τεχνολογίας μαλακώνει ακόμα και την ίδια την απουσία αγαπημένων ανθρώπων το Πάσχα δεν παύει να είναι και μια γιορτή ένωσης των μελών της οικογένειας. Μια γιορτή που θα κυριαρχήσει το γέλιο χωρίς να λησμονάται η παντοτινή απουσία εκείνων που έφυγαν για πάντα.
Τα έθιμα Του Πάσχα στις Κυκλάδες είναι πολλά κι εδώ αναφέρονται κάποια απ’ αυτά σαν ένας συνδετικός κρίκος που ενώνει το χθες με το σήμερα, ένας συνδετικός κρίκος που αποτελεί μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς που παραμένει ακόμα ζωντανή στο πέρασμα των χρόνων.
Οι Κυκλάδες το Πάσχα λοιπόν….
Στην Αμοργό το Σάββατο του Λαζάρου οι νοικοκυρές πλάθουν κουλουράκια σε ανθρωπόμορφα σχήματα τα «λαζαράκια» ή «κουκλάκια». Η Μεγάλη Εβδομάδα ξεκινά με το παραδοσιακό άσπρισμα των σπιτιών και των δρόμων. Τη Μεγάλη Παρασκευή προσφέρονται ψωμί, ελιές και νηστίσιμα γλυκά και κατά την περιφορά του Επιταφίου οι γυναίκες ραίνουν την πομπή με αρώματα. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, οι νέοι συγκεντρώνονται στα προαύλια των εκκλησιών και συμμετέχουν σε ομαδικά παραδοσιακά παιχνίδια.
Στην Ανάφη, το απόγευμα του Μ. Σαββάτου σε όλο το χωριό είναι διάχυτη η μυρωδιά του ξύλου (αμπελόκλαδα) που καίγεται επί πολύ ώρα για να προετοιμάσει το «φουρνί» να δεχτεί το κατσικάκι σε ταψί με αναφιώτικο τυρί, σκεπασμένο καλά με αλουμινόχαρτο. Η πόρτα του «φουρνιού» σφραγίζεται με λάσπη καθώς και η καπνοδόχος, για να μην περάσει αέρας και καεί το κρέας. Επίσης ξεχωρίζουν το κίτρινο ψωμί ή αλλιώς τυρόπιτα καθώς και τα μελιτερά (με φρέσκια μυζήθρα).
Στην Άνδρο το βράδυ της Ανάστασης οι νέοι τοποθετούν σιδερένιους σωλήνες στο χώμα, τους γεμίζουν με μπαρούτι και τους πυροδοτούν. Την ημέρα της Ανάστασης τρώνε τον παραδοσιακό «λαμπριάτη», ψητό αρνί ή κατσίκι στο φούρνο γεμιστό με λαχανικά. Στην Παλαιόπολη, στο Κόρθι και σε άλλα χωριά το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα παίζουν στο δρόμο τα «τσούνια», παραδοσιακό παιχνίδι που μοιάζει με το μπόουλινγκ.
Στη Δονούσα ο Μ. Σάββατο σ’ όλα τα σπίτια υπάρχει φοβερή κινητικότητα απ’ τις ετοιμασίες. Παρασκευάζουν το γεμιστό κατσίκι. Ετοιμάζουν με επιμέλεια τη γέμιση. Ταυτόχρονα ζυμώνουν τα πασχαλινά τσουρέκια, τα «κουλούρια».Οι πέτρινοι φούρνοι είναι ήδη έτοιμοι. Στην αρχή ψήνουν το «προφούρνισμα» (είδος ψωμιού μαλακού), ακολουθούν οι «Παύλοι» (έτσι λέγονται οι φρατζόλες του ψωμιού), τα κουλούρια (τσουρέκια) και στο τέλος το κατσίκι. Δίπλα του χύτρες με τη γέμιση που περίσσεψε. Εκεί θα μείνει όλη μέρα και θα βγει αργά τη νύχτα.
Στη Δονούσα την Κυριακή του Πάσχα δεν συνηθίζουν να ψήνουν, γιατί πιστεύουν ότι αυτή τη μέρα πρέπει να απολαμβάνουν το λαμπριάτικο τραπέζι, χωρίς άλλες ασχολίες. Την Κυριακή το απόγευμα, μετά τη λειτουργία της «Αγάπης» καίνε τον «Ιούδα», που τον έχουν κρεμάσει στη μέση της παραλίας. Τον Ιούδα τον έχουν κατασκευάσει οι νέοι του χωριού από το Μ. Σάββατο.
Στην Ηρακλειά την παραμονή του Πάσχα οι νοικοκυρές ετοιμάζουν μαγειρίτσα και μελιτίνια, γλυκίσματα που φτιάχνονται από φρέσκια ντόπια κατσικίσια μυζήθρα. Το απόγευμα προετοιμάζουν το παραδοσιακό γεμιστό κατσίκι με ρύζι και συκωταριά το οποίο σιγοψήνεται στο ξυλόφουρνο μέχρι το τέλος της Αναστάσιμης ακολουθίας. Την ημέρα του Πάσχα, οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στις αυλές των σπιτιών, ψήνουν αρνιά και διασκεδάζουν με παραδοσιακά τραγούδια και χορό μέχρι την αυγή.
Στην Ίο το Σάββατο του Λαζάρου οι κάτοικοι φτιάχνουν τα «λαζαράκια», σταφιδόψωμα σε ανθρωπόμορφα σχήματα. Την Μεγάλη Παρασκευή, μετά την Αποκαθήλωση, οι νέοι του νησιού παίζουν τις «μπάλες», ένα παιχνίδι με μικρές σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες.
Κατά την Περιφορά των Επιταφίων των δύο Ενοριών του νησιού τα Εγκώμια ψάλλονται από χορωδίες γυναικών και κοριτσιών. Την εβδομάδα μετά το Πάσχα, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ίου «Η Φοινίκη» αναβιώνει το έθιμο της «κούνιας».
Στα Κουφονήσια τη Μεγάλη Πέμπτη, μετά το τέλος της ακολουθίας των Παθών, οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην εκκλησία και στολίζουν τον Επιτάφιο με άνθη, μια κυρία ψάλλει το μοιρολόι της Παναγίας και οι γυναίκες παραμένουν στην εκκλησία κοντά στον Επιτάφιο μέχρι το πρωί.
Τη Μεγάλη Παρασκευή το λιμάνι φωταγωγείται από άκρη σε άκρη με δάδες και γίνεται η περιφορά του Επιταφίου. Ανήμερα του Πάσχα οι κάτοικοι γεύονται κατσίκι γεμιστό με ρύζι στον φούρνο, το παραδοσιακό φαγητό της ημέρας. Την επόμενη εορτάζεται ο πολιούχος Άγιος Γεώργιος με λειτουργία και λιτάνευση της εικόνας η οποία συνοδεύεται από ψαροκάικα που παραπλέουν της πομπής. Κατόπιν γίνεται πανηγύρι, προσφορά του «πανηγυρά» ο οποίος μετά από κλήρωση διοργανώνει τη γιορτή με δωρεάν προσφορά φαγητών και ποτών.
Στη Κύθνο το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται το «συχώριο»: για την ανάπαυση των ψυχών των συγγενών τους οι πιστοί φέρνουν στην εκκλησία κρέας ψητό, κρασί και ψωμί τα οποία έχει ευλογήσει (“διαβάσει”) ο παπάς και τα προσφέρουν στους παρευρισκόμενους. Χαρακτηριστικό έθιμο του νησιού είναι αυτό της “Κούνιας”. Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία του νησιού, στήνεται μία κούνια στην οποία αιωρούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές με απώτερο σκοπό την υπόσχεση γάμου.
Στη Μήλο στο χωριό Πλάκες το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης του Χριστού. Την Κυριακή του Πάσχα πραγματοποιείται το «κάψιμο του Ιούδα», έθιμο που έχει τις ρίζες του στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Την ίδια μέρα λαμβάνει χώρα το έθιμο του «μπαρουτιού» στις αυλές των εκκλησιών του Αγίου Σπυρίδωνα (Τριοβάσαλος) και του Αγίου Γεώργιου (Πέρα Τριοβασάλος).
Στη Μύκονο Οι Μυκονιάτες ασπρίζουν ή βάφουν τα σπίτια τους, ενώ οι γυναίκες φτιάχνουν ψωμάκια – ανθρωπάκια και τα ονομάζουν Λαζαράκια. Οι νοικοκυρές καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας φτιάχνουν στα σπίτια τους τις Λαμπροκουλούρες με περίτεχνα σχήματα και τις στολίζουν με κόκκινα αβγά.
Κάποιες Λαμπροκουλούρες τις μοιράζουν και κάποιες άλλες τις βάζουν στο τραπέζι για το πασχαλινό δείπνο αμέσως μετά την Ανάσταση. Τη Μεγάλη Πέμπτη και τη Μεγάλη Παρασκευή οι φούρνοι δίνουν στο ψωμί το σχήμα του Σταυρού και συμβολικά το κόβουν με το χέρι, επειδή λόγω της ημέρας δεν θέλουν να χρησιμοποιήσουν μαχαίρι. Τη Μεγάλη Παρασκευή έχει καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια από τον Πολιτιστικό Λαογραφικό Σύλλογο Γυναικών Μυκόνου, να ψάλουν οι γυναίκες του νησιού το Μοιρολόι της Παναγιάς σε όλες τις Ενορίες της Χώρας και της Άνω Μεράς.
Το μεγάλο Σάββατο αξίζει να κάνετε Ανάσταση στο ιδιαίτερα γραφικό Μοναστήρι στην Άνω Μερά, ενώ την Κυριακή του Πάσχα, αφού απολαύσετε τον πατροπαράδοτο οβελία, αξίζει να σπεύσετε στη Χώρα για να παρακολουθήσετε το κάψιμο του Ιούδα.
Στη Νάξο το Πάσχα γιορτάζεται σε όλα τα μοναστήρια και τις εκκλησιές του νησιού με θρησκευτική κατάνυξη. Την Μεγάλη Παρασκευή οι κοπέλες καθαρίζουν τις εκκλησιές, στολίζουν τον Επιτάφιο και μετά ακολουθεί η περιφορά.
Ένα από τα πιο ξεχωριστά πασχαλινά έθιμα της Νάξου είναι εκείνο με τα αναμμένα καλάμια: Τα ανάβουν οι νέοι τη Μεγάλη Παρασκευή στις Εγγαρές και τη Γαλήνη και δίπλα τους περνάει ο Επιτάφιος, δημιουργώντας μια κατανυκτική ατμόσφαιρα.
Τη Μεγάλη Εβδομάδα στη Νάξο υπάρχει μεγάλη και συγκινητική κινητικότητα σε όλα τα μοναστήρια και τις εκκλησιές του νησιού. Πριν την Ανάσταση σε διάφορα χωριά όπως στον Απείρανθο και στις Εγγαρές κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής όλα τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα μεγάλο σωρό από ξύλα και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο ή μια κρεμάλα που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο παπάς λέει το ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ βάζουν φωτιά και καίνε τον Ιούδα. Η καμπάνα του χωριού χτυπά και πέφτουν πυροβολισμοί και βαρελότα.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, στο χωριό των Εγγαρών, η πομπή του Επιταφίου περνάει από σημεία του χωριού οπού οι νέοι έχουν συγκεντρώσει καλάμια τα οποία τα ανάβουν δημιουργώντας μια ξεχωριστή εικόνα και αίσθηση. Τα παλαιότερα χρόνια οι νοικοκυρές ζύμωναν και έψηναν το ψωμί της εβδομάδας κάθε Σάββατο. Το Σάββατο του Λαζάρου συνήθιζαν μαζί με τα άλλα ψωμιά να παρασκευάζουν και ψωμιά σε σχήμα ανθρώπου η στενόμακρες φραντζόλες όπου μέσα είχαν σταφίδες και καρύδια και από πάνω ολόκληρα καρύδια. Αυτά τα ψωμιά τα ονόμαζαν Λαζαράκια και τα τα φιλούσαν να τα καταναλώσουν την Μεγάλη Παρασκευή, ημέρα αυστηρής νηστείας
Οι κτηνοτρόφοι έπαιρναν τα ρόδα από τον Επιτάφιο και τα έκαιγαν θυμιάζοντας μ’ αυτά τα κοπάδια τους προκειμένου να έχουν καλή υγεία.
Στο Καστράκι της Νάξου τα τελευταία χρόνια ο Επιτάφιος φτιαγμένος με ξυλά που ξέβρασε η θάλασσα και στολισμένος με αγριολούλουδα του κάμπου βγαίνει με το ηλιοβασίλεμα με πορεία προς τη θάλασσα. Αφού ολοκληρωθεί η περιφορά στην ξηρά ο Επιτάφιος μπαινει στη θάλασσα και συνεχίζει την πορεία του.
Στο πασχαλινό τραπέζι ξεχωρίζει το παραδοσιακό «μπατούδο», κατσικάκι γεμιστό με εντόσθια, λαχανικά, ρύζι, αυγά και τυρί ψημένο στο φούρνο. Το έθιμο της «Κούνιας» που θέλει τους νέους του χωριού να στήνουν αυτοσχέδιες κούνιες στα σοκάκια του χωριού και να κουνάνε τα κορίτσια απαγγέλλοντας τους αυτοσχέδιους στίχους, αναβιώνει και στη Νάξο τη Δευτέρα του Πάσχα.
Στην Πάρο, στη Μάρπησσα η περιφορά του Επιταφίου συγκεντρώνει το ενδιαφέρον όλων των επισκεπτών του νησιού. Πλήθος κόσμου ψάλλοντας τα Εγκώμια του Επιταφίου, ακολουθεί την περιφορά στα γραφικά δρομάκια του χωριού. Στη διαδρομή αυτή, μπορεί κανείς να θαυμάσει τις «Αναπαραστάσεις» από τα Πάθη του Χριστού, όπου μικροί και μεγάλοι ντυμένοι Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστάνουν εκπληκτικά σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, το Μυστικό Δείπνο, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση. Η Ανάσταση γιορτάζεται με κοδονοκρουσίες και πλήθος πυροτεχνημάτων και βεγγαλικών. Το μεσημέρι, στο γήπεδο της Μάρπησσας, διοργανώνεται το Τραπέζι της Αγάπης με τον παραδοσιακό οβελία και νησιώτικο γλέντι.
Στη Σαντορίνη το Σάββατο του Λαζάρου στις πλατείες των χωριών οι κάτοικοι στήνουν τον Λάζαρο, έναν πελώριο ξύλινο σταυρό τυλιγμένο με αρισμαρί και λουλούδια. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής οι κοπέλες των χωριών στολίζουν τον Επιτάφιο με λουλούδια. Στην Οία, όλες οι Ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας γίνονται στην Παναγία την Πλατσανή, την εκκλησία της πλατείας. Στο χωριό Πύργος μετά την Αποκαθήλωση βγαίνει το «Τάνταλο» στους δρόμους του χωριού για να αναγγείλει το γεγονός και οι καμπάνες ηχούν πένθιμα. Η περιφορά του Επιταφίου στον Πύργο σημαίνεται από μικρές φωτιές σε λυχναράκια. Οι γυναίκες από τις αυλές των σπιτιών ραίνουν την πομπή του Επιταφίου με ροδόνερο.
Μια από τις πιο ιδιαίτερες πασχαλινές εμπειρίες σας περιμένουν στη Σαντορίνη, με το πρώτο πράγμα που ξεχωρίζει να είναι η περιφορά του Επιταφίου, η οποία σημαίνεται από μικρές φωτιές σε αυτοσχέδια λυχναράκια που καίνε παραφινέλαιο («τενεκεδάκια»). Ήδη από το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, τα παιδιά τοποθετούν σε δρόμους, ταράτσες, μπαλκόνια χιλιάδες λυχναράκια, τα οποία προσδίδουν μία μαγική ατμόσφαιρα σε ολόκληρο το νησί.
Το Μεγάλο Σάββατο μετά την Ανάσταση όλοι, με μια κουτσούνα και ένα κόκκινο αυγό, πάνε στα σπίτια τους για να φάνε τα «σγαρδούμια».Την Κυριακή του Πάσχασε αρκετά χωριά του νησιού γίνεται το λαϊκό δικαστήριο του «Οβραίου» (πάνινο ομοίωμα ανθρώπου) ο οποίος καταδικάζεται σε θάνατο, κρεμιέται και καίγεται από τους κατοίκους με αυτοσχέδια δυναμιτάκια και βαρελότα. Στο Εμπορείο οι κάτοικοι βγαίνουν στους δρόμους χτυπώντας μεταλλικά αντικείμενα, ώστε να ξορκίσουν το «κακό».
Στη Σέριφο το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ όλες οι οικογένειες πηγαίνουν στην εκκλησία με ένα καλαθάκι μέσα στο οποίο τοποθετούν τυρί, κουλούρια και τόσα κόκκινα αυγά όσα τα μέλη της οικογένειας. Μετά τα τέλος της λειτουργίας οι πιστοί μεταφέρουν το αναστάσιμο φως με λαμπάδες ή λιχνοφάναρα και επιστρέφουν στο σπίτι τους όπου με τη φλόγα σχηματίζουν έναν σταυρό στο ανώφλι της πόρτας. Κατόπιν τσουγκρίσουν τα κόκκινα αυγά τρώγοντας ο καθένας από ένα, τελειώνοντας έτσι τη νηστεία. Το Μεγάλο Σάββατο, μετά την Ανάσταση, φτιάχνουν ένα ομοίωμα του Ιούδα το οποίο καίνε συμβολικά.
Στη Σίφνο υπάρχει το έθιμο του αναστάσιμου «χαιρετισμού» που διαρκεί σαράντα ημέρες. Την Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές ετοιμάζουν τα παραδοσιακά «πουλιά της Λαμπρής» (πασχαλινές κουλούρες σε διάφορα σχήματα ζώων και πουλιών) στολισμένα με κόκκινα αυγά. Κατά την εσπερινή ακολουθία, όταν ο παπάς διαβάσει το Έκτο Ευαγγέλιο, οι νέοι και οι νέες φεύγουν από την εκκλησία για να ανάψουν τα καντήλια των ξωκλησιών. Επιστρέφουν αργότερα για να στολίσουν τον Επιτάφιο.
Το Μεγάλο Σάββατο και η Δεύτερη Ανάσταση, την Κυριακή του Πάσχα, είναι ιδιαίτερα κατανυκτικές στην Μονή της Παναγίας της Βρυσιανής, στην Παναγία την Κόχη στον Αρτεμώνα και σε άλλες εκκλησίες και ξωκλήσια του νησιού. Το πασχαλιάτικο αρνί στη Σίφνο ψήνεται στο «μαστέλο» (πήλινο δοχείο) με άνηθο και ντόπιο κόκκινο κρασί. Στο εορταστικό τραπέζι θα βρούμε επίσης τη σπιτική ξινομυζήθρα και τη μελόπιτα, ένα τοπικό γλύκισμα από μέλι, μυζήθρα και αυγά. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα στην κεντρική πλατεία της Απολλωνίας οργανώνεται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σίφνου το κάψιμο του Ιούδα. Σε ορισμένα χωριά γίνονται «τα τσούνια»,ένα παιχνίδι ανά ζεύγη όπου με μια ξύλινη μπάλα οι παίκτες επιχειρούν να ρίξουν κάτω τα εννιά ξύλινα «τσούνια».
Στη Σύρο οι δύο Θρησκευτικές κοινότητες του νησιού, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν μαζί το Πάσχα. Στην Άνω Σύρο οι Επιτάφιοι των Καθολικών ξεκινούν από τον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην Ερμούπολη ο επιτάφιος των Καθολικών ξεκινάει από τον ενοριακό Ναό της Ευαγγελίστριας, οι επιτάφιοι των Ορθοδόξων από τις ενορίες Αγίου Νικολάου, Κοιμήσεως και Μεταμορφώσεως, περιφέρονται και συναντώνται στην Πλατεία Μιαούλη, όπου γίνεται δέηση. Κατά την περιφορά των ορθόδοξων Επιταφίων ακολουθούν τη λιτανεία πιστοί με κοντάρια όπου βρίσκονται κρεμασμένα χιτώνας, σφουγγάρι και ζάρια, συμβολίζοντας τα πάθη του Χριστού.
Στην ορθόδοξη εκκλησία της Ανάστασης, στο λόφο Βροντάδο της Ερμούπολης, η Πρώτη Ανάσταση, το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, συνοδεύεται από ηχηρά χτυπήματα των στασιδιών. Μετά τη λειτουργία της Ανάστασης, οι Καθολικοί κάνουν την περιφορά του αγάλματος του Ιησού τοποθετημένου σε χρυσό ανοικτό κουβούκλιο καλυμμένο με βιολέτες, λεμονανθούς και πασχαλιές και ακολουθούν τα πολύχρωμα λάβαρα των διαφόρων αδελφοτήτων.
Στη Σχοινούσα την ημέρα του Πάσχα όλοι οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία και παίζουν «μπίλιους», παραδοσιακό παιχνίδι παρόμοιο του «μπόουλινγκ».
Στην Τήνο Εδώ, την Μεγάλη Παρασκευή, οι ενορίες των χωριών και της πόλης συναγωνίζονται ποιος θα στολίσει τον καλύτερο επιτάφιο. Το βράδυ της περιφοράς, οι έξι επιτάφιοι, στολισμένοι περίτεχνα από τα κορίτσια με βιολέτες (μαντιές), συγκεντρώνονται στην εξέδρα της παραλίας στην πλατεία της Χώρας, στο λιμάνι, όπου ψάλλονται τα εγκώμια. Μετά το τέλος της ακολουθίας παρέες πιστών γυρίζουν όλη τη νύχτα εκτός της πόλης ανάβοντας τα καντήλια στα ξωκλήσια, ψάλλοντας τους ύμνους της ημέρας και προσπαθώντας να ανάψουν τα πιο πολλά καντήλια για το καλό της ημέρας.
Ο επιτάφιος της ενορίας του Αγίου Νικολάου μπαίνει μέσα στη θάλασσα μαζί με τον ιερέα και τα εξαπτέρυγα στην παραλία Σπιτάλια, ενώ, ταυτόχρονα, στη βραχονησίδα απέναντι ανάβουν φωτιά σε τρεις σταυρούς και καΐκια κορνάρουν. Το έθιμο αυτό πραγματοποιείται στη μνήμη όσων έχασαν τη ζωή τους στη θάλασσα. Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, στη λειτουργία της πρώτης Ανάστασης, ο ιερέας ραίνει τους πιστούς με φύλλα λεμονιάς, οι οποίοι προσπαθούν να τα πιάσουν στον αέρα για καλή τύχη.
Το βράδυ της Ανάστασης γιορτάζεται πανηγυρικά κυρίως στη Χώρα, αλλά και σ’ όλα τα χωριά της. Στην Παναγία μοιράζονται στον κόσμο κόκκινα αυγά, στον περίβολο της εκκλησίας. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα οι ιερείς με τις Αναστάσεις όλων των ενοριών της Χώρας φτάνουν στην εξέδρα στην παραλία και ψάλλουν αναστάσιμους ύμνους ενώ την ίδια μέρα αναβιώνει και το έθιμο της Αγάπης που στόχος του είναι να συμφιλιώσει και να μονιάσει όλους τους κατοίκους του χωριού. Πρόκειται για ένα γεύμα που περιλαμβάνει σούπα και ψητό μοσχάρι, και διάφορους μεζέδες, για τα οποία έχουν φροντίσει οι γυναίκες του χωριού. Ακολουθεί αλληλοσυγχώρηση των παρευρισκόμενων, επιμνημόσυνη δέηση, ονομαστική αναφορά στη μνήμη των αποθανόντων και αναστάσιμοι ύμνοι.
Στη Φολέγανδρο το Μεγάλο Σάββατο όλα τα σπίτια είναι ανοικτά για να δεχτούν την ευλογία της εικόνας της Παναγιάς της οποίας η περιφορά διαρκεί τρεις μέρες και ξεκινάει την Κυριακή του Πάσχα από τη Χώρα και τα στενά του Κάστρου με ομοβροντίες βεγγαλικών. Τη δεύτερη ημέρα η εικόνα περνάει από την Άνω Μεριά και τις αγροικίες, ενώ την τρίτη μέρα κατευθύνεται στον Πετούση και στο Λιβάδι για να καταλήξει στον Καραβοστάση όπου ο ιερέας ευλογεί τα σπίτια και όλα τα σκάφη που βρίσκονται στο λιμάνι. Το βράδυ η εικόνα επιστρέφει στο μοναστήρι της Παναγίας όπου παραμένει μέχρι το επόμενο Πάσχα.
Με πληροφορίες από το e-kyklades.gr, timeout.gr, ieidiseis.gr
Επιμέλεια, Φωτογραφίες Νάξου και εξωφύλλου: Ειρήνη Προμπονά/Cyclades Open