Η παράνομη χωματερή γεμίζει μπάζα και τα σχέδια για το κλείσιμο και την αποκατάστασή της παραμένουν μετέωρα.
Στα μέσα Οκτωβρίου, αμέσως μετά τις δημοτικές εκλογές, σε μία επίσκεψη μας στη Σαντορίνη, μας ζητήθηκε να επισκεφθούμε ένα «αξιοθέατο» του νησιού με την καλύτερη θέα στην Καλντέρα.
«Έχετε δει τη χωματερή της Σαντορίνης;» ήταν η ερώτηση της ξενοδόχου στο ξενοδοχείο όπου μέναμε. Η μάλλον αμήχανη απάντησή μας ήταν, «όχι».
Δεν ήταν μακριά. Ανάμεσα στα Φηρά και τον Πύργο, στον κεντρικό δρόμο που περνάει δίπλα στην Καλντέρα απέναντι από ένα κεντρικό σουπερμάρκετ, έκανα δεξιά και βρέθηκα μέσα στα σκουπίδια. Μπροστά υπήρχε ένα πρόχειρο καταφύγιο αδέσποτων ζώων και λίγο βορειότερα μία μπουλντόζα μέσα σε ένα σύννεφο γλάρων, που επιχειρούσε να καλύψει με χώμα ό,τι μπορούσε. Στο βάθος το ηφαίστειο λουζόταν στο φως του πρωινού ήλιου.
Ο Χώρος Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (ΧΑΔΑ) της Σαντορίνης είναι ένας από τους 22 που παραμένουν σε λειτουργία, σύμφωνα με τον γ.γ. Συντονισμού Διαχείρισης Απορριμμάτων Μανώλη Γραφάκο. Το ελληνικό Δημόσιο, με άλλα λόγια, εξακολουθεί να πληρώνει €80.000 ετησίως για λογαριασμό ενός από τα πιο εύπορα νησιά της χώρας λόγω χρόνιας αδυναμίας αποκατάστασης αυτής της ανοιχτής πληγής.
Την περασμένη μόλις εβδομάδα, ο νεοεκλεγμένος δήμαρχος του νησιού Νίκος Ζώρζος, που είχε υπηρετήσει στην ίδια θέση και το 2011-19, περιέγραψε ως εξής φαινόμενα σαν και αυτό: «Αν παραμένει ακόμα ελκυστική η Σαντορίνη, είναι γιατί έχει δυνατό τοπίο, που “καταπίνει” τις ασχήμιες σε κάποιο βαθμό».
Τις πρώτες μέρες του νέου έτους, οι γράφοντες πήγαμε σε ένα από τα καλύτερα μαγαζιά των Φηρών, τον «Κήπο». Η υπεύθυνη του μαγαζιού, Μαρία Κολλιδά, μας έδειξε τη μηνυτήρια αναφορά που είχε υποβάλλει στην Εισαγγελία Σύρου για τις μύγες που είχαν κατακλύσει το νησί το φθινόπωρο «εξαιτίας της χωματερής». Η μήνυση αυτή, που δεν έχει εκδικαστεί ακόμα, δείχνει ότι η δημοτική αρχή του Ζώρζου δεν έχει πολύ χρόνο για να λύσει το πρόβλημα των απορριμμάτων.
«Ανοχή, αποχή και συνενοχή»
Η Κολλιδά μιλάει στη μήνυσή της «για ανοχή, αποχή και συνενοχή όλων μας» και για ένα «περιβαλλοντικό έγκλημα» που «χάσκει μπροστά στα μάτια των μάλλον ατάραχων κατοίκων της Σαντορίνης». Δεν είναι η μόνη που κάνει παρόμοιες καταγγελίες. Ο πρώην πρόεδρος της Ένωσης Ξενοδόχων Σαντορίνης, Αντώνης Ηλιόπουλος, με επιστολή του τον Φεβρουάριο προς τον τότε υπουργό Περιβάλλοντος & Ενέργειας Κώστα Σκρέκα, τον περιφερειάρχη Νοτίου Αιγαίου Γιώργο Χατζημάρκο και τον τότε δήμαρχο Θήρας Αντώνη Σιγάλα, ζητούσε άμεση παρέμβαση για την «απαράδεκτη» επικρατούσα κατάσταση και το μέλλον της χωματερής (ΧΑΔΑ) Σαντορίνης.
Στη Σαντορίνη η λυματολάσπη από τους βιολογικούς, μετά από μία στοιχειώδη αφυδάτωση, καταλήγει σε μια οπή στο χώμα στη χωματερή, καθώς δεν υπάρχει ξηραντήριο. Το 2023 για περίπου έναν μήνα η κατάσταση από τη δυσοσμία και τα έντομα στα Φηρά ήταν ανεξέλεγκτη. Ποσότητα ανεπεξέργαστων αστικών λυμάτων από ιδιωτικές εταιρείες βυτιοφόρων οχημάτων κατέληξαν στη χοάνη που δέχεται τη λυματολάσπη στη χωματερή.
Οι λόγοι ήταν δύο: η μεγάλη καθυστέρηση στην παραλαβή τους από τον βιολογικό (ως και 1-2 ημέρες τους καλοκαιρινούς μήνες)· και η απουσία φύλαξης στη χωματερή. Το θέμα είχε φέρει στο Δημοτικό Συμβούλιο και η παράταξη Λαϊκή Συσπείρωση Θήρας ζητώντας απαντήσεις για το τι συμβαίνει. Η επικεφαλής της Λαϊκής Συσπείρωσης, Μαρία Αργυρού, είχε επισκεφθεί τη χωματερή και είδε την οπή που υποδέχεται τη λυματολάσπη παρουσία του τότε Αντιδημάρχου Καθαριότητας Σπύρου Δρόσου. Η ίδια είχε ακολουθήσει και βυτιοφόρο με ανεπεξέργαστα λύματα, το οποίο κατέληξε στη χωματερή.
Στην κορεσμένη χωματερή ο χρόνος μετρά αντίστροφα. Πρέπει μέχρι τέλος Μαρτίου να βρεθεί χώρος για την ενδιάμεση λύση για τη διάθεση των απορριμμάτων, δηλαδή για τα πέντε χρόνια έως ότου ολοκληρωθεί η κατασκευή της Ολοκληρωμένης Εγκατάστασης Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΟΕΔΑ) Σαντορίνης. Διαφορετικά τα €4.023.334,54 από το πρόγραμμα «Τρίτσης» για τη χρηματοδότηση της ενδιάμεσης λύσης, που περιλαμβάνει και την αποκατάσταση του ΧΑΔΑ, θα χαθούν. Ακόμα και μετά τη χωροθέτηση πάντως, η ενδιάμεση λύση θα χρειαστεί ένα με δύο χρόνια για να λειτουργήσει.
Τον Φεβρουάριο του 2024 επισκεφτήκαμε και πάλι το ΧΑΔΑ, ο οποίος παρουσίαζε διαφορετική εικόνα. Τα ανόργανα υλικά (μπάζα, πόρτες, υλικά από ανακαινίσεις κ.λπ.) είχαν μεταφερθεί στην μπροστινή πλευρά, όπου υπάρχει ορατότητα από τον δρόμο, και τα οικιακά απορρίμματα είχαν οδηγηθεί στην πλευρά της Καλντέρας. Σύμφωνα με τον νέο Αντιδήμαρχο Καθαριότητας Γιάννη Ρούσο, ο ΧΑΔΑ θα μπορεί να δεχθεί σκουπίδια για ακόμη ενάμιση χρόνο. Μετά κανείς δεν ξέρει τι θα γίνει.
Μπάζα παντού
Στο ανατολικό τμήμα του ΧΑΔΑ μεταφέρονται τα ανόργανα υλικά που παράγονται κυρίως από τις ανακαινίσεις σε όλο το νησί (στρώματα, παράθυρα, πόρτες, λευκές συσκευές, μπάζα κ.λπ.) μειώνοντας σημαντικά τον διαθέσιμο χώρο. Τα ανόργανα απορρίμματα αποτελούν και τον μεγαλύτερο όγκο που δέχεται ο ΧΑΔΑ καθημερινά, μας είπε ο Αντιδήμαρχος Καθαριότητας.
H μονάδα ανακύκλωσης των Αποβλήτων Εκσκαφών, Κατασκευών και Κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ) δέχεται μόνο καθαρά οικοδομικά απόβλητα (όχι πόρτες, στρώματα κ.λπ.). Ακόμα πιο σημαντικός λόγος για την εκτροπή στον ΧΑΔΑ είναι ότι σχεδόν κανείς δεν βγάζει άδεια μικρής κλίμακας ώστε να οδηγήσει στην ΑΕΚΚ οτιδήποτε έχει σε ανακυκλώσιμο οικοδομικό υλικό.
Σε ερώτηση γιατί δεν απαγορεύουν τη διάθεση αυτών των υλικών στον ΧΑΔΑ και δεν υποχρεώνουν τους επιχειρηματίες και τους κατοίκους να εκδίδουν τις απαραίτητες άδειες, ο Αντιδήμαρχος Καθαριότητας μας απάντησε ότι ένα τέτοιο μέτρο θα οδηγούσε στη ρίψη των υλικών αυτών σε αυτοσχέδιες χωματερές ανά το νησί. Ήδη, όπως ανέφερε, έχουν εντοπίσει αρκετούς τέτοιους παράνομους χώρους διάθεσης και προχωρούν στον καθαρισμό τους. Όση ώρα βρισκόμασταν στο ΧΑΔΑ, δεκάδες φορτηγά ξεφόρτωσαν ανόργανα υλικά και άλλα τόσα ήρθαν και άδειασαν μεγάλους κάδους με οικοδομικά υλικά.
Για τα υλικά αυτά ετοιμάζεται ήδη νέος χώρος στο βόρειο τμήμα του ΧΑΔΑ, γιατί ο χώρος όπου τοποθετούνται τώρα σύντομα θα γεμίσει.
Αναιμική ανακύκλωση
Εξίσου προβληματική είναι και η εικόνα της ανακύκλωσης στο νησί. «Ο κόσμος είναι στη λογική της ανακύκλωσης και τον διώχνουμε καθώς θεωρεί ότι δεν γίνεται ανακύκλωση. Η συλλογή γίνεται με το ίδιο απορριμματοφόρο που συλλέγονται τα οικιακά απόβλητα», μας είπε η υπεύθυνη του Κέντρου Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) Δέσποινα Κουκούλη.
Μιλάμε με δύο στελέχη του εμπορικού συλλόγου του νησιού και επιβεβαιώνουν ότι μετά το 2019, με την αλλαγή δημάρχου, μειώθηκε σημαντικά η διαλογή στην πηγή.
Επιπλέον, σύμφωνα με την Κουκούλη, «δεν φτάνουν οι μπλε κάδοι. Είναι τέτοιες οι ποσότητες που χρειάζεται άλλο σύστημα. Το 80% των απορριμμάτων της Σαντορίνης είναι επαγγελματικά απόβλητα».
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΔΑΥ Θήρας, ο όγκος των ανακυκλώσιμων στο νησί μειώθηκε από 2.754 τόνους το 2022 σε 2.283 το 2023. Τρία από τα μεγαλύτερα ξενοδοχεία που συνεργάζονται με τους tour operators έχουν δημιουργήσει ιδιωτικό ρεύμα συλλογής και ανακύκλωσης απορριμμάτων. Βάσει της νομοθεσίας, οι επιχειρήσεις θεωρητικά θα απαλλάσσονταν από σημαντικό μέρος των δημοτικών τελών (ωστόσο η κυβέρνηση δεν έχει ακόμα θεσπίσει τον αλγόριθμο που θα καθορίζει πώς θα υπολογίζεται η έκπτωση).
Σύμφωνα με τον νόμο, όλα τα ξενοδοχεία που έχουν περισσότερες από 100 κλίνες – και δεν είναι λίγα στο νησί – υποχρεούνται να συλλέγουν ξεχωριστά τα βιοαπόβλητα τους και να τα υποβάλλουν σε ειδική διαχείριση. (Nόμος 4819 ΦΕΚ Α’ 129/23.7.2021).
Στο ΚΔΑΥ Θήρας έχει συσταθεί νέο τμήμα για τα οργανικά απόβλητα. Έχουν ήδη ενταχθεί σε αυτό σουπερμάρκετ, ξενοδοχεία και εστιατόρια. Η συλλογή γίνεται από τις εγκαταστάσεις των επιχειρήσεων από τον εργολάβο του ΚΔΑΥ, με το κόστος, σύμφωνα με τη Δέσποινα Κουκούλη, να μην ξεπερνά μηνιαίως τα €300 ανά επιχείρηση. Ωστόσο δεν δίνονται κίνητρα, όπως η μείωση των δημοτικών τελών, για να ενταχθούν περισσότερες επιχειρήσεις. Η υπεύθυνη του ΚΔΑΥ εξηγεί ότι τα βιοαπόβλητα που συλλέγει μεταφέρονται σε μονάδες παραγωγής βιοαερίου στην Αθήνα και την Κρήτη.
Αβεβαιότητα για τους αριθμούς
| Μία ακόμα προβληματική πτυχή του ζητήματος της διαχείρισης απορριμμάτων στη Σαντορίνη αφορά την έλλειψη αξιόπιστων στοιχείων. Όλες οι μετρήσεις των αποβλήτων εκτός του ΚΔΑΥ στο νησί είναι κατά προσέγγιση, καθώς δεν υπάρχει γεφυροπλάστιγγα ώστε να ζυγίζονται τα απορρίμματα και να εκδίδεται ζυγολόγιο. Ο υπολογισμός των σκουπιδιών γίνεται «με το μάτι», με το πόσους τόνους χωράει το απορριμματοφόρο επί του αριθμού των φορτίων. Σύμφωνα με τον εργολάβο αποκομιδής, τα στοιχεία του 2022 δείχνουν ότι συλλέχθηκαν 37.785 τόνοι οικιακά απόβλητα και 29.000 τόνοι ανακυκλώσιμα. Τα στοιχεία αυτά, που είναι κατά προσέγγιση, είναι υπερδεκαπλάσια από αυτά που δίνει το ΚΔΑΥ Θήρας. |
Το μακρινό όνειρο της ΟΕΔΑ
Ζήτημα χωροθέτησης δεν αντιμετωπίζει μόνο η ενδιάμεση λύση, αλλά και η ίδια η ΟΕΔΑ. Ο χώρος του υφιστάμενου ΧΑΔΑ δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την οριστική λύση, καθώς στο σαθρό του έδαφος δεν μπορεί να γίνει εγκατάσταση μηχανημάτων ή κατασκευή κτιριακών εγκαταστάσεων. Σύμφωνα με τον Αντιδήμαρχο Καθαριότητας Γιάννη Ρούσσο, όταν αποκατασταθεί ο ΧΑΔΑ θα μπορεί να γίνει ένα πάρκο ή χώρος περιπάτου. Σύμφωνα με τη μελέτη για τον εντοπισμό και την επιλογή θέσεων για τον ΟΕΔΑ Θήρας, απαιτούνται 60 στρέμματα προκειμένου να υλοποιηθεί το έργο.
Ο Βουλευτής Κυκλάδων Μάρκος Καφούρος (ΝΔ) στις αρχές Φεβρουαρίου κάλεσε τον Συνήγορο του Πολίτη στο νησί κατά τη διάρκεια συζήτησης στην Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Προστασίας του Περιβάλλοντος για τη διαχείριση των αποβλήτων. Ο βουλευτής μίλησε για «υγειονομική βόμβα» και απηύθυνε «έκκληση στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο […] να ασχοληθούμε επιτέλους σοβαρά με τη Σαντορίνη. Να έχουμε έναν σχεδιασμό που θα απαντάει σε αυτά τα θέματα».
Ωστόσο οι προσδοκίες για εξεύρεση λύσης στο άμεσο μέλλον, έστω και προσωρινής, είναι χαμηλές. Ελλείψει ακριβών στατιστικών στοιχείων, ο σχεδιασμός που ζήτησε ο Καφούρος δεν μπορεί να προχωρήσει. Ο ΧΑΔΑ γεμίζει με τα συντρίμμια της ιλιγγιώδους δόμησης του νησιού, τα περιθώρια για την αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων εκπνέουν και τα ευρωπαϊκά πρόστιμα τρέχουν. Μένει να φανεί για πόσο ακόμα το «δυνατό τοπίο» της Σαντορίνης θα μπορεί να καταπίνει τις ασχήμιες που κακοφορμίζουν στο υπέδαφός της.
Πηγή: sustainablecyclades.gr/Χαρά Καπότου-Τάσος Τέλλογλου