Ο ωκεανός αποτελεί τον μεγαλύτερο σύμμαχο κατά της κλιματικής αλλαγής, η προστασία του ωστόσο αποδεικνύεται μια σύνθετη υπόθεση.
«Για να πιαστεί ο στόχος του 30% προστασίας της θάλασσας μέχρι το 2030 («30×30») χρειάζεται να κηρύσσονται 40 προστατευόμενες περιοχές την ημέρα» είπε το μεσημέρι της Τετάρτης ο Ολιβιέ Βεντέν, αντιπρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Ιδρύματος Πρίγκηπας Αλβέρτος του Μονακό. Το ίδρυμα χρηματοδοτεί με €26 εκατομμύρια 200 πρότζεκτ για τη βελτίωση της προστασίας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, κυρίως στη Μεσόγειο – ανάμεσά τους και έναν ελληνικό δημόσιο οργανισμό, τον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), για την ενίσχυση του πάρκου της μεσογειακής φώκιας στην Αλόννησο. Για την υπογραφή, μάλιστα, του πρωτοκόλλου ήρθε ο ίδιος ο πρίγκηπας Αλβέρτος στην Αθήνα.
.
H οικονομική ενίσχυση φθάνει τα €296.000 για μία πενταετία. Η χρηματοδότηση αφορά στη διαχείριση της προστατευόμενης περιοχής, τη συγκέντρωση επιστημονικών στοιχείων για την αποτελεσματικότητά της, την αγορά εξοπλισμού αλλά και την προσπάθεια να ευαισθητοποιηθούν οι ντόπιοι για αυτήν. (Ο τοπικός δήμος έχει προσφύγει στο ΣτΕ κατά της απόφασης του κράτους να θεσπίσει εισιτήριο για την πρόσβαση στο θαλάσσιο πάρκο, κάτι πάντως που οι περισσότεροι ντόπιοι αποδέχονται).
Η Ελλάδα ανακοίνωσε τη δεύτερη μέρα του συνεδρίου τη δημιουργία δύο νέων θαλάσσιων πάρκων, το πρώτο στο Ιόνιο, στην περιοχή του ρήγματος όπου κυκλοφορούν τα μεγάλα κήτη, και το άλλο στο Αιγαίο, από τη Βελοπούλα έως τη Νίσυρο, και περιλαμβάνει κάποιες από τις πιο σημαντικές για την ορνιθοπανίδα βραχονησίδες του αρχιπελάγους.
Οι περιοχές που υπάγονται σε διάφορα καθεστώτα προστασίας προσεγγίζουν τις 100, ή το 19% της έκτασης της χώρας, αλλά, όπως επισήμανε ο διευθυντής του WWF Greece, «για να γνωρίζουμε τι συμβαίνει με την πραγματική προστασία σε μία χώρα όπως η Ελλάδα, πρέπει να ξέρουμε την πραγματικότητα στο νερό… Οι περιοχές αυτές εμφανίζουν πολύ λίγη διαχείριση. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να δημιουργηθεί το κατάλληλο νομικό πλαίσιο, να υπάρξει προσκόλληση στους κανόνες, να συγκεντρωθεί επιστημονική γνώση για τα αποτελέσματα της διαχείρισης αυτών των περιοχών και να σκεφτούμε πώς μπορούμε να κάνουμε τη διαχείρισή τους συμπεριληπτική».
Πάντως και τα δύο μελλοντικά πάρκα βρίσκονται εκτός της βασικής αλιευτικής περιοχής της χώρας, δηλαδή του Θρακικού πελάγους όπου πιάνεται το 80% των ψαριών της χώρας – σε συνθήκες που δεν είναι πάντα νόμιμες. Τα δικαιώματα των αλιέων στην περιοχή υπερασπίσθηκε με νύχια και με δόντια ο υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Σταύρος Κελέτσης.
H περιοχή στο Αιγαίο που θα χαρακτηρισθεί πάρκο περιλαμβάνει την έκταση από τη δυτική πλευρά των Κυκλάδων και εκτείνεται έως τη Νίσυρο στα Δωδεκάνησα. Είναι μία τεράστια έκταση που, σύμφωνα με πληροφορίες των «Βιώσιμων Κυκλάδων», θα επιτηρείται από τα κλιμάκια του ΟΦΥΠΕΚΑ στην Κάρπαθο και τη Σύρο. Αυτό δεν είναι εύκολο αν αναλογισθεί κανείς ότι για να φτάσει κανείς από την Κάρπαθο στο μέσο της περιοχής των βραχονησίδων χρειάζεται 4 ώρες πλου.
Οι ανακοινώσεις της κυβέρνησης στη Διάσκεψη για τους Ωκεανούς μας βρήκαν με τον Μιχάλη Κρόσμαν, πρόεδρο του συνδέσμου αλιέων Αμοργού «Χοζοβιώτισσα» να αναλογίζεται την επόμενη μέρα στην περιοχή της ελεγχόμενης αλιείας γύρω από την Αμοργό. «Αν δεν ελέγξεις την περιοχή που προστατεύεις, καλύτερα να μην την χαρακτηρίσεις προστατευόμενη» λέει ο Κρόσμαν.
.
Το «Αμοργόραμα» ήταν μάλιστα μια από τις πρώτες δράσεις που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο και το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης δεσμεύθηκε να προχωρήσει στην εφαρμογή του. Η πρωτοπορία του έργου έγκειται στο γεγονός ότι ξεκινά από τα κάτω, από την ίδια την τοπική αλιευτική κοινότητα και το όραμα τους να υπερασπιστούν τη θάλασσα και το επάγγελμά τους. Καθώς είδαν τα ψάρια στα δίχτυα τους να μειώνονται δραματικά και τις ακτές του νησιού να γεμίζουν σκουπίδια, πριν σχεδόν μια δεκαετία οι ψαράδες αυθόρμητα συσπειρώθηκαν και αποφάσισαν να σταματούν την αλιευτική τους δραστηριότητα τον Απρίλιο και τον Μάιο, τους αναπαραγωγικούς μήνες των ψαριών, προκειμένου να αλαφρύνουν το φορτίο που επιφέρει η αλιεία στον βυθό και τα τοπικά οικοσυστήματα, και να δώσουν στους πληθυσμούς των τοπικών θαλάσσιων ειδών την ευκαιρία να ανακάμπτουν. Κατά τη διάρκεια των δύο μηνών, οι αλιείς βάζουν στην άκρη το μεροκάματο και αξιοποιούν τα καΐκια τους για δράσεις καθαρισμού των ακτών.
Χωρίς τη συμβολή του Blue Marine Foundation και του Cyclades Preservation Fund που στήριξαν και χρηματοδότησαν με €135.000 την Αλιευτική Μελέτη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, η δράση δεν θα είχε τα επιστημονικά δεδομένα ώστε να προχωρήσει σε εφαρμογή από το ΥΠΑΑΤ. Βέβαια, δεν είναι ακόμα σαφές από πού θα πληρώνονται οι αλιείς τους δύο μήνες που θα καθαρίζουν τις ακτές, ούτε πώς θα πληρωθεί ο εξοπλισμός και η φύλαξη που απαιτείται για να εφαρμόζεται η διαχείριση της αλιείας στην περίμετρο του νησιού, σε ζώνη πλάτους 1,5 ναυτικού μιλίου από τις ακτές.
.
Αν αναλογιστεί κανείς την μακροχρόνια αλιευτική κληρονομιά που επιδεικνύει η Ελλάδα, το παράδειγμα της Αμοργού αποτέλεσε μία από τις πρωτοπόρες, καθοδηγούμενες από την κοινότητα, καινοτομίες για τη δημιουργία Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών (MPA) και Περιοχών Αλιείας (FRAs), ενώ ήταν και από τις λίγες πρωτοβουλίες του Συνεδρίου που συμπεριέλαβαν τον ρόλο των αλιέων μικρής κλίμακας στη συζήτηση για την προστασία των θαλασσών.
Άλλωστε, όπως επισήμανε και η συντονίστρια προγραμμάτων της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) Μερσέντες Μουνιόζ Κάνιας, βασική προϋπόθεση για τη θέσπιση Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών είναι ο καθορισμός της ανθρώπινης δραστηριότητας εντός της περιοχής αλλά και η εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας με σκοπό τον μακροπρόθεσμο αντίκτυπο των αποφάσεων. Χωρίς μια ενιαία συμπεριληπτική διαχείριση και τη συγκατάθεση της τοπικής κοινότητας η προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων μένει στα χαρτιά. Ο όρος «paper parks» χρησιμοποιήθηκε κατ’ επανάληψη στο συνέδριο για να καταδείξει το γεγονός ότι πολλές φορές δεν αρκεί το θεσμικό πλαίσιο για την ουσιαστική προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
.
Καθώς οι θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές είναι από τα κύρια εργαλεία για τη διατήρηση των θαλάσσιων οικοτόπων και την προστασία των απειλούμενων ειδών, ο καθορισμός τους, σύμφωνα με τον Όλιβερ Γέιτς, επικεφαλής του BirdLife International Marine Programme, θα πρέπει να συμβαδίζει με ένα ολιστικό σχέδιο διαχείρισης και τον ακριβή προσδιορισμό των πόρων που θα υπάγονται σε αυτή τη διαχείριση. Άλλωστε, δεν υπάρχουν δύο ίδιες Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές, επισημαίνει ο Ανίς Ζάρουκ, Συντονιστής Προγραμμάτων Βιοποικιλότητας του Περιφερειακού Κέντρου Δραστηριοτήτων για Ειδικά Προστατευόμενες Περιοχές (SPA/RAC). Μπορεί να παρουσιάζουν ομοιότητες, αλλά η κάθε μία αποτελεί μια ξεχωριστή μελέτη περίπτωσης για την οποία πρέπει να συλλέγονται σε μόνιμη βάση δεδομένα για την περιβαλλοντική της κατάσταση, ενώ καθοριστικό ρόλο παίζουν και οι κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες.
Ως προς το τι μπορεί να μας προσφέρει η τεχνολογία για την αποτελεσματική προστασία των Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών, η Μερσέντες επισήμανε ότι «δεν χρειάζεται να εφεύρουμε ξανά τον τροχό» αφού τα εργαλεία που διαθέτει η επιστημονική κοινότητα είναι αρκετά αν καταφέρουμε να τα εφαρμόσουμε. Ωστόσο, τα σύγχρονα συστήματα που λειτουργούν με προηγμένους αισθητήρες μπορούν σε συνδυασμό με την τεχνολογία AI Αnalytics να παρέχουν στους ωκεανογράφους χρήσιμα δεδομένα για την περιβαλλοντική κατάσταση μιας περιοχής, έως και προγνωστικά σενάρια διαχείρισης σε περίπτωση πετρελαιοκηλίδας.
Παρ’ όλα αυτά, η κλιματική αλλαγή αλλάζει συγχρόνως και τα δεδομένα που έχουμε για τα οικοσυστήματα. Οι αυξανόμενες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν επηρεάσει την υγεία του ωκεανού (θέρμανση και όξινιση του θαλασσινού νερού) προκαλώντας επιζήμιες αλλαγές στη ζωή κάτω από το νερό και μειώνοντας την ικανότητα του ωκεανού να απορροφά διοξείδιο του άνθρακα. Καθώς η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται σε όλο τον κόσμο, ορισμένα θαλάσσια ζώα ήδη μεταναστεύουν σε άλλες περιοχές ως απάντηση. Οι βιότοποι αλλάζουν και εξελίσσονται. Μερικά είδη εξαφανίζονται και άλλα μετακομίζουν για να πάρουν τη θέση τους. Άρα αυτό που προσπαθούμε να προστατεύσουμε τώρα μπορεί να μην είναι ίδιο σε κάποια χρόνια, για αυτό και τα δεδομένα, η συγκριτική τους αποτίμηση και ο διαμοιρασμός τους ανάμεσα στην επιστημονική κοινότητα έχουν καθοριστικό ρόλο.
Άλλη μια σημαντική ανακοίνωση της διάσκεψης, υπό τη μορφή δέσμευσης, ήταν η επέκταση του υφιστάμενου δικτύου Natura 2000 της Ελλάδας μέσα από το πρόγραμμα «LIFE MareNatura-Conservation of priority species of marine megafauna in Greece and Italy». Το έργο έχει σκοπό την πρόληψη των απειλών που αντιμετωπίζουν 9 ευάλωτα είδη της ελληνικής θαλάσσιας πανίδας (η μεσογειακή φώκια, η χελώνα καρέτα, η σπερματοφάλαινα, το κοινό δελφίνι κ.α.), πραγματοποιώντας προηγμένες έρευνες σε μια εκτεταμένη περιοχή 58.000 τ.χλμ. από το Αιγαίο μέχρι το Ιόνιο και τη Νότια Αδριατική. Τον συντονισμό του έργου, που υλοποιείται μέσα από τη σύμπραξη 12 φορέων και οργανισμών, έχουν αναλάβει το ΕΛΚΕΘΕ και ο αρμόδιος για τις προστατευόμενες περιοχές της Ελλάδας φορέας (ΟΦΥΠΕΚΑ), ενώ ειδικός σύμβουλος πολιτικής του έργου είναι το Green Tank. Με συνολικό προϋπολογισμό σχεδόν €11 εκατ., το έργο συγχρηματοδοτείται κατά 75% από την Ευρωπαϊκή Ένωση και αποτελεί το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας που έχει ποτέ παρασκευαστεί στην Ελλάδα. Ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2023 και θα διαρκέσει μέχρι το 2029. Σύμφωνα με τον Δρ. Παναγιώτη Κασαπίδη, Ανώτερο Ερευνητή του ΕΛΚΕΘΕ και Συντονιστή του έργου LIFE, μέχρι αυτή την προθεσμία το υπουργείο Περιβάλλοντος έχει δεσμευτεί να καθορίσει τις νέες θαλάσσιες περιοχές που θα προκύψουν από τις επιστημονικές έρευνες, ενώ αναμένεται να καλύψει και μέρος της χρηματοδότησης.
Το Πανεπιστήμιο του Όρεγκον προσπάθησε να κάνει έναν απολογισμό των δεσμεύσεων που έχουν πραγματοποιηθεί από την έναρξη του Διεθνούς Συνεδρίου και του υφιστάμενου καθεστώτος προστασίας των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών. Εκτιμά ότι τo 72% από τις δεσμεύσεις που αναλήφθηκαν από το 2014 έχουν επιτευχθεί, ενώ το 26% έχουν σημειώσει στοιχεία προόδου. «Αν ολοκληρώνονταν όλες οι δεσμεύσεις από όλα τα κράτη-μέλη, περισσότερο από το 9,3% του ωκεανού θα προστατευόταν, με το ένα τρίτο αυτού του ποσοστού να προστατεύεται πλήρως ή εξαιρετικά». Σύμφωνα με την ερευνήτρια Τζένα Σάλιβαν, «όταν προστατεύεις καλά μια περιοχή, τότε βλέπεις πολύ μεγαλύτερη ανάκαμψη της ποικιλόμορφης βιοποικιλότητας και αφθονίας διαφορετικών ειδών». Το πανεπιστήμιο παρέχει τον πλήρη οδηγό «The MPA Guide», ο οποίος βοηθά ανθρώπους σε όλον τον κόσμο να κατανοήσουν καλύτερα τις προστατευόμενες περιοχές και να στηρίξουν την προστασία τους. Σύμφωνα με την ερευνήτρια-καθηγήτρια Κίρστεν Γκρόρουντ Κόλβερτ, κύρια συγγραφέα του οδηγού, «σίγουρα υπάρχει ελπίδα, σημειώνεται πρόοδος, αλλά χρειάζονται περισσότερα».
Θάλασσα που αλλάζει το Αιγαίο
Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάσθηκαν από επιστήμονες του ΕΛΚΕΘΕ σε εκδήλωση στο περιθώριο του συνεδρίου, η υπερθέρμανση των νερών της Ανατολικής Μεσογείου οδηγεί σε σημαντικές αλλαγές στο θαλάσσιο οικοσύστημα. Αν και τα τελευταία χρόνια τα είδη δείχνουν «ανθεκτικότητα» μετά από μία δραματική ανισορροπία που προκλήθηκε στη θάλασσα με την αύξηση της θερμοκρασίας από το 1980 ως το 2010, ο βιολόγος Δημήτρης Δαμαλάς προέβλεψε ότι τόσο η βιομάζα όσο και ο συνολικός όγκος ψαριών πού πιάνεται από τους αλιείς θα μειωθούν. Και καθώς η Ανατολική Μεσόγειος γίνεται μεσοτροφική από ολιγοτροφική, στα νερά έχουν προστεθεί 100 νέα είδη επιδρομείς. Έως το 2050, η παραγωγή της συλλεκτικής αλιείας στην Ανατολική Μεσόγειο μπορεί να μειωθεί από 3% έως 12%.
Και πολύ δυσοίωνα, ο ωκεανογράφος Χρίστος Ιωακειμίδης εκ μέρους του σχεδίου δράσης για τη Μεσόγειο (UNEP/MAP) προέβλεψε ότι «οι παράκτιοι καύσωνες θα είναι φυσιολογικό γεγονός το διάστημα 2021-2050».
Πηγή: Βιώσιμες Κυκλάδες/Τάσος Τέλλογλου, Αναστασία Καραδημήτρη
.
«Βιώσιμες Κυκλάδες-Sustainable Cyclades», είναι το νέο εγχείρημα της «Πρωτοβουλίας για τη Δημοσιογραφία» που υποστηρίζεται από το inside story. Το project θα αναδείξει τα πολλαπλά ζητήματα βιωσιμότητας που αντιμετωπίζουν οι Κυκλάδες, από την αδυναμία ζωτικών υποδομών για να ανταπεξέλθουν στην πληθυσμιακή έκρηξη του καλοκαιριού ως την αλλοίωση του τοπίου και τις ελλιπείς δημόσιες υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες στους νησιώτες.