Οι καταστροφικές πυρκαγιές του 2023 άφησαν πίσω τους 1,7 εκατομμύρια στρέμματα καμένων εκτάσεων και έγιναν, δυστυχώς, η αφορμή για πολιτικές αποφάσεις στον τομέα της δασοπυρόσβεσης που δεν χαρακτηρίζονται όμως, από την απαιτούμενη τόλμη.
Οι αποφασιστικές αλλαγές που πρέπει να γίνουν δεν φαίνεται να είναι ούτε αυτή τη φορά στα σχέδια του κυβερνητικού επιτελείου και υπάρχει κίνδυνος να οδηγηθούμε, για ακόμη μια χρονιά, σε απώλεια και άλλων πολύτιμων οικοσυστημάτων, θέτοντας παράλληλα σε κίνδυνο και τους πολίτες.
Η ανακοίνωση πριν λίγες μέρες από το Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας (Υ.Κ.Κ.Π.Π.) σχετικά με το νέο επιχειρησιακό δόγμα του Πυροσβεστικού Σώματος (Π.Σ.) για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών δεν αναμένεται να μας οδηγήσει στην αποτελεσματική και ολοκληρωμένη διαχείριση του προβλήματος. Μάλιστα, παρουσιάζει ως νέες και καινοτόμες, πρωτοβουλίες ή προτάσεις που είτε προβλέπονται ήδη από το υφιστάμενο νομικό καθεστώς και την επιχειρησιακή οργάνωση, είτε υλοποιούνται ήδη. Ωστόσο, κάποιες από τις πρωτοβουλίες που ανακοινώθηκαν έχουν θετικό πρόσημο και είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, αν και χρειάζονται περισσότερες διευκρινίσεις για να μπορεί να γίνει η ορθή αξιολόγησή τους.
Συγκεκριμένα, αποφάσεις όπως η αυστηροποίηση του νομικού καθεστώτος με μεγαλύτερα πρόστιμα και ποινές, η επιμόρφωση του προσωπικού (1.000 αξιωματικοί Π.Σ.) στις δασικές πυρκαγιές μετά από πολλά χρόνια, η προμήθεια απαραίτητου εξοπλισμού μέσω του ΑΙΓΙΣ, και η ενίσχυση του ρόλου της Δασικής Υπηρεσίας είναι κάποια πρώτα σημαντικά βήματα.
Από την άλλη πλευρά, η αυστηροποίηση των προστίμων και των ποινών, η συνεργασία με συγκεκριμένους φορείς για έργα πρόληψης είναι σημαντικά, αλλά από μονά τους δεν αρκούν. Επίσης, η ευρύτερη διασπορά δυνάμεων, η εναέρια επιτήρηση και η συνδρομή των ενόπλων δυνάμεων στην κατάσβεση δεν είναι μέτρα πρόληψης, όπως λανθασμένα παρουσιάστηκαν, αλλά μέτρα προκαταστολής και καταστολής. Επιπρόσθετα, δεν έχουν δοθεί λεπτομέρειες για το αν τα εξαγγελθέντα μέτρα θα υλοποιηθούν με τρόπο διαφορετικό από αυτόν που ισχύει μέχρι τώρα.
Χρειάζονται, λοιπόν, γενναίες πολιτικές αποφάσεις που δεν θα στοχεύουν μόνο στην μεγέθυνση της ποσότητας των διαθέσιμων πόρων ή σε σημειακές αλλαγές του συστήματος αντιμετώπισης, αλλά θα αλλάξουν ριζικά την κουλτούρα της δασοπυρόσβεσης, μετατοπίζοντας το βάρος σε ενέργειες όπως η πιστοποιημένη και δια βίου εκπαίδευση των στελεχών του Π.Σ., η αναβίωση εγκαταλελειμμένων πυροφυλακίων, και η ενίσχυση της επίγειας δασοπυρόσβεσης έναντι της υπερβολικής εξάρτησης από τα εναέρια μέσα.
Η πρόληψη θα κρίνει την αποτελεσματικότητα
Πολύς λόγος γίνεται για την πρόληψη. Η υιοθέτηση κοινής γλώσσας και κυρίως η συμφωνία επί του περιεχομένου των ενεργειών πρόληψης των δασικών πυρκαγιών είναι το πρώτο βήμα αναγνώρισης του προβλήματος από πολιτικούς και από τους ίδιους τους πολίτες.
Ας δούμε λοιπόν, μερικά βασικά κομμάτια της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών σε σχέση με τις αρμοδιότητες του Υ.Κ.Κ.Π.Π., τα οποία θα περιμέναμε να περιλαμβάνονται στις πρόσφατες εξαγγελίες του υπουργείου:
- Ανάλυση των αιτιών, δημοσιοποίηση τους και λήψη αντίστοιχων μέτρων για την μείωση των περιστατικών δασικών πυρκαγιών.
- Κατάρτιση Τοπικών Σχεδίων Πρόληψης σε επίπεδο Δήμου, με έμφαση στην αύξηση της ανθεκτικότητας των οικισμών και των υποδομών ώστε να αλλάξουν και οι προτεραιότητες στην κατάσβεση.
- Σχεδιασμός και υλοποίηση μιας εθνικής, ενιαίας και τακτικά επαναλαμβανόμενης ενημερωτικής εκστρατείας για τις δασικές πυρκαγιές.
- Συνεχής ενημέρωση και εκπαίδευση των πολιτών ειδικά σε ζώνες μίξης οικισμών δασών για την αυτοπροστασία και την προετοιμασία των κατοικιών.
- Κίνητρα για αντιπυρική προστασία σε επαγγελματίες των οποίων οι δραστηριότητες συνδέονται συχνότερα με την έναρξη πυρκαγιών.
Βασικό κομμάτι της πρόληψης, που όμως δεν υπάγεται στις αρμοδιότητες του Υ.Κ.Κ.Π.Π., αλλά σε αυτές του Υ.Π.ΕΝ., είναι βεβαίως και η διαχείριση της καύσιμης ύλης για τη μείωση της έντασης και εξάπλωσης των πυρκαγιών.
Ποιες είναι οι αναγκαίες τομές;
Υπάρχουν ευρύτερες αναγκαίες τομές που πρέπει να γίνουν για ένα πιο αποτελεσματικό σύστημα καταστολής δασικών πυρκαγιών και οι πιο κρίσιμης σημασίας εξ αυτών περιλαμβάνουν τις εξής ενέργειες:
1. Δημιουργία εξειδικευμένου σώματος δασοπυρόσβεσης
Επιβάλλεται η δημιουργία Εξειδικευμένου Σώματος Δασοπυρόσβεσης με την απαραίτητη επιστημονική γνώση και εμπειρία στις δασικές πυρκαγιές που θα ανήκει σε διακριτό οργανισμό και θα έχει συγκεκριμένη ιεραρχία, αποστολή και στοχοθέτηση. Το σώμα αυτό θα συνεργάζεται με άλλους αρμόδιους φορείς για τα μέτρα πρόληψης και την προετοιμασία της καταστολής και θα δίνει κατεύθυνση στο κύριο σώμα του Π.Σ. Η ίδρυση των Ειδικών Μονάδων Δασικών Επιχειρήσεων (ΕΜΟΔΕ) το 2022 είναι μεν χρήσιμη, αλλά δυστυχώς δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε. Δεν φέρνει μια συνολική λογική αντιμετώπισης του προβλήματος, μέσω συγκεκριμένου σχεδιασμού, που να ενσωματώνει τον σχεδιασμό πρόληψης και καταστολής και άρα να απασχολεί το προσωπικό αποκλειστικά με αυτό το αντικείμενο όλον τον χρόνο. Η εξειδίκευση μένει στον τίτλο, εισάγει μόνο μια επιχειρησιακή λογική “περισσότερων χεριών”, δηλαδή επιπλέον προσωπικού που χρησιμοποιείται και για άλλες επιχειρησιακές ανάγκες, όπως αποδεικνύει από το πρόγραμμα εκπαίδευσης της, αλλά και την πράξη.
2. Πιστοποιημένη και διά βίου εκπαίδευση των στελεχών του Πυροσβεστικού Σώματος, των εθελοντών και των στελεχών της Πολιτικής Προστασίας
Η πραγματική αλλαγή δόγματος στη δασοπυρόσβεση θα προκύψει όχι μόνο από τις δομικές αλλαγές, αλλά και μέσα από τη σχετική εκπαίδευση. Θα προκύψει μέσα από πιστοποιημένα προγράμματα κατάρτισης και εκπαίδευσης για τις δασικές πυρκαγιές στην Πυροσβεστική Ακαδημία, αλλά και τη διά βίου εκπαίδευση του επαγγελματικού και εθελοντικού προσωπικού. Ειδικά για τους εθελοντές πολιτικής προστασίας, μέσω της λειτουργίας και της κατάρτισης προγραμμάτων σπουδών στην Ακαδημία Πολιτικής Προστασίας, η οποία μετά από 4 χρόνια από την θέσπιση της στην πράξη δεν λειτουργεί.
3. Αξιολόγηση μεγάλων περιστατικών δασικών πυρκαγιών
Είναι απαραίτητο να γίνεται τακτική και δημόσια αξιολόγηση των μεγάλων δασικών πυρκαγιών από ειδικές ανεξάρτητες επιστημονικές επιτροπές – κάτι που δεν συμβαίνει τώρα- με σκοπό να διαπιστώνονται κενά ή αβλεψίες και να προκύπτει ουσιαστική βελτίωση στο σύστημα δασοπυροπροστασίας. Τα συμπεράσματα αυτά θα βοηθήσουν επίσης, στην κατάρτιση των δασοπυροσβεστών και στην εν γένει προστασία των πολιτών.
Δυστυχώς, δεν υπάρχουν πολλά ακόμα περιθώρια πειραματισμών ή ελλιπών μέτρων που στερούνται αποφασιστικότητας και στρατηγικού σχεδιασμού. Τώρα είναι η ώρα να ληφθούν γενναίες πολιτικές αποφάσεις. Πρέπει να δρομολογηθούν εξελίξεις, και αντί να περιμένουμε να συμβούν νέες καταστροφές, να σκεφτούμε ως κράτος και κοινωνία με ποιον τρόπο θα τις μειώσουμε εκ των προτέρων.
Του Ηλία Τζηρίτη, υπεύθυνος δράσεων για δασικές πυρκαγιές, WWF Ελλάς.
Πηγή: WWF
Φωτογραφία: Ηλίας Τζηρίτης/WWF