Οι – ακόμα αδημοσίευτες – μεταβατικές διατάξεις που επεξεργάζεται η κυβέρνηση κατακεραυνώνονται ως απαξίωση του δικαίωματος στην ιδιοκτησία από παράγοντες των Κυκλάδων, ενώ πολεοδόμοι και περιβαλλοντολόγοι μιλούν για μέτρα που θα καταφέρουν το τελικό χτύπημα στην ελληνική ύπαιθρο και στο φυσικό τοπίο.
Ο Γιάννης Πατριάρχης είναι εξοργισμένος. Περπατάμε στο νέο, διαπλατυμένο δρόμο στην περιοχή Μάρμαρα στη βορειοδυτική πλευρά της Σίφνου, ο οποίος είχε ανοίξει με ιδιωτική πρωτοβουλία τριών Σιφνιών –μεταξύ των οποίων και ο πατέρας του– προ πολλών ετών και είναι προγραμματισμένος να ασφαλτοστρωθεί προσεχώς. Η αφήγησή του βρίθει φράσεων της σιφνεϊκής ντοπιολαλιάς (η κατάβαση για τα Βρουλίδια είναι «φονοσκαριό», πολύ επικίνδυνη· η οικογένειά του είχε «συναλίκια», στενές σχέσεις, με τους μπουλντοζιέρηδες που άνοιξαν τον δρόμο).
Μου δείχνει το εγκαταλελειμμένο μονοπάτι που οδηγούσε παλιά στα αγγειοπλαστεία («τσουκαλάδικα» τα λέει) στις παραλίες των Βρουλιδιών και του Αρτιμονίου. Φυσάει Γαρμπής (νοτιοδυτικός), δυνατός. Στο βάθος φαίνεται η Σέριφος. Μερικές αγελάδες, που ανήκουν στον ίδιο και στον αδελφό του, βόσκουν στα γρασίδια σε κτήματα που εφάπτονται του παλιού μονοπατιού – ή «αγροτικού δρόμου», όπως το αποκαλεί ο συνομιλητής μου.
.Στο δρόμο για τα Βρουλίδια: ο Γιάννης Πατριάρχης μας ξεναγεί στις ιδιοκτησίες του αδελφού του και του ίδιου στα βορειοδυτικά του νησιού. Μάζι με άλλους κατόχους γης, επιδιώκουν την αναγνώριση παλιού αγροτικού δρόμου που εφάπτεται με τα οικόπεδά τους, ώστε να αποκτήσουν δικαίωμα δόμησης. [Γιάννης Παλαιολόγος]
.
Τα δύο κτήματα, 9,5 και 6,5 στρεμμάτων, πέρασαν προ δύο δεκαετιών περίπου στην ιδιοκτησία των δύο αδελφών μέσω γονικής παροχής από τον πατέρα τους. Ο Πατριάρχης, συνταξιούχος της υπηρεσίας Ύδρευσης του Δήμου, αγρότης, πρώην μηχανικός σε νεαρή ηλικία σε πλοία της οικογένειας Μαρτίνου και πατέρας τριών γιων, ενημερώθηκε τότε από το συμβολαιογράφο ότι τα οικόπεδα αυτά ήταν «τυφλά» (δεν είχαν πρόσβαση σε δρόμο), συνεπώς δεν ήταν οικοδομήσιμα.
«Πώς γίνεται να είναι τυφλά;» φωνάζει, εν μέρει για να ακουστεί πάνω από τον αέρα, εν μέρει από αγανάκτηση. «Ο δρόμος είναι σύριζα στα κτήματα. Από εδώ κατέβαιναν οι τσουκαλάδες με τα μουλάρια, για να πάνε στα λιμάνια [Βρουλίδια και Αρτιμόνι]».
Μεταξύ των ιδιοκτησιών τους και του νέου δρόμου παρεμβάλλεται έκταση που ανήκει στον Δήμο. Μαζί με άλλους ιδιοκτήτες, τα αδέλφια Πατριάρχη έχουν αιτηθεί από τον Δήμο να παραιτηθεί του τμήματος της έκτασης όπου βρίσκεται το παλιό αγροτικό μονοπάτι και να αναγνωριστεί αυτό ως δημόσιο, ώστε να χαρακτηριστούν οι ιδιοκτησίες του άρτιες και οικοδομήσιμες. Ο Δήμος βρίσκεται σε διαβουλεύσεις με την Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου, οι υπάλληλοι της οποίας όμως, σύμφωνα με πληροφορίες των «Βιώσιμων Κυκλάδων», διστάζουν να προχωρήσουν. Όπως αναφέρουν στις επαφές τους με τον Δήμο, η αναγνώριση του αγροτικού δρόμου ενδέχεται να μη συμμορφώνεται με τις διατάξεις του νέου πολεοδομικού νομοσχεδίου που επεξεργάζεται η κυβέρνηση όσον αφορά στο ελάχιστο αναγκαίο πλάτος των 3,5 μέτρων.
Η αναφορά αυτή στο πλάτος των 3,5 μέτρων, όπως και κάθε τι άλλο που γνωρίζουμε για το περιεχόμενο του νομοσχεδίου, είναι προϊόν διαρροών στον Τύπο. Το συγκεκριμένο κριτήριο έχει προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση στις Κυκλάδες, όπου πολλά οικόπεδα μέχρι πρότινος θεωρούνταν –τουλάχιστον δυνητικά– οικοδομήσιμα λόγω «προσώπου» σε πιο στενές οδούς.
Από την άλλη, όπως δείχνουν και οι αντιδράσεις πολεοδόμων και περιβαλλοντικών οργανώσεων, τα μεταβατικά μέτρα διευκόλυνσης της δόμησης ενδέχεται να οδηγήσουν σε ένα κύμα έκδοσης οικοδομικών αδειών εκτός σχεδίου, ειδικά στα νησιά. Σύμφωνα με την Καθημερινή, με τις νέες ρυθμίσεις «το υπουργείο Περιβάλλοντος όχι μόνο θα επαναφέρει αλλά θα απογειώσει την εκτός σχεδίου δόμηση, ιδίως στα οικόπεδα που άλλαξαν χέρια την τελευταία πενταετία, οπότε και έγινε η εισβολή του διεθνούς real estate στη νησιωτική Ελλάδα».
Αυτό, προειδοποιούν πολλοί ειδικοί, θα δημιουργήσει τραγικά τετελεσμένα για το κυκλαδίτικο τοπίο πριν ολοκληρωθούν τα υπό κατάρτιση Τοπικά και Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια, τα οποία φιλοδοξούν να συστήσουν επιτέλους ένα ολοκληρωμένο χωροταξικό πλαίσιο για τη χώρα, ορίζοντας τι μπορεί να χτίζεται και πού.
Η σκιά ενός αόρατου νομοσχεδίου
Ερωτώμενη για την αντίδραση των Σιφνιών στα μέτρα που έχουν διαρρεύσει, η επανεκλεγείσα δήμαρχος Σίφνου Μαρία Ναδάλη μου λέει ότι «κάποιοι πανηγυρίζουν και κάποιοι άλλοι λένε ότι θα απαξιωθεί η ιδιοκτησία τους».
Βρισκόμαστε στο γραφείο της δημάρχου στην Απολλωνία. Η συζήτηση μας ενίοτε διακόπτεται από αντιδημάρχους που χτυπούν την πόρτα για να ενημερώσουν για κάποια εξέλιξη ή να ζητήσουν κατεύθυνση για κάποιο θέμα. Η πόρτα προς τη βεράντα είναι ανοιχτή γιατί η Ναδάλη παραμένει δέσμια του τσιγάρου – του παλαιάς κοπής, όχι των ηλεκτρονικών καινοτομιών.
.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι είναι επείγουσα η ανάγκη για ένα ξεκάθαρο χωροταξικό καθεστώς. «Προς το παρόν», μάς εκμυστηρεύεται η Ναδάλη, «δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο το πλαίσιο. Υπάρχουν περιπτώσεις όταν εξετάζουμε υποθέσεις αγορών, συνενώσεων, κατατμήσεων, διανοίξεων δρόμων, που δεν βγάζουμε άκρη. Εγείρονται ερωτήματα για το πώς ορισμένοι μελετητές έχουν πάρει άδεια για τα σχέδια που έχουν κάνει».
Δεν είναι λίγοι πάντως αυτοί που ισχυρίζονται ότι οι μικροί ιδιοκτήτες στις Κυκλάδες έχουν βάσιμο λόγο ανησυχίας. Σε συνομιλία που είχαμε λίγες μέρες νωρίτερα με τον πρόεδρο του Τεχνικού Επιμελητηρίοτ Ελλάδος, Γιώργο Στασινό, στο γραφείο του στην οδό Νίκης, μας είπε ότι με την εφαρμογή του ως έχει, το νομοσχέδιο θα καταστήσει μη οικοδομήσιμα περίπου το 80-90% των οικοπέδων εκτός σχεδίου όπου σήμερα οι ιδιοκτήτες μπορούν να χτίσουν.
Εκτός από το ελάχιστο όριο πλάτους 3,5 μέτρων, έντονο προβληματισμό έχει προκαλέσει στις Κυκλάδες η αναφορά σε ύπαρξη προσώπου σε κοινόχρηστη οδό που να πιστοποιείται από αεροφωτογραφίες προς της 27ης Ιουλίου 1977. Παράγοντες της τοπικής αυτοδιοίκησης στα νησιά, με τους οποίους συνομιλήσαμε, λένε ότι πολύ συχνά δεν υπάρχουν ευκρινείς αεροφωτογραφίες που μπορούν να το πιστοποιήσουν αυτό.
Επιπλέον, αν ισχύουν οι διατάξεις που έχουν διαρρεύσει, το νομοσχέδιο επιφυλάσσει προνομιακή μεταχείριση σε οικόπεδα που σχηματίστηκαν πριν το 1985 αλλά πωλήθηκαν κατά την τελευταία πενταετία. Τα οικόπεδα αυτά εξαιρούνται από την υποχρέωση πρόσβασης σε αναγνωρισμένη οδό, αρκεί στη συμβολαιογραφική πράξη της συναλλαγής να αναφέρεται ότι η ιδιοκτησία είναι άρτια και οικοδομήσιμη.
Η συγκεκριμένη ρύθμιση προκάλεσε την έντονη αντίδραση του δημάρχου Τήνου Παναγιώτη Κροντηρά. Σε επιστολή του προς τους ομολόγους του στις Κυκλάδες τον περασμένο μήνα, ο Κροντηράς καταγγέλλει: «Ουσιαστικά ό,τι αποκτήθηκε τα τελευταία 20 έτη καθίσταται άχρηστο με μόνη εξαίρεση όσους αγόρασαν (γιατί άραγε;) κατά τα τελευταία 5 έτη, μόνο όμως αν το αγροτεμάχιο είχε δημιουργηθεί προ της 31.05.1985!
Τα ίδια ακίνητα, αν αποκτήθηκαν κατά τα τελευταία 5 έτη από γονική παροχή ή κληρονομιά ή δωρεά, δεν απολαμβάνουν της ίδιας προστασίας. Λες και οι πατεράδες και οι μανάδες μας ή οι προπάτορές μας δεν τα αγόρασαν κάποτε… Λες και ο τρόπος που αποκτάς ένα ακίνητο καθορίζει την τύχη του και όχι το ίδιο το ακίνητο!».
.
Ο δήμαρχος Τήνου προσθέτει ότι η κυβέρνηση «σχεδιάζει άμεση παρέμβαση στην εκτός σχεδίου δόμηση με μεγάλο ως απόλυτο περιορισμό αυτής και με τρόπο που θα δημιουργήσει τεράστια κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα με την αχρήστευση ιδιοκτησιών που έχουν αγοραστεί ακριβά (τώρα ή στο παρελθόν), στην περίπτωση που οι ιδιοκτήτες τους δεν πρόλαβαν να εκδώσουν άδεια οικοδομής». Προειδοποιεί δε τους ομολόγους του να προετοιμαστούν «για πλήρη απαξίωση των ιδιοκτησιών εκτός σχεδίων πόλεως και οικισμών». Ειδικά για την Τήνο μιλά για «πλήρη κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης».
Σχετικά με τη σύνθετη διαδικασία αναγνώρισης δρόμων που ισχύει τα τελευταία χρόνια, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Άνδρου-Τήνου-Μυκόνου σε σχόλιό του για το νέο νομοσχέδιο σημειώνει: «Μέχρι σήμερα, μέσα από αυτή την προσπάθεια του κάθε ιδιώτη, αναλαμβάνοντας ουσιαστικά υποχρεώσεις του κράτους, έχουν εκδοθεί δεκάδες ΦΕΚ αναγνώρισης δρόμου προ του 1923 ως δημόσιων. Όλες οι δικαιοπραξίες που έγιναν στο διάστημα αυτό, με όποιο χαρακτήρα και αν είχαν (αγοραπωλησία ή γονική παροχή ή κληρονομιά), βασίστηκαν και στηρίχτηκαν στη διαδικασία που το ίδιο το κράτος και η διοίκηση είχε ορίσει. Οι πολίτες σεβάστηκαν τη διαδικασία και οι συναλλαγές πραγματοποιήθηκαν με τη βεβαιότητα ύπαρξης προσώπου σε κοινόχρηστο χώρο, το οποίο έδινε την οικοδομησιμότητα». Η θέσπιση ως όρου του ελάχιστου πλάτους των 3,5 μέτρων, καταλήγει ο Σύλλογος, «θα καταστήσει αγροτεμάχια, που σήμερα οικοδομούνται με βάση την τηρούμενη διαδικασία και την έκδοση ΦΕΚ αναγνώρισης δρόμου προ του 1923, μη οικοδομήσιμα».
Στην ίδια γραμμή κινείται σε έγγραφό της στα τέλη Ιανουαρίου προς το Περιφερειακό Συμβούλιο Νοτίου Αιγαίου η έπαρχος Περιφερειακής Ενότητας Μήλου Ελισάβετ Χωριανοπούλου: «Η εφαρμογή της νομοθετικής ρύθμισης θα οδηγήσει σε απομείωση της αξίας ακινήτων, ενώ οι πολίτες που θα χάσουν το δικαίωμα να μπορούν να εκμεταλλευτούν την ακίνητη περιουσία τους ανέρχονται σε ένα συντριπτικά υψηλό ποσοστό. Χιλιάδες ιδιοκτήτες που αγόρασαν ή κληρονόμησαν ένα γήπεδο, που πληρώνουν τόσα χρόνια φόρους και ΕΝΦΙΑ, ξαφνικά θα βιώσουν την απαξίωση της περιουσίας τους, ενώ ενδεχομένως, ο γείτονάς τους, με τις ίδιες ακριβώς προϋποθέσεις, απλά εφαρμόζοντας τον νόμο, έχει ήδη οικοδομήσει».
Στο έγγραφο της η Χωριανοπούλου αναδεικνύει ευρύτερες επιπτώσεις, όπως τις αντιλαμβάνεται, της κυοφορούμενης ρύθμισης. Όπως σημειώνει, αναμένονται «μεγάλες ανατροπές σε επενδύσεις και σε υποθήκες δανείων, καθώς λόγω της απώλειας του δικαιώματος δόμησης θα μειωθεί κατακόρυφα η αξία των ακινήτων από τις μέχρι τώρα εκτιμήσεις επενδυτών και τραπεζών. Στις παράπλευρες συνέπειες συγκαταλέγονται καταγγελίες δανείων, επαναδιαπραγματεύσεις δανείων ακόμη και για συνεπείς δανειολήπτες με πρόσθετες εγγυήσεις και υποθήκες νέων ακινήτων αλλά και ματαιώσεις επενδύσεων λόγω ανατροπών στην τραπεζική χρηματοδότηση».
«Συνθήκες ανεξέλεγκτης επέκτασης»
Ριζικά διαφορετική είναι η ανάγνωση των προθέσεων της κυβέρνησης από την πλευρά των 13 περιβαλλοντικών οργανώσεων που στις 23 Ιανουαρίου εξέδωσαν κοινό δελτίο Τύπου κατακεραυνώνοντας το ακόμα αόρατο νομοσχέδιο.
Όπως σημειώνουν, «για λόγους που τίθενται στην κρίση των πολιτών, η κυβέρνηση φαίνεται ότι επιλέγει να προλάβει τη θέσπιση των πολεοδομικών σχεδίων δημιουργώντας συνθήκες ανεξέλεγκτης επέκτασης της εκτός σχεδίου δόμησης. Εφόσον υλοποιηθεί, η επιλογή αυτή θα βλάψει ανεπανόρθωτα την ελληνική φύση, θα πλήξει τις μακροπρόθεσμες προοπτικές αειφόρου ανάπτυξης, ενώ, προφανώς, θα είναι ευάλωτη σε συνταγματικό έλεγχο, προκαλώντας ανασφάλεια για τους ισχύοντες κανόνες. Αυτή η επιλογή της Κυβέρνησης επιβαρύνει την ελληνική φύση και το τοπίο, που αποτελούν τους κύριους πόρους της αειφόρου ανάπτυξης, αλλά και τουρισμού, της Χώρας, ενώ ταυτόχρονα αυξάνει κατακόρυφα την τρωτότητα των εκτός σχεδίου περιοχών στις αναμενόμενες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης καθώς και το ενεργειακό τους αποτύπωμα».
.
Αντίστοιχα, σε ανακοίνωσή του την περασμένη εβδομάδα, ο Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων-Χωροτακτών (ΣΕΠΟΧ) στηλιτεύει τη «διγλωσσία» της Πολιτείας: «Είναι ανεπίτρεπτο να προωθείται η εκτός σχεδίου δόμηση όταν βρίσκεται σε εξέλιξη το πρόγραμμα πολεοδομικής μεταρρύθμισης που το ίδιο το ΥΠΕΝ έχει προγραμματίσει και προωθεί».
Όσοι ανησυχούν για την προοπτική ενός τσουνάμι τσιμεντώματος δίνουν έμφαση στο γεγονός ότι για οικόπεδα που σχηματίστηκαν πριν τον Ιούνιο του 1985 (Π.Δ. Μαΐου 1985) δεν απαιτείται καν πρόσωπο σε δρόμο, απλά δουλεία διόδου (συμβολαιογραφική συμφωνία μεταξύ του ιδιοκτήτη του τυφλού οικοπέδου και εκείνου με πρόσωπο σε δρόμο για έμμεση πρόσβαση). Για όσα μάλιστα εξ αυτών ήταν αντικείμενα αγοραπωλησίας την τελευταία πενταετία, όπως προαναφέρθηκε, η μόνη απαίτηση είναι να χαρακτηρίζονται στο συμβόλαιο άρτια και οικοδομήσιμα. (Πηγές του ΥΠΕΝ σημειώνουν ότι η δουλειά διόδου σε οικόπεδα προ του Ιουνίου του 1985 θα δίνει δικαίωμα δόμησης μόνο αν έχει ήδη αξιοποιηθεί σε κάποιο βαθμό).
Στα οικόπεδα που δημιουργήθηκαν την περίοδο 1985-2003, για την εξασφάλιση του προσώπου, πέραν από την αεροφωτογραφία προ του Ιουλίου του 1977, αρκεί ο δρόμος –ακόμα κι αν είχε διανοιχτεί παράνομα– να έχει ασφαλτοστρωθεί από το Δημόσιο ή να διέρχεται από αυτόν δίκτυο κοινής ωφελείας. Τέλος, το αναγκαίο πρόσωπο σε δρόμο μειώνεται υπό κάποιους όρους (μόνο για κατοικίες και μόνο με την ύπαρξη τουλάχιστον δύο άλλων κατοικιών εντός συγκεκριμένων αποστάσεων) από 25 σε 3,5 μέτρα, διευρύνοντας κατά πολύ τη δυνατότητα παρόδιας δόμησης.
Στη φτωχή ακόμα Ελλάδα των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, οι ρυθμίσεις που επέτρεπαν την εκτός σχεδίου δόμηση «απαντούσαν σε πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας για στέγαση ή έστω για απόκτηση μικρού εξοχικού στον τόπο καταγωγής», λέει στις «Βιώσιμες Κυκλάδες» η Ήβη Νανοπούλου, διευθύνουσα σύμβουλος του γραφείου μελετών Θύμιος Παπαγιάννης και Συνεργάτες. «Σήμερα πλέον η πρακτική αυτή δεν ανταποκρίνεται σε καμία πραγματική –κοινωνική– ανάγκη, αλλά σε επιχειρηματικές στοχεύσεις. Αντ’ αυτού απαξιώνει τη φυσική και πολιτιστική αξία της γης, που προβλέπεται να αναδειχθεί –λόγω ακριβώς της κλιματικής αλλαγής– στον πολυτιμότερο μη ανανεώσιμο φυσικό πόρο που διαθέτουμε».
Επιπλέον, προσδίδοντας στη γη εμπορεύσιμη αξία, εξηγεί η έμπειρη αρχιτέκτων, «χάνουμε την επαφή μας με την άυλη πολιτιστική κληρονομιά μας», με τους τόπους και τους δεσμούς που «διαμορφώνουν την ταυτότητα» της ελληνικής κοινωνίας.
Η Νανοπούλου προσθέτει ότι σε μέρη γυμνά, αυστηρά, χωρίς βλάστηση, όπως αυτά των Κυκλάδων, η διάνοιξη νέων δρόμων και η ασφαλτόστρωση τους –που βάσει των εκτιμώμενων μεταβατικών μέτρων θα δημιουργήσει νέα δικαιώματα δόμησης– «τραυματίζει ανεπανόρθωτα το τοπίο, ιδιαίτερα το αγροτικό, ακολουθώντας μια πρακτική που θα όφειλε –για λόγους περιβαλλοντικούς– να εγκαταλειφθεί». Παρ’ όλ’ αυτά επιμένει να αισιοδοξεί ότι θα γίνουν οι αναγκαίες τομές για μια ευαίσθητη περιβαλλοντικά και κοινωνικά χωρική ανάπτυξη. «Ας μην φοβόμαστε να ακουμπήσουμε οτιδήποτε έχει πολιτικό κόστος», τονίζει.
Ουδέν μονιμότερο του μεταβατικού
Η ανάγκη για το νομοσχέδιο, για το οποίο ασκεί πιέσεις το ΤΕΕ εδώ και τουλάχιστον έναν χρόνο, γεννήθηκε από το σταδιακό πάγωμα των άδειων για την εκτός σχεδίου δόμηση που έχουν επιφέρει πρόσφατες αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας. Ορόσημο ήταν απόφαση του Φεβρουαρίου του 2023 (αφορά ιδιοκτησία στην Πάτμο) που έκρινε ότι δεν πρέπει να δίνονται άδειες σε οικόπεδα χωρίς πρόσωπο σε κοινόχρηστο δρόμο.
Ήδη τρέχει –πλην όμως με σημαντικές καθυστερήσεις– η διαδικασία εκπόνησης των Τοπικών και Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων το 80% περίπου της επικράτειας (πρόγραμμα «Κωνσταντίνος Δοξιάδης», συνολικού προϋπολογισμού €401,5 εκατ.), με την οποία θα ολοκληρωθεί, θεωρητικά, ο χωροταξικός σχεδιασμός της χώρας. Αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με πηγές του ΥΠΕΝ, έχουν συμβασιοποιηθεί 62 από τα 226 ΤΠΣ και 8 από τα 18 ΕΠΣ, αλλά εκφράζεται αισιοδοξία ότι ως τον Ιούνιο το αργότερα θα έχουν υπογραφεί όλες οι συμβάσεις με τα μελετητικά γραφεία.
Τα Σχέδια υποτίθεται ότι πρέπει να παραδοθούν ως το τέλος του 2025 καθώς χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης και αν κάποιο ολοκληρωθεί μετά τις 31 Δεκεμβρίου 2025, δεν είναι σαφές με τι κονδύλια θα πληρωθεί. Παράλληλα, εκκρεμούν κρίσιμες παρεμβάσεις, όπως το Ειδικό Χωροταξικό για τον Τουρισμό (το προηγούμενο, του 2013, που αναθεωρούσε αυτό του 2009, ακυρώθηκε από το ΣτΕ) και οι ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες (ΕΠΜ) για τις περιοχές Natura, ενώ το Περιφερειακό Χωροταξικό Νοτίου Αιγαίου έχει να επικαιροποιηθεί από το 2003. Τα ΤΠΣ/ΕΠΣ θα πρέπει να είναι συμβατά αυτά τα Χωροταξικά και με τις ΕΠΜ, που όμως ενδέχεται χρονικά να είναι έτοιμα πιο αργά (καθώς δεν χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης). Η παρατεταμένη αυτή θεσμική ομίχλη, πάντως, έχει επιτρέψει κάθε είδους παρεκκλίσεις, εξαιρέσεις και μεταβατικές ρυθμίσεις, προς όφελος των πάντων που θέλουν να χτίσουν, από μικροϊδιοκτήτες έως μεγάλους επενδυτές.
Ασφυκτικές προθεσμίες
Στις 2 Φεβρουαρίου, ο Δήμος Σίφνου έλαβε έγγραφη ενημέρωση από το ΤΕΕ (ως αναθέτουσα αρχή) για τη διαδικασία του διαγωνισμού για την εκπόνηση του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου για τη Σίφνο, τη Σέριφο, τη Μήλο, την Κίμωλο και την Κύθνο, προϋπολογισμού €1.504.702,92 συν ΦΠΑ. Η τελική ημερομηνία για την υποβολή προσφορών είναι η 6η Μαρτίου και η προθεσμία εκτέλεσης είναι 28 μήνες – φτάνοντας δηλαδή ως τον Ιούνιο του 2026.
«Θέλω να φτιάξω μία μικρή ομάδα εργασίας, που να έχει και έναν χωροτάκτη-πολεοδόμο, με την οποία θα κάνουμε ανοιχτές συναντήσεις με τους κατοίκους της Σίφνου για να καταλήξουμε στις θέσεις μας για το θέμα αυτό», λέει η δήμαρχος Σίφνου. «Αυτό που θα προκύψει θα το καταθέσουμε στη διαβούλευση για το ΕΠΣ». Η Ναδάλη εκφράζει μια ανησυχία για το αν οι κοινοί όροι για τα πέντε νησιά θα λαμβάνουν επαρκώς υπόψη τα ειδικά χαρακτηριστικά της Σίφνου. Αναφέρει ως μία πιθανή λύση για να συμφιλιωθεί η ανάγκη κατάργησης της εκτός σχεδίου δόμησης με την πίεση των δημοτών της για νέα οικοδομήσιμα οικόπεδα τη λελογισμένη επέκταση των υφιστάμενων οικισμών. «Έτσι μπορεί να σωθεί κάπως η κατάσταση», λέει.
Παράλληλα, το ΤΕΕ έχει αναλάβει ως φορέας υλοποίησης τη μελέτη του οδικού δικτύου σε όλη την Ελλάδα, με προτεραιότητα στα νησιά, ώστε να είναι πλέον σαφές ποιες είναι οι αναγνωρισμένες οδοί εκτός σχεδίου πρόσβαση στις οποίες συνεπάγεται δικαίωμα δόμησης. Όπως μας είπε ο Γιώργος Στασινός, στόχος του Επιμελητηρίου είναι η καταγραφή των εκτός σχεδίου δρόμων στα νησιά «να ολοκληρωθεί στα επόμενα ενάμισι με δύο χρόνια». Έχουν ήδη συμβασιοποιηθεί οι μελέτες για 149 δημοτικές ενότητες – όλα τα νησιά πλην Κρήτης και Εύβοιας.
Η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, σε παρέμβασή της για το πρόγραμμα «Κωνσταντίνος Δοξιάδης» τον περασμένο Ιούλιο, σημείωνε το καίριο θέμα που έχει ανακύψει λόγω της υπερανάπτυξης του τουρισμού σε νησιά όπως η Σαντορίνη και η Μύκονος, και λόγω της νομολογίας του ΣτΕ, «την εφαρμογή της αρχής του σεβασμού της φέρουσας ικανότητας ενός τόπου στον χωρικό σχεδιασμό, ώστε να τίθενται όρια στην ανάπτυξη των επιτρεπομένων χρήσεων και υποδομών που θα τις εξυπηρετήσουν». Η ΕΛΛΕΤ πρόσθετε ότι «το προβλεπόμενο Π.Δ. (σύμφωνα με το αρ. 64 του Ν.4964/2022) για τη φέρουσα ικανότητα είναι αναγκαίο να δοθεί σύντομα σε διαβούλευση ώστε να εκδοθεί εγκαίρως και να αποτελέσει εργαλείο για τους μελετητές και επιβλέποντες των χωρικών σχεδίων».
Αξίζει να σημειωθεί ότι ήδη από το 1986 η Πολιτεία είχε εντοπίσει τον κίνδυνο του υπερ-τουρισμού και είχε ορίσει (με την 2647 ΥΠΕΘΟ 538866/ΕΙΔ. 135 ΕΟΤ/ 19.11.86 Απόφαση του υφυπουργού Εθνικής Οικονομίας) «περιοχές ελέγχου τουριστικής ανάπτυξης» και «κορεσμένες τουριστικά περιοχές» (μεταξύ των οποίων βρίσκονται η Μύκονος, η Σαντορίνη και η Παροικιά της Πάρου). Στις κορεσμένες περιοχές, οριζόταν ότι «δεν επιτρέπεται η δημιουργία νέων κλινών ή η προσθήκη κλινών ή υπνοδωματίων ανεξάρτητα από λειτουργική μορφή, τάξη ή δυναμικότητα». Η απόφαση αυτή καταργήθηκε το 2005, επί κυβέρνησης Καραμανλή και με υπουργό Τουριστικής Ανάπτυξης τον Δημήτρη Αβραμόπουλο.
.
Στις περιοχές ελέγχου τουριστικής ανάπτυξης ήδη από τότε περιλαμβάνονταν η Απολλωνία, ο Πλατύς Γιαλός και η Χρυσοπηγή της Σίφνου. Έκτοτε, οι τουρίστες στο νησί έχουν πολλαπλασιαστεί και η πληροφόρηση για οικόπεδα από στόμα σε στόμα έχει αντικατασταθεί από γραφεία real estate. Μαζί με τους developers, Σιφνιοί όπως ο Γιάννης Πατριάρχης θέλουν να αξιοποιήσουν τις ιδιοκτησίες τους για να κληροδοτήσουν κάτι στα παιδιά τους.
«Ο πρωτογενής τομέας έχει πεθάνει στο νησί», λέει, παρότι ο ίδιος εξακολουθεί να καλλιεργεί. Αφηγείται πώς έφυγε από τη Σίφνο για να σπουδάσει μηχανικός πλοίων στη Σύρο. «Μπήκα στη θάλασσα 19 χρονών και κάτι και όλα τα λεφτά της δούλεψης τα ’στελνα για να τακτοποιήσω το σπίτι της αδελφής μου για να την παντρέψουμε».
Για το νέο νομοσχέδιο, ο Πατριάρχης λέει αφοπλιστικά: «Το έχω ακούσει, διάβασα [όσα διέρρευσαν], δεν μπορώ να καταλάβω τίποτα». Τονίζει όμως ότι αν κάποιος σήμερα δεν είναι επιχειρηματίας, ο μόνος τρόπος να μπορέσει να μεταβιβάσει κάτι στα παιδιά του είναι αν πουλήσει γη που έχει κληρονομήσει. Και η γη αυτή πρέπει να είναι οικοδομήσιμη.
Η συνδυαστική πίεση απλών νησιωτών, εύπορων ιδιωτών και φιλόδοξων επενδυτών οδηγεί αδυσώπητα προς περισσότερες αγοραπωλησίες, περισσότερες βίλες και δωμάτια Airbnb, περισσότερες ξενοδοχειακές μονάδες, με τον όποιο σχεδιασμό να τρέχει ασθμαίνοντας από πίσω.
Στο μέρος β’ θα εξετάσουμε την ειδική περίπτωση της εκτός σχεδίου δόμησης στη Σίφνο και των δυσχερειών στην προστασία του τοπίου και της πολιτιστικής της κληρονομιάς.
Πηγή: Βιώσιμες Κυκλάδες- sustainablecyclades.gr/ Γιάννης Παλαιολόγος
Κεντρική εικόνα: [Γιάννης Παλαιολόγος]
«Βιώσιμες Κυκλάδες-Sustainable Cyclades», είναι το νέο εγχείρημα της «Πρωτοβουλίας για τη Δημοσιογραφία» που υποστηρίζεται από το inside story. Το project θα αναδείξει τα πολλαπλά ζητήματα βιωσιμότητας που αντιμετωπίζουν οι Κυκλάδες, από την αδυναμία ζωτικών υποδομών για να ανταπεξέλθουν στην πληθυσμιακή έκρηξη του καλοκαιριού ως την αλλοίωση του τοπίου και τις ελλιπείς δημόσιες υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες στους νησιώτες.