«Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη»
Διονύσιος Σολωμός
Ο Απρίλιος είναι η καρδιά της άνοιξης. Ακόμα και το λατινικό του όνομα, Aprilis, σήμαινε «άνοιγμα», και μολονότι ο Μάης έχει τη φήμη του ανθισμένου μήνα, ο Απρίλης είναι ο μήνας της πιο ξέφρενης ανθοφορίας. Ξανθό τον λένε οι λόγιοι και οι λαϊκοί ποιητές, και ο ίδιος ο Σολωμός έβλεπε με την ποιητική του ματιά την αντίθεση της τραγικής ομορφιάς του μέσα στον χαλασμό της Επανάστασης του ’21.
Σε όλα τα έθιμα και τις παραδόσεις μας, ο Απρίλιος είναι ο μήνας της αναγέννησης. Διόλου τυχαία, το χριστιανικό Πάσχα είναι τοποθετημένο τούτο τον μήνα που όλα ζωντανεύουν, ενώ συνδέεται άμεσα με τις πανάρχαιες αντιλήψεις για τον θεό που τον χειμώνα πεθαίνει στην ακμή της νιότης του, τον Άδωνι, για να επιστρέψει ξανά στη ζωή και στο φως. Το Πάσχα είναι η γιορτή που συμπτύσσει την απόλυτη χαρά της ζωής με την ίδια τη ματαιότητά της, με την ειρωνεία του εφήμερου. Χαρακτηριστικές οι παραδόσεις για τον αναστημένο από τον Χριστό Λάζαρο που, στη δεύτερη πια ζωή του, δεν γέλασε ποτέ ξανά μετά την τρομακτική εμπειρία του θανάτου, παρά μονάχα μία φορά, όταν είδε έναν που έκλεψε ένα πήλινο σταμνί. Τότε, λέει η παράδοση, ο Λάζαρος χαμογέλασε πικρά λέγοντας: «Βρε τον ταλαίπωρο, ξεχνά πως κι ο ίδιος είναι ένα κομμάτι χώμα, όπως το σταμνί. Το ’να χώμα κλέβει τ’ άλλο».
Είναι αναρίθμητα τα έθιμα του Μεγαλοβδόμαδου και του Πάσχα στην Ελλάδα και διαφοροποιούνται από περιοχή σε περιοχή, κάποια όμως παραμένουν σταθερά, όπως τα κόκκινα αυγά. Το βάψιμο ήταν μια τελετουργική χρήση των άφθονων αυτή την εποχή αυγών, ενώ το ίδιο το αυγό αποτελεί σύμβολο της αναγέννησης της ζωής που βρίσκεται κρυμμένη και σιγομεγαλώνει μέσα στο τσόφλι της.
Μέσα στη Μεγάλη Εβδομάδα ανάπιαναν παλιότερα και το νέο προζύμι, αφού αυτό του Σταυρού, της 14ης Σεπτεμβρίου, έχει πια χάσει τη δύναμή του. Στις περισσότερες περιοχές, μάλιστα, το έφτιαχναν με νερό στο οποίο είχαν βράσει μυρωδικά και λουλούδια από τον Επιτάφιο, κι έτσι το προζύμι αυτό ήταν όχι μόνο ανοιξιάτικα ευωδιαστό, μα είχε και ξεχωριστή αξία.
Ο Απρίλης λέγεται, μεταξύ άλλων, και Αηγιωργιάτης, γιατί πέφτει αυτόν τον μήνα η γιορτή του Άη Γιώργη, αγίου δρακοντοκτόνου, γενναίου, νέου και ιδιαίτερα αγαπητού στους ανθρώπους της υπαίθρου, και όχι μόνο στην Ελλάδα. Την ημέρα αυτή γίνονταν αγωνίσματα στη φύση, ενώ ξεκινούσαν οι νομάδες κτηνοτρόφοι (Βλάχοι και Σαρακατσάνοι) τις ετοιμασίες για την πολυπόθητη επιστροφή στα αγαπημένα τους ψηλά βουνά.
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ
Η Ελένη Μάνου, η θαρραλέα Τσακώνισσα που τιμά τον τόπο και την κληρονομιά του, ποζάρει περήφανα στον φακό του Μιχάλη Παππά κρατώντας το σύμβολο του Πάσχα, ένα αφράτο λαμπρόψωμο από τον Σπαρτιάτη αρτοποιό Νίκο Μάζη. Φοράει με καμάρι την αρχοντική ενδυμασία του Λεωνιδίου. Ο τζουμπές αποτελείται από το κόκκινο τσόχινο ζιπούνι του, που το φορούσαν εξωτερικά πάνω από το όγκιουμα, το πουκάμισο δηλαδή από μεταξωτό ύφασμα του αργαλειού, και το βραχάνι (φουστάνι), απαραίτητο κομμάτι της προίκας κάθε εύπορης νύφης. Πάνω από το φουστάνι φοριόταν το μακρυμάνικο, ένα είδος ζακέτας από στόφα με κλάρες και σχέδια, και στον λαιμό μαντίλι μεταξωτό, το σπαλέτο, το οποίο στερέωναν με χρυσές και αδαμάντινες πόρπες.
Φωτογραφία του Μιχάλη Παππά για τον «Γαστρονόμο», Απρίλιος 2021.
Ευχαριστούμε τον κ. Κωνσταντίνο Κανάκη και τη σύζυγό του Καλλιόπη για την ευγενική φιλοξενία.
Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Γαστρονόμος, τεύχος 156.
Βιβή Κωνσταντινίδου
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα, κατά διαστήματα έζησα στην Πάτμο και τη Ζάκυνθο, τώρα μένω και πάλι μακριά από την πόλη μαζί με διάφορες γάτες και καλλιεργώ ένα μικρό μέρος από αυτά που τρώω. Σπούδασα νοσηλευτική, προσπαθώ να τελειώσω το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο στο Τμήμα Ελληνικού Πολιτισμού και αγαπώ ιδιαίτερα τη λαογραφία της γαστρονομίας. Ξεκίνησα να γράφω στο περιοδικό Γεύση από το 1999 και στον Γαστρονόμο από το 2008, έκανα κάποια διαλείμματα σε ΜΜΕ της επαρχίας αλλά πάντα το ενδιαφέρον μου ήταν οι τοπικές συνταγές, τα προϊόντα και οι άνθρωποι πίσω από αυτά. Είμαι γενικώς παμφάγο ον, κατεξοχήν όμως τυροφάγος και αγαπώ πολύ ό,τι μπαίνει σε βαζάκια.