Φθηνές εισαγωγές σιτηρών και καλαμποκιού από την Ουκρανία, καθώς και σκόνης γάλακτος από την ΕΕ και τρίτες χώρες πιέζουν τις τιμές παραγωγού· η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική προβλέπει λιγότερες ενισχύσεις· τα κόστη παραγωγής εκτοξεύονται· όλα αυτά μαζί κάνουν την αγροτική εκμετάλλευση ασύμφορη. Το 2023 χάθηκε κάτω από τα νερά του ακραίου καιρικού φαινομένου Ντάνιελ και οι παραγωγοί δεν έχουν χρήματα να ξεκινήσουν την καμπάνια του 2024.
Αυτή είναι με λίγα λόγια η κατάσταση στην Ελλάδα και όχι μόνο. Ας δούμε όμως ειδικότερα ποιοι είναι οι λόγοι που βγάζουν τους αγρότες στους δρόμους.
«Λιώσαμε ένα τριήμερο στη Θεσσαλία…»
«…αλλά τη γλιτώσαμε για φέτος», ήταν ένα από τα μηνύματα που έστειλε στις αρχές του χρόνου ένα από τα στελέχη κυβερνητικού κλιμακίου, μετά την πρώτη περιοδεία της ηγεσίας του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων στη Θεσσαλία. Στην κυβέρνηση πίστευαν ότι οι υποσχέσεις για αποζημιώσεις μετά τις φυσικές καταστροφές του Σεπτεμβρίου θα καταπράυναν τους παραγωγούς και θα απέτρεπαν διαμαρτυρίες τους σαν κι εκείνες που καταγράφονται στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Είχαν κάνει λάθος.
Είκοσι μέρες αργότερα εντάθηκαν και στην Ελλάδα τα μπλόκα των αγροτών. Μάλιστα αυτή τη φορά στην πρώτη γραμμή δεν είναι οι τυπικοί αγροτοπατέρες, αλλά μερικοί από τους εκπροσώπους των πιο παραγωγικών τμημάτων του ελληνικού αγροτικού κόσμου, με νοικοκυρεμένα οικονομικά, που δουλεύουν σκληρά στα χωράφια τους.
.
Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, καθώς εταιρείες διαχείρισης χρεών καλούσαν τους αγρότες να καταβάλουν 100 ευρώ αλλιώς θα τους έκοβε η ΔΕΗ το ρεύμα –και το έκοβε– ενώ αρκετοί από αυτούς δεν είχαν πάρει καν την πρώτη βοήθεια (6.700 ευρώ) που είχε υποσχεθεί προσωπικά ο ίδιος ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης μετά τις καταστροφικές πλημμύρες του περασμένου Σεπτεμβρίου.
Οι πληγές των αγροτών
Ο θυμός των αγροτών, γιατί περί θυμού πρόκειται, έχει πολλούς «πατέρες»:
- Ουκρανία
Η ΕΕ επέτρεψε τις μαζικές εισαγωγές από την Ουκρανία για τη στηρίξει εν μέσω πολέμου, με αποτέλεσμα η τιμή βασικών καλλιεργειών, όπως του καλαμποκιού, να πέσει από τα 35 λεπτά πέρυσι στα 18 λεπτά το κιλό. «Μεγάλοι έμποροι, όπως μια αλυσίδα πτηνοτροφικών μονάδων, ερχόταν και ζητούσε να μας αγοράσει ένα κιλό καλαμπόκι στα 18,5 λεπτά, όταν το εξοδολόγιό μας ήταν 22» μου είπε προχθές ο Βασίλης Μελενεκλής από τη Δράμα. Οι Έλληνες αγρότες πήραν χαμπάρι πριν από τους Ανατολικοευρωπαίους συναδέλφους τους τις συνέπειες που είχαν οι ουκρανικές εισαγωγές και έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου, αλλά η πολιτική ηγεσία παρέπεμψε στο γεγονός ότι ήταν μία ευρωπαϊκή απόφαση. Πάντως οι εισαγωγές έκαναν σούπερ μάρκετ και μεταποίηση να «τρίβουν τα χέρια τους» και τους παραγωγούς να …κλαίνε.
- Φθηνές εισαγωγές σε συνδυασμό με αθέμιτο ανταγωνισμό
Ταυτόχρονα, οι γνωστοί επιτήδειοι στο κύκλωμα γάλακτος-τυριών «το τερμάτισαν», αυξάνοντας τις ποσότητες γάλακτος σκόνης η κρέμας γάλακτος που μπαίνουν στη χώρα μας από κάθε πύλη εισόδου της. Σήμερα εισάγονται τεράστιες ποσότητες γάλακτος σε διάφορες μορφές (εβαπορέ, κρέμα γάλακτος, γάλα σκόνη) από ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες κατά τεκμήριο χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τυριών, παρά το γεγονός ότι δεν επιτρέπεται από τον κώδικα τροφίμων και ποτών. Επίσης εισάγεται σε μεγάλες ποσότητες «έτοιμο μπασκί» (βάση κασεριού) που είναι επεξεργασμένο μείγμα για την παραγωγή σκληρών τυριών, ακόμα και τυριών ΠΟΠ, με παραπλανητική για τον καταναλωτή επισήμανση και συσκευασία.
.
Δύο μέρες μετά την Πρωτοχρονιά, ο περιφερειάρχης Ηπείρου Αλέκος Καχριμάνης έστειλε επιστολή στην πολιτική ηγεσία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης για το όργιο που γίνεται στα γαλακτοκομικά, με το πρόσχημα της συγκράτησης των τιμών για τον καταναλωτή. Σε αυτήν ο Καχριμάνης σημείωνε: «η επισήμανση σε κάθε προϊόν πρέπει να είναι σαφής: Δεν πρέπει να οδηγεί σε πλάνη τον καταναλωτή όσον αφορά τα χαρακτηριστικά του τροφίμου (φύση, ταυτότητα, ιδιότητες, χρόνο ζωής, τόπο παραγωγής, τρόπο παρασκευής).
Ο Καχριμάνης προχώρησε σε μία σειρά προτάσεων: να σημαίνεται ειδικά το γάλα που έχει αρμεχθεί, επεξεργαστεί και συσκευαστεί στην Ελλάδα. Αν το γάλα προέρχεται από μία ή και παραπάνω χώρες της ΕΕ, δεν πρέπει να αναγράφεται η σήμανση GR στη συσκευασία του, ακόμα και αν έχει γίνει η επεξεργασία στην Ελλάδα. Αν το γάλα προέρχεται εκτός ΕΕ, πρέπει να αναγράφεται η χώρα προέλευσης.
Για τους μεταποιητές και τους εμπόρους τα κέρδη είναι τεράστια, ενώ οι κτηνοτρόφοι δυσκολεύονται όλο και περισσότερο. H τιμή παραγωγού σημείωσε μετά την πανδημία μία απότομη πανευρωπαϊκή αύξηση το 2022 αλλά όταν άρχισε να πέφτει η ζήτηση, το 2023, υπήρξε μεγάλη αποθεματοποίηση του γάλακτος, που οδήγησε μετά το πρώτο τρίμηνο του 2023 σε σταθερή πτώση της τιμής. Έτσι, ενώ τα κόστη παραγωγής ανεβαίνουν, οι τιμές στις οποίες πουλάνε οι παραγωγοί πέφτουν, ενώ σε πολλές περιπτώσεις ο καταναλωτής πληρώνει τα ίδια στο σούπερ μάρκετ. Αυτό οδήγησε την ηγεσία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης να συγκαλέσει δυο διαδοχικές συσκέψεις μέσα στον Γενάρη, να εντείνει τους ελέγχους στον Προμαχώνα και την Ηγουμενίτσα με μεικτά κλιμάκια και να υιοθετήσει τις προτάσεις Καχριμάνη, πάρα τις αντιδράσεις στελεχών των οργανισμών που πραγματοποιούν τους ελέγχους (ΕΛΓΟ Δήμητρα, ΕΦΕΤ).
- Κλιματική αλλαγή και φυσικές καταστροφές
Από τον κατακλυσμό του «Ντάνιελ», την καταγραφή των ζημιών και τις προκαταβολές έναντι των ζημιών, η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης βρέθηκε μπροστά σε ένα άλυτο πρόβλημα: τα ασφάλιστρα για τις καταστροφές (που δεν έχουν πληρωθεί όλα, καθώς η προθεσμία καταβολής του ασφαλίστρου είναι ως τις 31 Μαρτίου του επόμενου χρόνου, δηλαδή το ασφάλιστρο του 2023 μπορεί να πληρωθεί ως τις 31/3/2024) δεν αρκούν για να πληρωθούν οι ζημιές. Το παράρτημα του ΕΛΓΑ στη Λάρισα το εντόπισε έγκαιρα μετά την καταστροφή και το ΔΣ του ΕΛΓΑ, που το συζήτησε, κατέληξε στο συμπέρασμα πως, είτε οι οι βεβαιωμένες απαιτήσεις θα έπρεπε να κουρευτούν κατά 35%, είτε να βάλει το χέρι στην τσέπη το κράτος. Ο πρόεδρος του ΕΛΓΑ βεβαίωσε ότι οι αποζημιώσεις θα καταβληθούν στο σύνολό τους, αλλά για ανθρώπους όπως ο πρόεδρος του συνεταιρισμού ΘΕΣγη Παναγιώτης Καλφούντζος το ερώτημα είναι αν τα χρήματα αυτά θα φτάσουν εγκαίρως στους παραγωγούς, ώστε να μην χαθεί μετά το 2023 και η σοδειά του 2024. Πότε και σε ποια χωράφια θα σπείρουν οι παραγωγοί; Με τι λεφτά θα αγοράσουν σπόρια και εφόδια; Τι θα γίνει με τα μηχανήματα και τους λογαριασμούς ρεύματος;
Βρήκα τον Καλφούντζο εχθές 27 Ιανουαρίου στην κεντρική πλατεία της Λάρισας, μεταξύ των συγκεντρωμένων γύρω από τα 250 τρακτέρ. Πίσω του ακουγόταν φασαρία. Έβαλε τα πράγματα σε μία σειρά.
.
Τέσσερα βήματα, μου είπε, είναι αναγκαία για την εκτόνωση της κρίσης:
- Άμεσα μέτρα για τα χωριά δίπλα στην πλημμυρισμένη λίμνη Κάρλα, που είναι ακόμα πνιγμένα στο νερό και κινδυνεύουν να χάσουν και την καλλιεργητική περίοδο του 2024. Σε αυτά ο Καλφούντζος μπορεί να φαντασθεί χρήματα που θα καταβληθούν έναντι της παραγωγής στη βάση προηγούμενων σοδειών. «Πρέπει να δοθούν άμεσα χρήματα, κάπως πρέπει να ζήσει ο κόσμος».
- Κρατική αρωγή για τον πάγιο εξοπλισμό, διαφορετικά κινδυνεύει να χαθεί και το 2024.
- Αναβολή εφαρμογής της νέας ΚΑΠ (που έτσι κι αλλιώς δεν εφαρμόζεται). Ο Καλφούντζος σημειώνει ότι πολύ λίγοι αγρότες είναι έτοιμοι να εφαρμόσουν τη γεωργία ακριβείας, να σταματήσουν τα ζιζανιοκτόνα επιλέγοντας την μηχανική εκρίζωση των ζιζανίων, ενώ σε πολλές περιπτώσεις λείπουν σκευάσματα που προτείνονται στα πλαίσια της νέας ΚΑΠ.
- Έλεγχος των τιμών από το χωράφι ως το ράφι, καθώς οι τιμές των προϊόντων για τον παραγωγό πέφτουν, χωρίς να πέφτουν αντίστοιχα στο σούπερ μάρκετ.
Ο Καλφούντζος είναι μέλος του επιστημονικού συμβουλίου της εθνικής οργάνωσης των συνεταιρισμών ΕΘΕΑΣ, κι αυτή την εβδομάδα θα παρουσιάσει στη Θεσσαλονίκη ένα έγγραφό του για τη μακροπρόθεσμη ανάταξη της θεσσαλικής πεδιάδας από την καταστροφή του Σεπτεμβρίου. Είδα το έγγραφο, στο οποίο σημειώνεται πως το κλειδί για την ανάσταση της Θεσσαλίας βρίσκεται στην ανθεκτικότητα του δυναμικού-παραγωγικού τμήματος των Θεσσαλών αγροτών, που θα χτιστεί με πολυκαλλιέργειες (π.χ. όχι μόνο βαμβάκι η καλαμπόκι), με τη συνεργασία γεωργών και κτηνοτρόφων και τη διαφορετική επένδυση στο πιο δυναμικό κομμάτι των αγροτών.
Σύμφωνα με το έγγραφο, ο εδαφικός πόρος «υπέστη τη μεγαλύτερη πίεση» από τον Ντάνιελ και η τρωτότητά του έχει σημαντικά διαφύγει από την προσοχή εκείνων που λαμβάνουν τα μέτρα στήριξης στη Θεσσαλία. Προτείνεται για την προστασία του τρωθέντος εδάφους η υιοθέτηση της αμειψισποράς και ο αποκλεισμός από την κατεργασία εδαφών που έχουν κλίση άνω του 10%, η ένταξη των καλλιεργούμενων γαιών με κλίσεις στα ημιορεινά σε καθεστώς ειδικής διαχείρισης, η επανασύσταση μαιάνδρων και δεξαμενών υποδοχής του νερού, ένα σχέδιο διαχείρισης της άρδευσης ανά καλλιέργεια και τύπο εδάφους, μεγαλύτερη ενθάρρυνση της χρήσης της χορτομάζας για την κτηνοτροφία.
.
Για να φτάσουν μέχρι εκεί οι αγρότες πρέπει να μην …πνιγούν από την έλλειψη κεφαλαίου για τη φετινή σοδειά, ιδιαίτερα στα φυτά μεγάλης καλλιέργειας. Εδώ περιλαμβάνονται οι εξής ομάδες:
- Χειμωνιάτικα σιτηρά (σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, βρίζα).
- Ανοιξιάτικα σιτηρά (καλαμπόκι, ρύζι, σόργο, κεχρί).
- Βιομηχανικά φυτά (βαμβάκι, καπνός, ζαχαρότευτλα, πατάτα, βιομηχανική τομάτα).
- Χειμωνιάτικα ψυχανθή (βίκος, μπιζέλι, ρόβη, κουκιά, φακή).
- Ανοιξιάτικα ψυχανθή (φασόλια, σόγια, αραχίδα, ρεβύθι).
Χρειάζονται ακόμα πρόσβαση σε κεφάλαιο κίνησης για αγορά εφοδίων, αναπλήρωση του κατεστραμμένου μηχανολογικού εξοπλισμού και των υποδομών τους (αγροτικοί δρόμοι, αρδευτικά κανάλια, κανάλια στράγγισης, γεωτρήσεις). Σε ειδικότερα ζητήματα (δένδρα, που στην Κάρλα βρίσκονται ακόμα κάτω από το νερό) οι παραγωγοί θα πρέπει να περιμένουν τρία χρόνια για να έχουν εμπορική παραγωγή.
Στην Πελοπόννησο, θυμίζει η ΕΘΕΑΣ, η καταστροφή των λεμονιών το 2004 οδήγησε στη συνέχεια στην πρώτη μαζική εγκατάλειψη εκ μέρους των παραγωγών, με αποτέλεσμα η χώρα μας από τότε να είναι ελλειμματική σε λεμόνια.