Υπάρχει ένα βασικό ερώτημα που κυριαρχεί σήμερα, τουλάχιστον σε όσους ακόμα επιμένουν να πιστεύουν σε πράγματα όπως η δημοκρατία, ο πολιτισμός, η αλήθεια, η ομορφιά, η καλοσύνη. Τι στο καλό έχουν αυτοί οι άνθρωποι; Είναι ηλίθιοι; Κακεντρεχείς; Έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου; Είναι κακοί; Φαίνεται να πολλαπλασιάζονται γρηγορότερα με κάθε νέο κύμα Covid – και να αυξάνονται πιο οδυνηρά, απίστευτα, ηλίθια αυτοκαταστροφικά μέρα με τη μέρα. Κλωνοποιούν τον εαυτό τους; Υπάρχει άραγε μια πανδημία πανώλης που καταστρέφει τον εγκέφαλο;
Παρακολουθούμε στρατιές από αυτοκαταστροφικούς ανόητους να αυξάνονται σε αριθμό πολλαπλασιάζοντας τη βλακεία, την επιθετικότητα και την εγκατάλειψη. Άνθρωποι που αντλούν ικανοποίηση από τη βία. Μια νέα σκοτεινή εποχή αναδύεται. Όλες οι γεύσεις της ανθρώπινης ασχήμιας. Άγνοια, μίσος, βαρβαρότητα, οργή, αγανάκτηση, σκληρότητα, βία. Και όλα αυτά ξεσπούν ταυτόχρονα σε όλο τον κόσμο σαν σε απόκοσμο, παράξενο συγχρονισμό. Είναι σαν γιγάντια ηφαίστεια να εκτοξεύουν μαύρες τρύπες τρέλας και μίσους που εισχωρούν στα κεφάλια των ανθρώπων αντικαθιστώντας αυτό που παλιά ήταν εγκέφαλος, καρδιά, ψυχή.
Μια σκοτεινή εποχή είναι φτιαγμένη από σκοτάδι. Ακούγεται λίγο ανόητο ή αυτονόητο. Δεν είναι σίγουρο ωστόσο ότι οι περισσότεροι από εμάς το καταλαβαίνουμε πραγματικά ή το σκεφτόμαστε σωστά.
•Ποια είναι η ψυχολογία μιας σκοτεινής εποχής; Τι ακριβώς είναι αυτό – τι οδηγεί τους ανθρώπους στην αυτοκαταστροφή;
Σαφώς μιλάμε για κάτι περισσότερο περίπλοκο από την αυτοκαταστροφή. Στην ψυχανάλυση ονομάζεται «ένστικτο θανάτου». Ο Φρόιντ το διαχώρισε από τη «λίμπιντο», η οποία δεν αφορά μόνο το σεξ, αλλά την ορμή για ζωή, η οποία επιδιώκει να γαλουχήσει, να δημιουργήσει, να δώσει, να φροντίσει, να αγαπήσει, να γνωρίσει, να εκτιμήσει, να συσχετίσει, να συμπάσχει. Η ενόρμηση θανάτου είναι το αντίθετο όλων αυτών – και είναι βαθιά ανησυχητικό πώς είναι ακριβώς αυτό που κυριαρχεί σήμερα.
•Ο κόσμος μας, η εποχή μας ορίζονται από ενόρμηση θανάτου. Είναι η εποχή του Θανάτου. Βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την εποχή του Έρωτα, όπου η ορμή για ζωή φαίνεται να ωθεί τους ανθρώπους και τις κοινωνίες να κάνουν ευγενή και όμορφα, διαρκή και διαχρονικά πράγματα.
Η ψυχαναλύτρια Μέλανι Κλάιν ασχολήθηκε εκτενώς με το πώς οι αλληλεπιδράσεις γονέων και παιδιών διαμορφώνουν ολόκληρες ζωές. Βασιζόμενη στην έρευνά της με παιδιά, άρχισε να παρατηρεί ότι η ενόρμηση θανάτου φαινόταν να αφορά ένα είδος εκδίκησης προς έναν αδιάφορο και απόντα γονέα. Το παιδί δεν συγχωνεύτηκε ποτέ με τον γονέα και δεν έμαθε να συμπάσχει μαζί του. Αντ’ αυτού, ανέπτυξε ένα είδος δυσαρέσκειας για την αποτυχία του να το φροντίσει.
Τέτοια παιδιά είναι τραυματισμένα, θυμωμένα, ανίκανα να σχετιστούν πραγματικά, γεμάτα παθολογικό φθόνο και επιθετικότητα. Ένας σύγχρονος της Κλάιν που πήγε την κατανόηση της ενόρμησης θανάτου ένα βήμα παραπέρα, ο Χάρι Γκoύντριπ, θεώρησε ότι αυτό έχει να κάνει με την υπέρτατη μορφή ασφάλειας – την επιστροφή στη μήτρα. Όταν ο κόσμος φαντάζει πολύ επικίνδυνος, υπερβολικά εχθρικός, πολύ απειλητικός, πολύ τραυματικός ενεργοποιείται η ορμή του θανάτου και εμφανίζεται ένα είδος ενστικτώδους αναζήτησης για την απόλυτη ασφάλεια της μήτρας. Κανείς δεν μπορεί να σε βλάψει εκεί, στον ζεστό ύπνο της κοιλιάς της μαμάς.
•Στην εποχή του Θανάτου οι στρατιές των αυτοκαταστροφικών ηλιθίων φωνάζουν, ουρλιάζουν για τα πάντα, για περισσότερες σφαγές με όπλα. Επιθυμούν το τέλος της δημοκρατίας, επιδιώκουν τη μετατροπή των γυναικών σε σκλάβες του σεξ παραδομένοι σε αυτή τη ζοφερή, βάναυση παρόρμηση που ξεχειλίζει μέσα από το συλλογικό ασυνείδητο της ανθρωπότητας, σαν ένα παλιρροϊκό κύμα σκοτεινής ύλης.
Τι είδους άνθρωποι θέλουν περισσότερες σφαγές, περισσότερους σκοτωμούς; Δεν τους νοιάζει που τα παιδιά τους θα μπορούσαν επίσης να πυροβοληθούν; Τι είδους άνθρωποι δεν θέλουν αξιοπρεπή υγειονομική περίθαλψη για όλο τον κόσμο; Ποιοι είναι αυτοί που δεν νοιάζονται για τον προφανή συνεχιζόμενο θάνατο του πλανήτη – λες και οι πυρκαγιές και οι μεγάλες πλημμύρες και οι πανδημίες δεν είναι μια διαρκής ένδειξη; Είναι συγκλονιστικό, σωστά; Σε κάνει να θυμώνεις και να απελπίζεσαι. Τι στο καλό έχουν αυτοί οι άνθρωποι; Δεν έχουν παιδιά; Δεν έχουν γυναίκες, μάνες, κόρες; Δεν έχουν γνωρίσει ποτέ γκέι; Δεν τους ενδιαφέρει η δημοκρατία;
•Μοιάζει σαν να θέλουν να πάρουν ό,τι μπορούν από όλους τους άλλους, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει να βλάψουν τις οικογένειες, τα παιδιά, τις κοινότητες και τελικά τον εαυτό τους. Αυτό είναι ο Θανάτος.
Οι κοινωνίες μας μοιάζουν πολύ να έχουν εγκαταλειφθεί και παραμεληθεί. Οι ηγέτες πρόδωσαν ολόκληρες κοινωνικές τάξεις. Η εργατική τάξη και η πρώην μεσαία τάξη αποτελούν τώρα ουσιαστικά μια γιγάντια κατώτερη τάξη, που παλεύει με δυσκολία να τα καταφέρει, χειραγωγημένη από δημαγωγούς ώστε να θεωρεί ότι κάποιοι αποδιοπομπαίοι τράγοι είναι η αιτία των δεινών – όχι οι κακές επιλογές και η εξαπάτηση των ηγετών. Ηγέτες που εξέθρεψαν την απάτη, τα σκάνδαλα κάθε είδους, κυνήγησαν τα συνδικάτα, υποστήριξαν τους δισεκατομμυριούχους και επέλεξαν εξοπλισμούς και καταστολή αντί για υγειονομική περίθαλψη.
Δεν είναι τόσο δύσκολο να γίνει η σύνδεση μεταξύ της κοινωνικής κατάρρευσης και της ανόδου του Θανάτου. Όταν οι κοινωνίες γίνονται εχθρικές, επιθετικές, βάναυσες, ο καθένας πρέπει να φροντίζει μόνος τον εαυτό του, και ακόμη και να το κάνει αυτό είναι βασικά αδύνατο. Τα χρέη αυξάνονται συνεχώς, η καταστροφή είναι ο κανόνας, οι κοινωνικοί δεσμοί διαλύονται, η κοινότητα αποσυντίθεται. Τότε είναι πολύ εύκολο να δεις πώς κυριαρχεί η ορμή του θανάτου. Θυμάστε την άποψη του Γκούντριπ σχετικά με την αναζήτηση της ασφάλειας της μήτρας; Επισήμανε ότι η ενεργοποίηση της ενόρμησης θανάτου προχωρά μέσα από στάδια παλινδρόμησης στην παιδική ηλικία. Και τώρα ρίξτε μια ματιά σε αυτούς τους αποκρουστικούς τύπους που διαλύουν τον κόσμο μας. Σηκώνουν αδιάφορα τους ώμους τους μπροστά σε μαζικές επιθέσεις σε σχολεία, όπου παιδιά χάνονται άδικα.
•Οι λάτρεις όμως της βίας και του πολέμου είναι πάντα έτσι. Μισούν τα παιδιά. Δεν θα τους προσφέρουν το ελάχιστο, πόσο μάλλον αξιοπρεπή δημόσια εκπαίδευση χωρίς χρέη, πόσο μάλλον ασφάλεια στο σχολείο.
Ζηλεύουν τα παιδιά και αυτό είναι ένα ενδεικτικό σημάδι της ναρκισσιστικής παλινδρόμησης σε πρώιμα στάδια. Έχουν παλινδρομήσει σε μια ναρκισσιστική κατάσταση, όπου τίποτα δεν έχει σημασία εκτός από τον εαυτό τους και τις δικές τους ανάγκες για παρανοϊκή παραληρηματική «ασφάλεια» αναζητώντας αποδιοπομπαίους τράγους.
Η παράξενη αυτή τάση για επιστροφή στην ασφάλεια της μήτρας, με κοινωνικούς όρους θα μπορούσε να ονομαστεί αταβισμός. Είναι η εγκατάλειψη της δημοκρατίας, που είναι δουλειά για ενήλικες, σκληρή δουλειά, φτιαγμένη από ενσυναίσθηση, ανησυχία, δύσκολες επιλογές, αληθινά συναισθήματα, ορθολογικές αποφάσεις, Σηματοδοτεί την επιστροφή στον φασισμό, τον αυταρχισμό, τη θεοκρατία.
Η μήτρα της κοινωνικής τάξης. Το μέρος που ξεκίνησαν όλα. Εκεί που το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να ακολουθείτε εντολές και τότε ίσως ο τέλειος γονιός, ο ισχυρός άνδρας, ο Πούτιν ή ο Τραμπ ή κάποιος ανάλογος θα σας προστατεύσει από τους αποδιοπομπαίους τράγους. Είστε ασφαλείς επιτέλους, εδώ στο σκοτάδι.
Αλλά οι μήτρες της κοινωνικής τάξης, σε αντίθεση με τη μήτρα μιας μητέρας, δεν είναι ιεροί τόποι. Είναι αιματηροί και βάναυσοι. Είναι οπισθοδρομικοί και αδαείς. Μπορεί να φαντάζουν ασφαλείς σε όσους έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους, αλλά για αυτούς ο πολιτισμός είναι αδιάφορος. Αλήθεια, επιστήμη, λογοτεχνία, λόγος, τέχνη, όλα αυτά γίνονται αδύνατα. Υπάρχει μόνο ένας τρόπος να ζεις: κάτω από το λάβαρο της αγνότητας του αίματος και της πίστης. Το μόνο πραγματικό έργο της κοινωνίας είναι να καθαρίζει τις ακαθαρσίες, ώστε να μη ρισκάρει την οργή του υπερφυσικού.
Όλα γίνονται απειλή, όλα είναι αυταπάτη, η ζωή γίνεται θέμα συμμόρφωσης, κάστας και κατάταξης, όπου η ικανότητα κάποιου για βία καθορίζει τη θέση του σε άκαμπτες κοινωνικοοικονομικές ιεραρχίες που ορίζονται από τους θεούς. Σε αυτόν τον φαύλο κύκλο, ολόκληρες εποχές σκοτεινιάζουν.
•Εδώ είμαστε. Ή τουλάχιστον είναι εκεί που πάμε. Μπορείς κυριολεκτικά να νιώσεις το σκοτάδι να απλώνεται σε όλο τον κόσμο, αφήνοντας μια ψύχρα να διατρέχει τη σπονδυλική σου στήλη. Ώρα με την ώρα, μέρα με τη μέρα. Πού ήταν η σημερινή σφαγή; Ποιες φρικαλεότητες συνέβησαν στον πόλεμο σήμερα; Ποιο έθνος έπεσε στα χέρια των θεοκρατών και των εξουσιαστών; Πότε είναι η επόμενη απόπειρα πραξικοπήματος; Θα κάνει η πλευρά μας κάτι γι’ αυτό; Ποιου την αυτονομία παραβιάζουν αυτή την εβδομάδα; Ποια βασική πράξη και ελευθερία του ανθρώπινου πολιτισμού καταπατάται σήμερα; Τι στο καλό έχουν αυτοί οι άνθρωποι;
Ο Θανάτος είναι. Ο κόσμος κυριεύεται από έναν δαίμονα και το όνομα αυτού του δαίμονα είναι θάνατος.
•Ο Φρόιντ υποστήριξε πως ο πολιτισμός είναι η μεγαλύτερη πηγή δυστυχίας της ανθρωπότητας, που μας απογοητεύει αδιάκοπα με τις απαιτήσεις και τις δύσκολες ελευθερίες του. Ίσως. Αλλά προσπαθήστε να ζήσετε χωρίς αυτόν.
