Τουριστική ανάπτυξη: Το αντιπαράδειγμα της Νάξου

Αλέξανδρος Τσατσαρούνος [*]

απο Cyclades Open

📸 Απόλλωνας, Νάξου

Κατά τη διάρκεια εκδήλωσης, που διοργάνωσαν ο Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), το ΙΝΣΕΤΕ και η Marketing Greece, με την ευκαιρία της 37ης Philoxenia στη Θεσσαλονίκη, η CEO της Marketing Greece, κα Ιωάννα Δρέττα και ο Senior Partner της Deloitte, κ. Στέφανος Παπανίκος παρουσίασαν και σχολίασαν τα συμπεράσματα της μελέτης της κοινοπραξίας των εταιρειών Deloitte-Remaco, για λογαριασμό του Ινστιτούτου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΙΝΣΕΤΕ).

Η μελέτη, η οποία είχε τίτλο «Ελληνικός Τουρισμός 2030 | Σχέδια Δράσης», συγκέντρωσε στοιχεία από 36 ελληνικούς προορισμούς και ανέδειξε, μεταξύ άλλων, ότι η Ελλάδα, παρά το πλούσιο πολιτιστικό της απόθεμα, δεν βρίσκεται μεταξύ των κορυφαίων προορισμών πολιτιστικού τουρισμού. Οι δέκα δημοφιλέστεροι προορισμοί, γι’ αυτό το είδος τουρισμού, είναι κατά σειρά η Ιταλία, η Γαλλία, η Ισπανία, η Κίνα, οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Γερμανία, η Ταϊλάνδη, η Σαουδική Αραβία και το Μεξικό.

Σύμφωνα με τη μελέτη οι ώριμες αγορές της Ευρώπης, όπως για παράδειγμα η Ιταλία, η Γαλλία και η Ισπανία, εμπλουτίζουν τα προϊόντα τους με επίκεντρο τον πολιτισμό, ενώ στις αδυναμίες του ελληνικού προϊόντος περιλαμβάνονται η μονοδιάστατη εστίαση στην κλασική αρχαιότητα, οι χαμηλού επιπέδου υποδομές, η έλλειψη τουριστικών εμπειριών υψηλού επιπέδου ως προς το πολιτιστικό προϊόν και η περιορισμένη χρήση νέων τεχνολογιών.

  • Η μεγαλύτερη παρεξήγηση του ελληνικού τουρισμού

Η κα Ιωάννα Δρέττα, σχολιάζοντας τα συμπεράσματα της μελέτης, υπογράμμισε:

Αυτό που ακούμε συχνά σε προορισμούς δεύτερης ή τρίτης ταχύτητας, είναι «χρειαζόμαστε προβολή, για να έρθουν τουρίστες». Η πραγματικότητα είναι όμως ότι σε εννιά στις δέκα περιπτώσεις η ανάγκη δεν είναι αυτή, αλλά να υπάρξει προϊόν. Κι αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι η μεγαλύτερη παρεξήγηση του ελληνικού τουρισμού. Αν καταφέρουμε συλλογικά να αντιληφθούμε τη διαφορά μεταξύ πόρου και προϊόντος, τότε θα δώσουμε μια πολύ μεγάλη προστιθέμενη αξία στον ελληνικό τουρισμό (…) Αντίθετα με αυτό που νομίζουμε, στον πολιτιστικό τουρισμό δεν είμαστε τόσο δυνατοί. Κι αυτό γιατί άλλο είναι ο πόρος και άλλο είναι το προϊόν (…) Ένα καρτελάκι τεκμηρίωσης στη βάση ενός αγάλματος, το οποίο ενημερώνει ότι πρόκειται για έναν κούρο, που βρέθηκε στο τάδε μέρος και έχει το δείνα ύψος, δεν προσφέρει κάποιο αφήγημα, ούτε κάποια εμπειρία μέσα στο μουσείο (…) Αντίστοιχα, τα ωραία βουνά και η φυσική ομορφιά  της Ελλάδας είναι απλά ένας πόρος. Το προϊόν στα ωραία βουνά είναι τα καλά χαραγμένα, σωστά συντηρημένα και σηματοδοτημένα μονοπάτια, που έχουν μια ιστορία να διηγηθούν.

Το να βαφτίζει κάποιος «εμπειρία» ένα Half Day Tour, που πουλιέται εδώ και δεκαετίες σε έναν προορισμό και να το προβάλλει με αυτό τον τρόπο, δεν σημαίνει ότι οικοδόμησε νέο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης. Τουρισμός Εμπειρίας δεν είναι ούτε οι πρόχειρες, ανιστορικές και συχνά κιτς, ψευτοφολκλόρ εκδηλώσεις. Ο Τουρισμός Εμπειρίας αφορά στην καθημερινότητα των κατοίκων ενός τόπου, τη ζωντανή παράδοσή τους, τις συνήθειες τους και ό,τι έρχεται από το κοντινό ή μακρινό παρελθόν και συνέβαλε στη διαμόρφωση του τρόπου ζωής τους. Η εμπειρία δεν είναι μια  υπηρεσία που μπαίνει σε κατάλογο και πουλιέται, αλλά κάτι που βιώνεται και, ως δυνητικό βίωμα, αν δεν εξειδικεύεται, δεν έχει νόημα να αναφέρεται στις περιγραφές των info-guides. Δεν υπάρχει κάποιος επισκέπτης που θα κάνει αναζήτηση για παράδειγμα: «Εμπειρίες στη Νάξο».

Ο Τουρισμός Εμπειρίας δεν είναι ονοματολογική επιλογή. Δεν έχει να κάνει με την αλλαγή των όρων και τη μετονομασία των εκδρομών σε «εμπειρίες», ενώ η λέξη εμπειρία δεν έχει αποκλειστικά θετικό πρόσημο. Έχει να κάνει με τον τόπο και τους ανθρώπους του και μόνο. Κάθε προορισμός δεν έχει να διαλέξει αν θα προσφέρει εμπειρίες ή όχι. Έχει να διαλέξει αν θα προσφέρει καλές, κακές ή αδιάφορες εμπειρίες.

Ο Πολιτιστικός Τουρισμός και ο Τουρισμός Εμπειρίας αποτελούν ουσιαστικά ομώνυμες έννοιες.  Ο πολιτισμός αφορά τη μορφολογία του χώρου, το περιβάλλον, το κλίμα, την ιστορία, τα αρχαιολογικά μνημεία και τα μουσεία, τη θρησκευτική παράδοση, το περιβάλλον, την παραδοσιακή και τη σύγχρονη τέχνη, την αρχιτεκτονική, τη βιομηχανική κληρονομιά και την παραγωγική και επαγγελματική ιστορία, τον αθλητισμό, τη γαστρονομία, την οινογνωσία και τις αγροδιατροφικές παραδόσεις, την άυλη πολιτιστική κληρονομιά, τις ντοπιολαλιές, τους ιδιωματισμούς, τις συνήθειες κλπ. Ο πολιτισμός είναι το προνομιακό πεδίο του Τουρισμού Εμπειρίας και η Ελλάδα έχει τεράστιο αναξιοποίητο πολιτιστικό απόθεμα.

Ο Πολιτιστικός Τουρισμός όμως δεν είναι μόνο αυτό. Είναι και Ποιοτικός Τουρισμός. Η ποιότητα στον τουρισμό δεν είναι ευθέως ανάλογη με τα έσοδα, όπως συχνά αλλά εσφαλμένα θεωρούμε στη χώρα μας. Η κερδοφορία είναι ένα από τα στοιχεία που διαμορφώνουν τον δείκτη ποιότητας, ενώ υπάρχει κι ένας σημαντικός αριθμός επιπλέον μεταβλητών, μεταξύ των οποίων είναι το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των επισκεπτών, η συμβολή του τουρισμού στη συγκράτηση του πληθυσμού της περιφέρειας όλο τον χρόνο, ο σεβασμός των επισκεπτών στον προορισμό και τους κατοίκους του, η κοινωνική ανταποδοτικότητα της τουριστικής δραστηριότητας, η οποία αντανακλάται κυρίως στη βελτίωση των συνθηκών της καθημερινότητας και της ποιότητας ζωής των κατοίκων κ.ά. Σε τελική ανάλυση η ποιότητα στον τουρισμό ορίζεται από τη συμβολή του στη βιώσιμη ανάπτυξη ενός τόπου.

Τα τελευταία χρόνια οι μελέτες και οι έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η διεθνής αγορά στρέφεται στα βιώσιμα ταξίδια. Στις 27 Νοεμβρίου δημοσιοποιήθηκαν τα αποτελέσματα έρευνας του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ταξιδίων και Τουρισμού (WTTC), σύμφωνα με την οποία το 61% των 26.000 καταναλωτών από 25 χώρες που συμμετείχαν, εξέφρασαν την προτίμησή τους στα βιώσιμα ταξίδια. Είναι αξιοσημείωτο ότι και σε σχετική έρευνα της Booking.com to 2021, ακριβώς το ίδιο ποσοστό, το 61%, δήλωνε ότι θέλει να ταξιδέψει πιο βιώσιμα στο μέλλον.

Η πρόεδρος του Ε.Ο.Τ., κα Άντζελα Γκερέκου, μιλώντας στις 25 Νοεμβρίου στο συνέδριο Circle the Med Forum 2022 επισήμανε:

Οι βασικοί πυλώνες ανάπτυξης της οικονομίας της χώρας μας είναι ο πολιτισμός η ενέργεια, ο τουρισμός και ο αγροδιατροφικός τομέας. Με δεδομένο ότι ο τουρισμός πιέζει ασφυκτικά και εντεινόμενα το περιβάλλον, τη φύση και την τοπική κουλτούρα, είναι προφανές πως η παγκόσμια εξέλιξή του δε θα μπορούσε πλέον να συνεχιστεί χωρίς σχεδιασμό και οργάνωση με πρόσημο αειφορίας (…) Τα τελευταία χρόνια η ανάγκη για έναν «φιλικό» προς το περιβάλλον τουρισμό αποτελεί σημείο τομής, ειδικά τώρα που η κρίση της πανδημίας λειτούργησε ως επιταχυντής της αλλαγής, ως προς μια στροφή στην ποιότητα και όχι στην ποσότητα (…) Ο μαζικός τουρισμός δεν θα καταργηθεί, αλλά οφείλει να αλλάξει και να εμπλουτιστεί με ποιοτικότερους δείκτες στην φαρέτρα του. Η βιώσιμη και η αειφόρα ανάπτυξη, η ψηφιακή τεχνολογική δομή, καθώς και η αναβάθμιση σε αναγκαίες υποδομές θα μας απασχολήσουν πολύ από εδώ και στο εξής (…) Υπάρχει ανάγκη για σταθερή περιβαλλοντική ποιότητα και ισορροπημένη τουριστική ανάπτυξη της χώρας μας, μέσα από τη διασύνδεση και συνεργασία των φορέων που εμπλέκονται στον τουρισμό με βασικό στοιχείο τις συνέργειες.

  • Τι συμβαίνει όμως στη Νάξο;

Η Νάξος είναι ένας νησιωτικός προορισμός, με μοναδικά χαρακτηριστικά και αστείρευτες δυνατότητες ανάπτυξης πολιτιστικού τουρισμού και τουρισμού εμπειρίας. Όπως έχει επισημάνει το Σωματείο Διάζωμα, το οποίο, μαζί με τον Δήμο Νάξου και Μικρών Κυκλάδων σχεδίασε το 2020 την Πολιτιστική Διαδρομή με σκοπό τον επαναπροσανατολισμό του τουρισμού στο νησί:

Η Νάξος αποτελεί έναν ιδανικό τόπο για το σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός ολιστικού προγράμματος πολιτιστικού τουρισμού, καθώς είναι πλούσια σε μνημεία όλων των ιστορικών περιόδων, τα οποία αποτυπώνουν τη διαχρονική ιστορία της, καθώς και σε τοπία φυσικού κάλλους. Επιπλέον, η Νάξος είναι ένας αναπτυσσόμενος τουριστικός πόλος, διαθέτει πλούσιο πρωτογενή τομέα, αλλά και μια αναδυόμενη καινοτομική επιχειρηματικότητα.

Παρόλα αυτά όμως ο σχεδιασμός της τουριστικής ανάπτυξης της Νάξου περιορίζεται σε προγραμματισμό δράσεων προβολής για την τρέχουσα σαιζόν και σε παρωχημένες αποσπασματικές προσεγγίσεις, όπως αυτή ενός υποτυπώδους Marketing Plan που παρουσιάστηκε στις 22 Οκτωβρίου 2021. Ενός σχεδίου που συντάχθηκε στο πόδι, χωρίς να έχει γίνει έρευνα, με στοιχεία της προηγούμενης δεκαετίας, προχειροφτιαγμένες διαφάνειες στο PowerPoint και new age προτροπές, όλα στο πλαίσιο της γνωστής, παλιάς «φάμπρικας της αρπαχτής» και του copy/paste των διαφορών «γυρολόγων ειδικών». 

Στη Νάξο, σε μια εποχή που όλα αλλάζουν στον τουρισμό, σχεδιασμός ακόμα θεωρείται η ξεπερασμένη πρακτική του προγραμματισμού διαφημιστικών αναρτήσεων στο Facebook και το Instagram και στην προσέλκυση influencers. Στο Traveler Value Index 2023 του ομίλου Expedia (Expedia, Hotels.com και Vrbo), στο οποίο συμμετείχαν 11.000 ταξιδιώτες και 1.100 επαγγελματίες, μόνο το 31% των ταξιδιωτών έχει καταγραφεί πως επηρεάζεται πια από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, ενώ στις τάσεις του 2023 οι δημοφιλέστεροι προορισμοί είναι οι πλούσιοι σε πολιτισμό, αξιοθέατα και εκδηλώσεις.

Όμως οι επαγγελματίες του νησιού, εκτός από τους λίγους που έχουν κατανοήσει τόσο την πιεστική ανάγκη διαχείρισης του προορισμού και αλλαγής αναπτυξιακού μοντέλου, όσο και της ορθολογικής αξιοποίησης της ορεινής Νάξου και της σύνδεσης του πολιτισμού και του τουρισμού με την τοπική κοινωνία και οικονομία, ονειρεύονται η Νάξος να γίνει Μύκονος… τουλάχιστον όσο αφορά στα έσοδα… χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι οι πόροι και το τουριστικό προϊόν του νησιού δεν έχουν καμία σχέση με αυτό της Μυκόνου και πως με τη σωστή διαχείριση η Νάξος θα μπορούσε να είναι πρωτοπόρα στον βιώσιμο τουρισμό εμπειρίας στη χώρα αλλά και την Ευρώπη.

Την εποχή που το μοντέλο του μαζικού τουρισμού επαναπροσδιορίζεται, λόγω της κλιματικής κρίσης και των διεθνών δεσμεύσεων για τις μεταφορές και την ενέργεια, στη Νάξο υπάρχουν ακόμα φωνές που ζητούν τουριστική εκμετάλλευση και των τελευταίων  προστατευόμενων περιοχών και συνακόλουθα την οριστική αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι αυτό θα προκαλέσει και την οριστική απώλεια της διαφορετικής ταυτότητας του νησιού και a priori την κατάρρευση των επιχειρηματικών σχεδίων τους.

.

📸 Naxos Island Wildlife Protection

Άλλοι ζητούν η Νάξος να γίνει προορισμός κρουαζιέρας, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι το νησί δεν έχει καμία υποδομή για τέτοιου είδους τουρισμό. Δεν έχει λιμάνι, δρόμους, πεζοδρόμια και πεζοδρόμους, επισκέψιμα αξιοθέατα για ηλικιωμένους και ΑΜΕΑ, τον μεγάλο αριθμό πούλμαν που θα χρειαζόταν, επαγγελματίες, πιστοποιημένους ξεναγούς, ούτε καν λειτουργική σήμανση. Κανείς δεν έχει φροντίσει να κατανοήσουν ότι οι ταξιδιώτες κρουαζιέρας ταξιδεύουν με αυτό τον τρόπο για να έχουν τη μεγαλύτερη δυνατή άνεση και να γνωρίσουν τα σημαντικότερα αξιοθέατα ενός τόπου στο συντομότερο δυνατόν χρονικό διάστημα και σίγουρα όχι να ψωνίσουν σουβενίρ φτιαγμένα στην Κίνα ή να περάσουν μια ολόκληρη ημέρα στα 650μ. του παραλιακού πεζόδρομου της Χώρας Νάξου.  

Στη Νάξο δεν έχει γίνει ακόμα κατανοητό πως η περίφημη «άμβλυνση της εποχικότητας», η διεύρυνση δηλαδή της σαιζόν, δεν πρόκειται να γίνει πραγματικότητα επειδή το ευχόμαστε ή επειδή διακηρύττουμε την επιθυμία μας. Η διεύρυνση της σαιζόν και αντίστοιχα το επόμενο βήμα στην τουριστική ανάπτυξη του νησιού, δεν θα πραγματοποιηθεί αν δεν προηγηθεί η γεωγραφική διεύρυνση της τουριστικά ενδιαφέρουσας Νάξου στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές του νησιού, διαδικασία που προϋποθέτει βελτίωση και δημιουργία υποδομών, αναβάθμιση της εικόνας και της λειτουργικότητας του δημόσιου χώρου, ανάπτυξη της τοπικής επιχειρηματικότητας μέσα από συνέργειες, προώθηση της κατάρτισης στον τομέα του Πολιτιστικού Τουρισμού κλπ.

Το «επόμενο βήμα» απαιτεί γενναίες αποφάσεις, που δεν θα έχουν επηρεαστεί από τις τοξικές φωνές για το υποτιθέμενο «πολιτικό κόστος»· φωνές που καταδεικνύουν παλαιοκομματική νοοτροπία και έλλειψη πολιτικής αυτοπεποίθησης και αντί για πρόοδο υπόσχονται οπισθοδρόμηση.

Η Νάξος, η οποία έχει το σημαντικό πλεονέκτημα όλες οι κύριες τάσεις στον τομέα του τουρισμού να συγκεντρώνονται στο νησί, αντί να πρωτοπορεί και να διαμορφώνει, όπως θα μπορούσε, τις εξελίξεις στη νησιωτική Ελλάδα, παρακολουθεί αμήχανα άλλους προορισμούς και… αισιοδοξεί, χωρίς να αντλεί παραδείγματα από την ιστορία που διδάσκει ότι όποιος δεν ενσωματώνει τις νέες εξελίξεις στους στόχους του και δεν τις προσαρμόζει στα χαρακτηριστικά του, είναι καταδικασμένος στην παρακμή. Τα ιστορικά παραδείγματα είναι πολλά. Αντίθετα δεν υπάρχει κανένα ιστορικό παράδειγμα που να δικαιώνει την ατολμία, τον εφησυχασμό και την άρνηση αποδοχής της πραγματικότητας. Αν τα μεγάλα παραδείγματα των πολιτισμών που χάθηκαν, γιατί δεν ενσωμάτωσαν τις εξελίξεις, φαίνονται άσχετα με τον τουρισμό, ας συγκρίνει κανείς ποιοτικά και ποσοτικά την τουριστική δραστηριότητα του σήμερα με αυτή προ μερικών ετών, στο Ορλάντο στις ΗΠΑ, στο Μαγκαλούφ στη Μαγιόρκα, στο Ακαπούλκο στο Μεξικό, στη Μάλτα κ.ά.   

Στις 27 Νοεμβρίου έκλεισαν δύο χρόνια από τότε που, όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του δήμου «παρουσιάστηκαν με επιτυχία σε δημόσια διαδικτυακή διαβούλευση που διοργάνωσε ο Δήμος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων και το Σωματείο «ΔΙΑΖΩΜΑ η μελέτη αναπτυξιακού σχεδιασμού (Masterplan) και η μελέτη Marketing για την οικοδόμηση της Πολιτιστικής Διαδρομής στη Νάξο», ενώ ακόμα δεν έχει γίνει αποδεκτή από το δημοτικό συμβούλιο ούτε καν η δωρεά των μελετών.

Στη Νάξο, η οποία φιλοδοξεί να σταθεί στον εσωτερικό και τον διεθνή ανταγωνισμό χωρίς να έχει ερείσματα, δεν έχει εγκριθεί ακόμα ο σχεδιασμός της Πολιτιστικής Διαδρομής, δεν έχει συσταθεί DMO, ενώ δεν έχει εκπονηθεί το ολοκληρωμένο αναπτυξιακό σχέδιο, που θα αποτελέσει τη βάση της Ο.Χ.Ε, με αποτέλεσμα να μην διεκδικούνται τα κονδύλια που θα βελτιώσουν την καθημερινότητα των κατοίκων του νησιού αλλά και των επισκεπτών της.

Μια και δεν άλλαξε τίποτα από τις 26 Νοεμβρίου 2021, όταν πρωτοδημοσιεύτηκε το παρακάτω απόσπασμα με αφορμή την συμπλήρωση ενός χρόνου από την έναρξη της δημόσιας διαβούλευσης της Πολιτιστικής Διαδρομής Νάξου, αναδημοσιεύεται σήμερα ως… μνημόσυνό της πια

Παρότι οι μελέτες ήταν επί δύο και πλέον μήνες σε δημόσια διαβούλευση, ενώ βρίσκονται ακόμα αναρτημένες στην ιστοσελίδα του δήμου, η φύση και ο ρόλος της Πολιτιστικής Διαδρομής φαίνεται ότι δεν έχουν γίνει κατανοητά. Κάποιοι την αντιλαμβάνονται ως εκδρομή ή ως εκδήλωση, άλλοι ως καταλογογράφηση των αξιοθέατων του νησιού, άλλοι ως πρόφαση για την εκταμίευση ευρωπαϊκών κονδυλίων, ενώ πολλοί την αντιλαμβάνονται ως ένα ακόμα τουριστικό προϊόν και δεν κατανοούν την ολιστική προσέγγιση και τον καινοτόμο, αναπτυξιακό χαρακτήρα της.

Αν η ευθύνη για τη «χαμένη ευκαιρία» ανήκε μόνο στη δημοτική αρχή, τότε οι δημοτικές παρατάξεις, οι επαγγελματικές ενώσεις αλλά και η κοινωνία των πολιτών, θα είχαν αντιδράσει και θα είχαν απαιτήσει, ένα χρόνο τώρα, την υλοποίηση του σχεδιασμού.

Η «ευκαιρία της Νάξου» χάνεται λόγω της κυρίαρχης νοοτροπίας και των τοπικών μικροσκοπιμοτήτων.

Η χαμένη ευκαιρία δεν αφορά μόνο την τουριστική δραστηριότητα στη Νάξο. Αφορά εξίσου την αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή, τη μεταποίηση, το εμπόριο, την τεχνολογία και τις υπηρεσίες. Το περιβάλλον, τον πολιτισμό και τις τέχνες. Τη βελτίωση των συνθηκών της καθημερινότητας και της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Η χαμένη ευκαιρία αφορά όλη τη Νάξο.

[*] Ο Αλέξανδρος Τσατσαρούνος είναι Σύμβουλος Διαχείρισης Τουριστικών Προορισμών & Επιχειρήσεων

Διαβάστε ακόμα:

Διαβάστε τη μελέτη του ΙΝΣΕΤΕ


Διαβάστε εδώ τις Μελέτες αναπτυξιακού σχεδιασμού (Masterplan) και Marketing για την οικοδόμηση της Πολιτιστικής Διαδρομής στη Νάξο και τις συμβολές στη δημόσια διαβούλευση


📸 Cyclades Open

Δείτε επίσης