Η Αφρική βρίσκεται στη δίνη ενός εκπληκτικού γεωλογικού μετασχηματισμού που θα αναδιαμορφώσει την ήπειρο και θα δημιουργήσει έναν νέο ωκεανό. Αυτή η εκπληκτική διαδικασία συμβαίνει στην περιοχή Afar της Αιθιοπίας, όπου μια κολοσσιαία ρωγμή στον φλοιό της Γης, γνωστή ως Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής, διευρύνεται και βαθαίνει προοδευτικά, αποκαλύπτοντας το λιωμένο μάγμα.
Η νέα σχισμή Dabbahu στις 16 Οκτωβρίου 2005, με ανθρώπους για κλίμακα. Φωτογραφία: Anthony Philpotts από Julius Badayos
Το ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής είναι συνέπεια του περίπλοκου «χορού» τριών τεκτονικών πλακών – της Νουβίας, της Σομαλίας και της Αραβικής – που η καθεμία απομακρύνεται από τις άλλες. Οι αποκλίνουσες πλάκες δημιουργούν χώρους γεμάτους με λιωμένο βράχο από τον μανδύα, σχηματίζοντας νέο φλοιό και γεννώντας ηφαίστεια. Ενώ το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής δεν είναι ένα νέο φαινόμενο, η περιοχή του Afar ξεχωρίζει ως ένα από τα σπάνια μέρη όπου αυτή η διαδικασία ρήξης εκτυλίσσεται στη στεριά, προσφέροντας ένα μοναδικό θέαμα ηπειρωτικής μεταμόρφωσης.
Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η Αφρική πρόκειται να χωριστεί στα δύο, δημιουργώντας έναν νέο ωκεανό.
Στην κατάπτωση της Afar έλαβε χώρα το 2005 ένα αξιοσημείωτο γεγονός, όταν η έκρηξη του ηφαιστείου Dabbahu προκάλεσε μια σειρά σεισμών, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια ρωγμή μήκους 35 μιλίων (60χλμ.) και πλάτους 26 ποδιών (8μ.) μέσα δέκα μέρες. Το έδαφος στη σχισμή βούλιαξε, δημιουργώντας μια κατάπτωση έτοιμη να γίνει ένας νέος βυθός. Αυτό το εκπληκτικό περιστατικό περιγράφηκε από τους επιστήμονες ως «η γέννηση ενός νέου ωκεανού».
Το ρήγμα Dabbahu-Manda-Hararo, μέρος του ρήγματος της Ανατολικής Αφρικής, με το ηφαίστειο Dabbahu στο βάθος. Φωτογραφία: DavidMPyle
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν σεισμικά δεδομένα από την έκρηξη του 2005 για να ανασυνθέσουν το συμβάν, αποκαλύπτοντας ότι το ρήγμα χώρισε το εύρος των 35 μιλίων μέσα σε λίγες μέρες. Η διαδικασία ξεκίνησε με την έκρηξη του ηφαιστείου Dabbahu, που βρίσκεται στο βόρειο άκρο του ρήγματος, ακολουθούμενη από μάγμα που εκτινάσσεται προς τα πάνω μέσω της κεντρικής περιοχής του ρήγματος, διαχωρίζοντας σταδιακά το ρήγμα και προς τις δύο κατευθύνσεις.
Αεροφωτογραφία του ρήγματος Dabbahu. Φωτογραφία: Asfawossen Asrat/Smithsonian
Από τότε, η ρηγμάτωση συνεχίστηκε με πιο αργό ρυθμό, που χαρακτηρίζεται από περιστασιακές εκρήξεις δραστηριότητας. Οι επακόλουθες ηφαιστειακές εκρήξεις, οι κατολισθήσεις και τα διευρυνόμενα ρήγματα συνέχισαν να διαμορφώνουν το εξελισσόμενο τοπίο. Οι δορυφορικές εικόνες το 2019 έδειξαν διεύρυνση του ρήγματος κατά 4 εκατοστά σε μόλις έξι μήνες, σηματοδοτώντας τον συνεχιζόμενο σχηματισμό του ωκεάνιου φλοιού.
Οι πληροφορίες αυτού του γεωλογικού θαύματος εκτείνονται πέρα από τη σφαίρα της γεωλογίας. Η περιοχή Afar είναι ένα καταφύγιο για ποικίλη και ενδημική χλωρίδα και πανίδα, μοναδικά προσαρμοσμένη στο δύσκολο περιβάλλον της. Επιπλέον, περιέχει πλούσια κοιτάσματα απολιθωμάτων και τεχνουργημάτων ζωτικής σημασίας για την αποκάλυψη της ιστορίας της ανθρώπινης εξέλιξης.
Ενώ το ακριβές χρονοδιάγραμμα για το σχηματισμό του νέου ωκεανού παραμένει αβέβαιο, οι επικρατούσες υποθέσεις υποδηλώνουν ότι η Ερυθρά Θάλασσα θα μπορούσε να ρέει στην αναδυόμενη θάλασσα σε περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια. Αυτή η σύνδεση θα συνέδεε την Ερυθρά Θάλασσα και τον Κόλπο του Άντεν, σηματοδοτώντας την καρποφορία ενός βαθέως γεωλογικού μετασχηματισμού.
Η γέννηση ενός ωκεανού: στο πλαίσιο της τεκτονικής των πλακών, η δημιουργία ενός ωκεανού ξεκινά με μια διαδικασία ρήξης του φλοιού, η οποία προκαλείται από την κίνηση του μανδύα. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα αυτού του φαινομένου είναι το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής. Στην επόμενη φάση, η κοιλάδα του ρήγματος διευρύνεται έως ότου επιτρέψει τη διείσδυση του θαλασσινού νερού, όπως επί παραδείγματι της Ερυθράς Θάλασσας. Η διαδικασία της διείσδυσης συνεχίζεται, επεκτείνοντας σταδιακά τον ωκεανό και τελικά οδηγεί στην ανάπτυξη ενός πλήρως ώριμου ωκεανού, όπως φαίνεται στην περίπτωση του Ατλαντικού Ωκεανού. Γραφικά: Hannes Grobe, Alfred Wegener Institute for Polar and Marine Research
Το ρήγμα στο Αφάρ είναι μια σαγηνευτική ευκαιρία να παρακολουθήσουμε τις θεμελιώδεις δυνάμεις που διαμορφώνουν τον πλανήτη μας – την τεκτονική των πλακών. Χρησιμεύει ως απόδειξη της δυναμικής φύσης της Γης, προσφέροντας μια υπενθύμιση του πόσα πολλά απομένουν να ανακαλύψουμε για τις περίπλοκες λειτουργίες του πλανήτη μας.