Ήταν ένα περίεργο καλοκαίρι για τους κορυφαίους τουριστικούς προορισμούς των Κυκλάδων. Πολλοί εργαζόμενοι έφευγαν από τα εστιατόρια διότι τα πουρμπουάρ ήταν ελάχιστα σε σχέση με το 2022. Υπήρξαν και ξενοδοχεία που έκαναν απολύσεις ή και μειώσεις των μισθών, καλώντας το προσωπικό «να βάλει πλάτη», όπως λέει στις «Βιώσιμες Κυκλάδες» μεγαλοξενοδόχος της Μυκόνου. Μεγάλο ξενοδοχείο της Οίας έκανε απολύσεις μέσα στον Αύγουστο ενώ σε κάποια νησιά του Αιγαίου τα τετράστερα κατέβασαν τις τιμές τους στα 60 ευρώ τη βραδιά για να γεμίσουν τα δωμάτιά τους, χωρίς επιτυχία.
Το πρώτο εννιάμηνο της τουριστικής σεζόν η Μύκονος είχε 31.000 αφίξεις λιγότερες (μείωση 5,6%), ενώ στη Σαντορίνη η μείωση ήταν ακόμα μεγαλύτερη, της τάξης του 9%. Σε αμφότερα τα δύο νησιά η πτώση των κερδών σε πολλές περιπτώσεις ήταν διψήφιου ποσοστού. Εν τω μεταξύ, όπως λέει στις «Βιώσιμες Κυκλάδες» παλιό στέλεχος του Συνδέσμου Τουριστικών Επιχειρήσεων που θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία του επειδή δεν είχε εξουσιοδοτηθεί να μιλήσει, πέρα από την πτώση του τζίρου λόγω μειωμένων αφίξεων, τα ξενοδοχεία αντιμετώπισαν και σημαντική αύξηση του κόστους λειτουργίας τους, σε πολλά μέτωπα.
Η πρόεδρος των ξενοδόχων της Μυκόνου Μαρία Κουσαθανά μας είπε ότι δεν θα αποκαλούσε τη χρονιά «μία κακή σεζόν». Όπως και αρκετοί συνάδελφοί της, η κ. Κουσαθανά δεν συγκρίνει το 2023 με το 2022, την πρώτη σεζόν μετά την πανδημία, κατά την οποία ήταν φυσικό το ελατήριο της τουριστικής βιομηχανίας να εκτιναχθεί απότομα μετά από δύο χρόνια περιορισμών.
Όσοι θεώρησαν πως ό,τι συνέβη πέρυσι έδινε τη δυνατότητα για μια απότομη αύξηση των τιμών (20-25%) αντιμετώπισαν προβλήματα, καθώς η οικονομική στασιμότητα και ο πληθωρισμός που πλήττει τις οικονομίες της Δυτικής Ευρώπης και της Β. Αμερικής έκαναν τους τουρίστες από τις χώρες αυτές προσεκτικούς με το πορτοφόλι τους. Επιπλέον, οι κρατήσεις της τελευταίας στιγμής, που παραδοσιακά βελτίωναν την εικόνα τον Αύγουστο, έλειψαν φέτος, λέει η Μαρία Κουσαθανά. Η ίδια προσθέτει ότι οι Άραβες επισκέπτες στη Μύκονο πρέπει να αντιμετωπίζονται «ως ένα δώρο που δεν θα είναι η μόνιμη πελατεία μας».
Υπερπροσφορά με στάσιμη ζήτηση
Δεν είναι μυστικό ότι όχι μόνο στη Μύκονο αλλά και στα άλλα νησιά των Κυκλάδων προστέθηκαν κλίνες – και μάλιστα πολλές (μόνο στη Νάξο ο αριθμός των επιπρόσθετων κλινών έφτασε τις 5.000 σε ένα χρόνο, με μειούμενες αφίξεις). Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι πολλοί ξενοδόχοι «πυροβολούν τα πόδια τους», όπως μας είπε εκπρόσωπος μεγάλου γερμανικού tour operator.
Η κ. Κουσαθανά αποφεύγει να το σχολιάσει ευθέως αυτό – σημειώνει απλά ότι κάθε προορισμός πρέπει να αποφασίσει «τι θέλει να είναι». Αναδεικνύει δε μία ακόμα πτυχή της αυξημένης τιμής των καταλυμάτων. Η εκτόξευση, λέει, των τιμών της βραχυχρόνιας μίσθωσης στέλνει στα ύψη για τους ξενοδόχους το κόστος στέγασης του προσωπικού τους (1.000 ευρώ το μήνα κοστίζει στον εργοδότη σε μια ευνοΐκή περίπτωση ένα δωμάτιο που στεγάζει δύο εργαζόμενους στη Μύκονο).
Οι ξενοδόχοι λένε ότι δεν μπορούν να γνωρίζουν πόσες ακόμα κλίνες διατίθενται μέσω των πλατφορμών τύπου Airbnb στις τοπικές τους αγορές. Αλλά η επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Έφη Σαραντάκου, πολεοδόμος, μιλώντας προ ημερών στη Μύκονο σε ένα συνέδριο για τη βιωσιμότητα στον τουρισμό, εξήγησε ότι σε μια σειρά κυκλαδίτικων προορισμών όπως η Μύκονος, η Νάξος, η Πάρος, η Μήλος, η Σύρος και η Τήνος οι κλίνες που διατίθενται σε κατοικίες μέσω των πλατφορμών είναι διπλάσιες και υπερδιπλάσιες εκείνων που διατίθενται σε ξενοδοχεία. «Σε όλες τις Κυκλάδες οι κλίνες των ξενοδοχείων υπολείπονται των κλινών που διατίθενται σε κτίρια που χτίζονται με όρους δόμησης κατοικίας. Ο σχεδιασμός ρυθμίζει τα ξενοδοχεία… Η πολιτεία δεν είναι ειλικρινής καθώς θεσπίζει αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο με ισχνό ελεγκτικό μηχανισμό», ανέφερε η Σαραντάκου.
Φέρουσα μη ικανότητα
Ο νεοεκλεγμένος δήμαρχος Σαντορίνης Νίκος Ζώρζος σημειώνει ότι η μέση διαμονή στη Σαντορίνη είναι δυόμισι μέρες, ενώ ταυτόχρονα έχουν μειωθεί οι επισκέψεις στους χώρους πολιτισμού. Πολλοί επισκέπτες παρατηρούν ότι η Σαντορίνη έχει γίνει κουραστικός τόπος στη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών.
Η εκλογή του Ζώρζου, που αρκετοί επιχειρηματίες τον είχαν καταψηφίσει το 2019 γιατί ζητούσε κάποια ρύθμιση στη ροή των επισκεπτών και την είχε επιβάλλει στις αφίξεις των επισκεπτών κρουαζιέρας, επιβεβαιώνει ότι οι ίδιοι οι Σαντορινιοί θέλουν κάτι διαφορετικό για το νησί τους από την κατάσταση που επικρατεί σήμερα. Ο Ζώρζος πιστεύει ότι το νησί δεν χρειάζεται άλλα ξενοδοχεία. Το ίδιο πιστεύει και το κράτος, που έχει παγώσει τις άδειες. Ωστόσο μεταξύ των παγωμάτων μεσολαβούν κάποιες μέρες, μέσα στις οποίες επιτήδειοι ή καλά πληροφορημένοι χτίζουν κάθε φορά κάποιες χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα. Σε μελέτη της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) για τη φέρουσα ικανότητα της Σαντορίνης εχουν συγκεντρωθεί στοιχεία ως το 2022.
Το δεύτερο μέρος αυτής της μελέτης μάλλον έμεινε «κρυφό» στους Σαντορινιούς, καθώς αφορούσε το «δια ταύτα» – δηλαδή την οργάνωση του χώρου σε ένα νησί 70 τετραγωνικών χιλιομέτρων όπου ο ένας οικισμός σχεδόν ακουμπάει στον άλλο σε ένα ατέλειωτο «φίδι» οικοδομημάτων που εκτείνεται από την μία άκρη του νησιού στην άλλη. Με εκατοντάδες πισίνες και χιλιάδες τζακούζι, μόνο στην Οία η κατανάλωση νερού έχει αυξηθεί τέσσερις φορές μέσα σε μία δεκαετία.
Αυτοί οι πόροι που καταναλώνονται δεν αναπληρώνονται από τα ποσά που πληρώνουν οι επισκέπτες, ούτε από τα τέλη που καταβάλλουν οι επαγγελματίες οι οποίοι βιοπορίζονται από τον τουρισμό. Έτσι, η ΕΛΛΕΤ στις προτάσεις της αναφέρθηκε στην ανάγκη να μπορεί να συμπληρώνεται ο πολεοδομικός σχεδιασμός αλλά να μην μπορεί να ανατραπεί όπως με τα ΕΣΧΑΣΕ (στρατηγικές επενδύσεις). Πρότεινε επίσης να προστατευθεί η αγροτική γη και αυτό να συνοδευτεί με οικονομικά μέτρα, όπως είπε η εκπρόσωπος της ΕΛΛΕΤ στο συνέδριο της Μυκόνου Μάρω Ευαγγελίδου. Η Ευαγγελίδου ζήτησε η φέρουσα ικανότητα κάθε νησιού να αποκτήσει θεσμικό χαρακτήρα ώστε να μπορεί να παράγει αποτελέσματα σε επίπεδο χωροταξικού σχεδιασμού και περιορισμών στη δόμηση και στη χρήση των φυσικών πόρων.
Με την απότομη αύξηση των τιμών για τη διαμονή, πολλά ξενοδοχεία στη Μύκονο και τη Σαντορίνη δεν έφτασαν την πληρότητα ούτε τον Αύγουστο, με αποτέλεσμα να κατεβάσουν τις τιμές οι ξενοδόχοι. Ορισμένοι ξενοδόχοι της Σαντορίνης, σε συνομιλίες που είχαμε, αποκάλεσαν τον Νίκο Ζώρζο «κύριο φρένο» στη δραστηριότητά τους, αλλά εξίσου πολλοί μου είπαν ότι η ανάπτυξη του νησιού χρειάζεται ένα φρένο.
Πολλά θα κριθούν από το γραφείο διαχείρισης προορισμού που θέλει να φτιάξει ο Ζώρζος και που είχαν στο προεκλογικό τους πρόγραμμα και οι συνυποψήφιοί του. Άνθρωποι όπως ο πρόεδρος των τοπικών ξενοδόχων Αντώνης Ηλιόπουλος υποστηρίζουν την ανάγκη για αυτή την κίνηση.
Όταν ο απερχόμενος δήμαρχος Μυκόνου Κώστας Κουκάς είχε ζητήσει μια γνώμη από τους επιτελικούς οργανισμούς του ελληνικού τουρισμού για το πώς θα οργανώσει η Μύκονος την διαχείριση του δικού της προορισμού, η απάντηση ήταν ότι το brand της Μυκόνου δεν χρειάζεται διαφήμιση – αντ’ αυτού το νησί θα έπρεπε να πείσει ότι διαθέτει υποδομές και μπορεί να τις διαχειριστεί. Επειδή δεν κάνει τίποτα από τα δύο (με εξαίρεση το λιμάνι και το αεροδρόμιο), η βοήθεια για την οργάνωση της διαχείρισης του προορισμού κρίθηκε μάλλον ανεπιθύμητη από το δήμο.
Στη Σαντορίνη και τη Μύκονο έχουν εκλεγεί δύο νέοι δήμαρχοι, που όμως είναι γνωστοί στους ψηφοφόρους από το παρελθόν και οι προσδοκίες για αυτούς είναι πολύ υψηλές, ενώ οι συνθήκες είναι διαφορετικές σε σχέση με την προηγούμενη θητεία τους. Το να ορίσουν τι θέλουν να είναι τα νησιά τους μαζί με την τοπική κοινωνία δεν θα είναι ιδιαίτερα εύκολο αλλά είναι ένα αναγκαίο πρώτο βήμα.
Δημιουργική καταστροφή στη Νάξο
Σε νησιά όπως η Νάξος που το μεγαλύτερο μέρος της γης και των ξενοδοχείων βρίσκονται ακόμα στα χέρια των ντόπιων (οι Ναξιώτες δεν πουλάνε εύκολα), το τέλος της σεζόν και η στενότητα της ρευστότητας που έφερε σε αρκετούς, κυρίως υπερ-δανεισμένους επιχειρηματίες, πυροδότησε την έξοδο επιχειρήσεων από το νησί, που δεν έχει μεγάλης κλίμακας μονάδες, και την είσοδο νέων παικτών.
Όλοι χτίζουν ή αγοράζουν κάτι κοντά ή πάνω σε μία παραλία, σε ένα νησί που είχε μεγάλα κενά πληρότητας τον Αύγουστο. «Στο σφυρί έχουν βγει εκατοντάδες ξενοδοχεία, ειδικά όσων βρίσκονται με το μαχαίρι στο λαιμό εξαιτίας των δανείων», μας λέει ένας επαγγελματίας του τουρισμού. Οι μεγάλοι ξενοδοχειακοί όμιλοι της Αθήνας αλλά και πιο μικροί επιχειρηματίες ετοιμάζονται για το επόμενο εγχείρημά τους στη Νάξο ενώ άλλοι, όπως ένας ιταλικός όμιλος, φεύγουν. «Η Νάξος είναι πλέον πολύ ακριβή για τους Ιταλούς», μας λέει ο ίδιος επαγγελματίας.
Πηγή: Βιώσιμες Κυκλάδες/Τάσος Τέλλογλου
📸Τάσος Τέλλογλου
«Βιώσιμες Κυκλάδες-Sustainable Cyclades», το νέο εγχείρημα της «Πρωτοβουλίας για τη Δημοσιογραφία»
Η «Πρωτοβουλία για τη Δημοσιογραφία», που υποστηρίζεται από το inside story. Το project θα αναδείξει τα πολλαπλά ζητήματα βιωσιμότητας που αντιμετωπίζουν οι Κυκλάδες, από την αδυναμία ζωτικών υποδομών για να ανταπεξέλθουν στην πληθυσμιακή έκρηξη του καλοκαιριού ως την αλλοίωση του τοπίου και τις ελλιπείς δημόσιες υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες στους νησιώτες.