Μπορεί τα παράπονά μας να τα κάνουμε στον δήμαρχο, όπως εξ άλλου ορίζει η λαϊκή ρήση, όμως πόσο αρμόδιος τελικά είναι ένας δήμος, μια Περιφέρεια, ακόμα κι αν είναι άψογα οργανωμένος, προκειμένου ν’ αποφασίσει δραστικά και να ορίσει ζητήματα τοπικών υποθέσεων που μπορεί να είναι υψίστης σημασίας για την περιοχή του;
Ανατρέχοντας στο άρθρο 102 του Συντάγματος που αφορά τους ΟΤΑ μπορεί να διαβάσει κανείς πως «η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων ανήκει στους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου και δεύτερου βαθμού». Μάλιστα «υπέρ των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης συντρέχει τεκμήριο αρμοδιότητας για τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων».
Αυτό από μόνο του καθιστά σαφές πως ένας ΟΤΑ πρώτου ή δευτέρου βαθμού, γνωρίζει καλύτερα απ’ την κεντρική διοίκηση τα της περιοχής του, τις ιδιαιτερότητες, τις αντιξοότητες, τις ανάγκες, επομένως είναι σε θέση να γνωρίζει καλύτερα και το συμφέρον του τόπου και των δημοτών που εκπροσωπεί, προκειμένου να το διεκδικήσει όπου και όποτε παραστεί ανάγκη.
Σύμφωνα με το Σύνταγμα και το άρθρο 102 «νόμος καθορίζει το εύρος και τις κατηγορίες των τοπικών υποθέσεων, καθώς και την κατανομή τους στους επί μέρους βαθμούς», ενώ πέρα από την διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια που προβλέπεται, το κράτος ασκεί στους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης εποπτεία που συνίσταται αποκλειστικά σε έλεγχο νομιμότητας και δεν επιτρέπεται να εμποδίζει την πρωτοβουλία και την ελεύθερη δράση τους (αρ.102, παρ.4).
Το Σύνταγμα και οι νόμοι προβλέπουν την λειτουργία και τις αρμοδιότητες των ΟΤΑ, ωστόσο υπάρχει ακόμα μια Καλλικρατική βαθμίδα, που ενώ όλοι γνωρίζουμε την ύπαρξή της, ελάχιστα μαθαίνουμε για τον ρόλο της και τη λειτουργία της στην τοπική αυτοδιοίκηση: Η Αποκεντρωμένη Διοίκηση.
Η Αποκεντρωμένη Διοίκηση δεν αναφέρεται συχνά και μοιάζει σαν να μην διαδραματίζει κάποιον σημαίνοντα ρόλο στα αυτοδιοικητικά ζητήματα κάθε περιοχής. Ο ρόλος της δεν είναι φυσικά διακοσμητικός, όπως ίσως νομίζουμε, ούτε κρυφός -αυτό διευκρινίζεται ώστε να μην θεωρηθεί πως πρόκειται για κάποιο συνωμοσιολογικό σενάριο, αρκετά τέτοια καταναλώνονται τελευταία, δεν χρειάζεται ένα ακόμα.
Σύμφωνα με το άρθρο 101 του Συντάγματος «οι Αποκεντρωμένες ∆ιοικήσεις αποτελούν ενιαίες μονάδες για τις αποκεντρωμένες υπηρεσίες του κράτους και ασκούν γενική αποφασιστική αρμοδιότητα στις κρατικές υποθέσεις της περιφέρειάς τους και έχουν γενική αποφασιστική αρμοδιότητα για τις υποθέσεις της περιφέρειάς τους».
Τα κεντρικά όργανα του Κράτους, εκτός από ειδικές αρμοδιότητες, έχουν τη γενική κατεύθυνση, το συντονισμό και τον έλεγχο νομιμότητας των πράξεων των περιφερειακών οργάνων, όπως νόμος ορίζει.
Σημειώνεται πως η ερμηνευτική δήλωση στο αρ.101, παρ. 4 του Συντάγματος που αναφέρει πως «ο κοινός νομοθέτης και η Διοίκηση, όταν δρουν κανονιστικά, υποχρεούνται να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες των νησιωτικών και ορεινών περιοχών, μεριμνώντας για την ανάπτυξή τους» έχει καταργηθεί.
Επικεφαλής της αποκεντρωμένης διοίκησης είναι ο Συντονιστής. Η εν λόγω θέση είναι αντίστοιχη με εκείνη του προϊσταμένου Γενικής Διεύθυνσης Υπουργείου και ο Συντονιστής Αποκεντρωμένης Διοίκησης διορίζεται με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών.
Στη λειτουργία τους συμμετέχει επίσης ένα συμβούλιο, όπου εκπροσωπούνται οι οικείες περιφέρειες και δήμοι, αλλά αυτό έχει επικουρικό χαρακτήρα και δεν μπορεί να λάβει αποφάσεις.
Οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις έχουν διοικητική και οικονομική αυτονομία και έχουν αρμοδιότητες στον πολεοδομικό, περιβαλλοντικό και ενεργειακό τομέα, στη δασοκομία, στη μετανάστευση και στην ιθαγένεια.
Ενδεικτικά, δείτε εδώ τις αρμοδιότητες της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου.
Μετά την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ τον Ιανουάριο του 2015 και την ανάληψη της εξουσίας, ο τότε Υπουργός Εσωτερικών -και πρώην Πρόεδρος της Βουλής- Νίκος Βούτσης δήλωσε ότι οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις θα καταργηθούν και οι αρμοδιότητές τους θα μεταφερθούν στις Περιφέρειες, κάτι που ωστόσο δεν έγινε ποτέ.
Έχουμε λοιπόν τους Δήμους και τις Περιφέρεις όπου ορίζονται ως Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης και οι εκπρόσωποί τους ψηφίζονται από τους πολίτες με εκλογές κι ανάμεσα στους ΟΤΑ και την κεντρική διοίκηση την Αποκεντρωμένη διοίκηση, με διορισμένο έναν Συντονιστή από την εκάστοτε κυβέρνηση.
Οι περισσότεροι πολίτες έχουν την εντύπωση πως πρόκειται για έναν φορέα που αποσκοπεί περισσότερο στην… δημιουργία «θέσεων εργασίας», ωστόσο όπως προκύπτει ο ρόλος της είναι πολύ πιο ουσιαστικός.
Αρκετοί ίσως θυμόμαστε με έκπληξη την αναφορά στο πόρισμα της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας για την καταστροφική πυρκαγιά στο Μάτι που στοίχισε τη ζωή σε 102 συμπολίτες μας, η οποία απέδιδε, στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής καθυστερημένη αντίδραση στο σχεδιασμό για τα μέτρα πρόληψης, αλλά και έλλειψη επικοινωνίας και συντονισμού των αρμοδίων φορέων της Πολιτική Προστασίας.
Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που αναρωτήθηκαν ποιος είναι ο φορέας αυτός και από πότε υφίσταται.
Πιο πρόσφατα, στις Κυκλάδες κι ενώ οι κάτοικοι αντιδρούν στην τοποθέτηση ΒΑΠΕ στο νησί της Τήνου με κινητοποιήσεις, με απόφαση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου και κατόπιν προσφυγής της επενδυτικής εταιρίας, η απόφαση του δημοτικού συμβουλίου για μη διέλευση βαρέων οχημάτων που μεταφέρουν τις ανεμογεννήτριες, κρίθηκε άκυρη και το δημοτικό συμβούλιο αναρμόδιο ν’ αποφασίσει για το θέμα.
Ζούμε σε περίεργη εποχή, όπου επικρατεί ανασφάλεια για το μέλλον του τόπου μας, κυρίως από επενδυτικές στρατηγικές που η σκοπιμότητά τους αμφισβητείται ανοιχτά απ’ τους πολίτες. Τα κελεύσματα της εποχής θέλουν στροφή στην αειφορία και την βιωσιμότητα, ωστόσο δεν είναι λίγες οι φορές που η αναπτυξιακή πολιτική δεν συνάδει με τους παραπάνω όρους.
Το παράδειγμα των ανεμογεννητριών είναι από τα πλέον πρόσφορα, καθώς ευαγγελίζεται την «πράσινη ενέργεια», ωστόσο έρχεται σε αντίθεση με την μη αναστρέψιμη καταστροφή που προκαλεί η τοποθέτησή τους σε έκταση, μέγεθος και αριθμό στα νησιά, τα οποία αναμφισβήτητα αποτελούν πόλο έλξης για τον τουρισμό, συμβάλλοντας τα μέγιστα στο ΑΕΠ της χώρας. Αλλοιώνοντας το τοπίο, το κλίμα και την μορφολογία των νησιών, οπωσδήποτε χάνεται για πάντα ο χαρακτήρας τους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Νομοσχέδιο που αφορά στρατηγικές επενδύσεις έχει ως αντικείμενο εκμετάλλευσης και τους αιγιαλούς. Το νομοσχέδιο με τίτλο «Στρατηγικές επενδύσεις και βελτίωση του επενδυτικού περιβάλλοντος μέσω της επιτάχυνσης διαδικασιών στις ιδιωτικές και στρατηγικές επενδύσεις», προχωρά σε ουσιαστική κατάργηση κάθε ισχύοντος πολεοδομικού κανόνα προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ενδιαφερόμενοι επενδυτές.
Το συγκεκριμένο σχέδιο νόμου προβλέπει ακόμα την παραχώρηση αιγιαλού, παραλίας ακόμα και πυθμένα, ενώ θεσπίζει και κάθε λογής παρέκκλιση σε όλα τα προσμετρώμενα μεγέθη προκειμένου να αναγερθούν οι εγκαταστάσεις, δίνοντας την δυνατότητα να θεωρηθεί τμήμα της επένδυσης μη όμορο οικόπεδο ακόμα κι αν αυτό βρίσκεται σε ακτίνα 1,5 χιλιομέτρου.
Μελετώντας τις αρμοδιότητες της αποκεντρωμένης διοίκησης, εύλογα αναρωτιέται κανείς, αν ένας Δήμος ή μια Περιφέρεια μπορεί να περιφρουρήσει τον τόπο που ορίζει ή αν η κεντρική διοίκηση της χώρας αναβαθμίζοντας σε «εθνική ανάγκη» τις κάθε λογής «στρατηγικές επενδύσεις» μπορεί, χωρίς να φθείρεται η ίδια άμεσα, ν’ αφήνει την «βρώμικη δουλειά» στην αποκεντρωμένη διοίκηση, που θα λειτουργεί με τον μανδύα του τοπικού φορέα που ξέρει και περιφρουρεί τα συμφέροντα του εκάστοτε τόπου, επομένως αποφασίζει ουσιαστικά για την τύχη του υποσκελίζοντας τον ρόλο δήμων και περιφερειών των εκλεγμένων αντιπροσώπων.
Μέχρι που μπορεί να φτάσουν, τελικά, οι αρμοδιότητες της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και πόσο αυτοδιοικούμενη θα είναι η Τοπική Αυτοδιοίκηση, αν υπάρχει ένας ενδιάμεσος φορέας που συντονίζει, καθορίζει ή αποφασίζει διαφορετικά απ’ αυτήν, όταν πρόκειται για ένα μείζον ζήτημα;