Του μέτρου και του μπορετού. Τίποτα δεν θα πεταχτεί, μα και τίποτα παράταιρο ή ανάρμοστο δεν θα σταθεί. Θ’ ακεραιωθεί και θα ταιριασθεί για την ολότη.
Σπουδαία γεννήματα της πρωτόγονης σοφίας των ανθρώπων. «Ρυτίδες της γης» τις είπε ο Σεφέρης, «μια θάλασσα κυματισμένη γης -σα ζωγραφιά θαρρείς» ήταν για τον Φιλιππότη, «η πέτρα είναι η ζωή μου» έγραφε ο Χατζιδάκις και ο Ελύτης τις μνημόνευσε στο «Άξιον Εστί».
Οι ξερολιθιές (και η τέχνη τους), που αποτέλεσαν για αιώνες, ίσως και χιλιετίες, απαράμιλλο εργαλείο διαχείρισης της γης – μετέτρεπαν τα άγονα κι ανεμοδαρμένα εδάφη σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, συγκρατούσαν τα βρόχινα νερά, γίνονταν ιδανικός βιότοπος για ερπετά, έντομα και πουλιά – και εξαιρετικό επίκουρο της ανθρώπινης επιβίωσης σε αφιλόξενους τόπους σε δύσκολες κλιματολογικές συνθήκες, αφού αφέθηκαν για δεκαετίες στη λησμονιά και την απαξίωση τώρα επανακάμπτουν δυναμικά. Πως και γιατί; Με εντολή επιστήμης ως αντιστάθμισμα στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Σε διάφορες χώρες της Ευρώπης λειτουργούν ήδη κρατικές σχολές για την τέχνη της ξερολιθιάς ενώ σε κάποιες άλλες δραστηριοποιούνται μη κυβερνητικές εξειδικευμένες ομάδες, οι οποίες συστηματικά προσφέρουν τεχνική εκπαίδευση, ακόμη και με δίδακτρα, που οδηγεί σε πιστοποίηση.
Στην Ελλάδα τα θεμέλια για κάτι ανάλογο έβαλε μόλις 3 μήνες πριν το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, με μια δράση που ταράζει τα νερά της απαξιωμένης ουσιαστικά τεχνικής εκπαίδευσης στη χώρα μας. Ήταν το 1ο σχολείο Ξερολιθιάς στην Άνδρο (6-13 Νοεμβρίου 2021) που οργανώθηκε από το Πανεπιστήμιου Αιγαίου, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έργου LIFE TERRACESCAPE, και ανέλαβε το σημαντικό έργο μεταλαμπάδευσης της τεχνογνωσίας της τέχνης της ξερολιθιάς σε νέους ανθρώπους που ενδιαφέρονται να διατηρήσουν ζωντανή αυτή την τέχνη, η οποία έχει διαμορφώσει το διαχρονικό τοπίο του Αιγαίου, με την ελπίδα ότι η ίδια τέχνη θα συνεχίζει να το διατηρεί.
«Σκοπός ήταν να χρησιμοποιήσουμε τους ντόπιους τεχνίτες πέτρας ίσως τους τελευταίους υπάρχοντες, ώστε να μεταλαμπαδεύσουν την τέχνη τους σε νέους ανθρώπους που ενδιαφέρονται, για όποιους λόγους, επαγγελματικούς, πολιτισμικούς, κοινωνικούς. Για τον σκοπό αυτό, στην Άνδρο δώσαμε τον λόγο, και την σμίλη, σε δύο τοπικούς τεχνίτες πέτρας, τους Ανδριώτες Ηρακλή Γαύρα και Γιάννη Παπαδόπουλο, αλλά και τον Ηπειρώτη Δημήτρη Λαγό, που μαζί με την αρχιτέκτονα Ελένη Παγκρατίου έκαναν υπέροχη δουλειά κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου στην Άνδρο, τροφοδοτώντας το πάθος των 23 εκπαιδευόμενων για γνώση» εξηγεί η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου κ. Θεοδώρα Πετανίδου, επικεφαλής του εργαστηρίου Βιογεωγραφίας και Οικολογίας του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου.
Εν αναμονή του 2ου Σχολείου Ξερολιθιάς της Άνδρου (12-19 Μαρτίου 2022), που και πάλι οργανώνεται από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου στο πλαίσιο του ίδιου έργου, σκεφτήκαμε πως τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή να μάθουμε τα πάντα για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της τέχνης της ξερολιθιάς.
Της τέχνης που τέσσερα μόλις χρόνια πριν (το 2018) πέρασε στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO. Της τέχνης που μας έσωσε στο παρελθόν και που, αν της το επιτρέψουμε, θα μας ξανασώσει στο μέλλον.
Κι όλα ξεκινούν…
«Όλα είναι ζήτημα επιλογής» μου λέει η Θεοδώρα Πετανίδου, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου με μεγάλη ερευνητική εμπειρία σε πολλές χώρες της Ευρώπης και Αμερικής που οργανώνει το σχολείο Ξερολιθιάς στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έργου LIFETERRACESCAPE-Μετατροπή των εγκαταλειμμένων τοπίων αναβαθμίδων σε πράσινες υποδομές μέσω συμμετοχικής επιστασίας γης για καλύτερη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.
Όλα ξεκινούν από το ότι πρέπει να διαλέξουμε αν θέλουμε πραγματική διατήρηση του υπέροχου ανθρωπογενούς -εξυπακούεται και φυσικού – τοπίου του Αιγαίου, ή να παραδοθούμε στην εύκολη τσιμεντοποίησή του, όπως σε μεγάλο βαθμό γίνεται σήμερα.
«Για να επιλέξουμε ας έχουμε κατά νου τα εξής: Το αναβαθμιδωμένο τοπίο του Αιγαίου δεν αποτελεί μονάχα πολιτισμική κληρονομιά μας, δεν είναι τελεσιούργημα πολλών γενιών κατά τη διάρκεια χιλιάδων χρόνων, αλλά αποτελεί την πιο αποτελεσματική λειτουργική ασπίδα για την αναχαίτιση και την ανάσχεση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής που ζούμε σήμερα και θα χειροτερέψουν στο μέλλον. Αποτελεί μια πράσινη υποδομή, η οποία δεν πρέπει να δημιουργηθεί από το μηδέν, αλλά απλώς να συντηρηθεί και να λειτουργήσει».
Έχοντας λοιπόν επιλέξει σύμφωνα με τα παραπάνω, για λόγους αισθητικούς, πολιτισμικούς, περιβαλλοντικούς, οικολογικούς, η ανάγκη για τεχνίτες ξερολιθιάς, μου λέει η επικεφαλής του έργου, θα είναι εκ των ων ουκ άνευ: «Ώστε να χτίζουμε διατηρώντας ή και βελτιώνοντας το τοπίο που έχουμε κληρονομήσει, χωρίς να το απαξιώνουμε με τα κυβικά μπετόν που συχνότατα αντικαθιστούν τα χειροποίητα έργα των προηγούμενων γενιών. Τότε θα έχουμε και ανάγκη από τεχνίτες που γνωρίζουν, που θα είναι αντάξιοι του παρελθόντος και δάσκαλοι αισθητικής του παρόντος».
Στην Ευρώπη οι διαδικασίες προχωρούν εδώ και χρόνια με γοργούς ρυθμούς. Σε Γαλλία και Ισπανία, ιδιαίτερα στο νησί της Μαγιόρκας, ήδη λειτουργούν κρατικές σχολές για την τέχνη της ξερολιθιάς. Εδώ το επάγγελμα του τεχνίτη ξερολιθιάς είναι αναγνωρισμένο, συνεπώς υπάρχουν πιστοποιημένοι τεχνίτες, οι οποίοι με την τέχνη τους συχνά βελτιώνουν το τοπίο, αστικό και υπαίθριο.
Σε άλλες χώρες, πάλι, όπως η Ιταλία, η Κροατία, αλλά και η Ελβετία, δραστηριοποιούνται μη κυβερνητικές εξειδικευμένες ομάδες, οι οποίες συστηματικά προσφέρουν τεχνική εκπαίδευση, ακόμη και με δίδακτρα, που οδηγεί σε πιστοποίηση.
Στην Ελλάδα, «με απαξιωμένη ουσιαστικά την τεχνική εκπαίδευση, θα πρέπει άμεσα να το ξανασκεφθούμε». Πως; «Δίνοντας επαγγελματική ευκαιρία σε ανθρώπους που αγαπούν το δημιουργικό αυτό έργο, δίνοντας μέλλον στις καταρρέουσες αναβαθμίδες του Αιγαίου. Φυσικά, κάθε τόπος έχει τις δικές του τεχνικές και ιδιαιτερότητες. Μια τέτοια σχολή θα πρέπει να βασίζεται πρωταρχικά σε συστηματική εθνολογική δουλειά, συλλέγοντας, αποκωδικοποιώντας και μετατρέποντας το φαινόμενο σε γνώση. Και αυτό, πριν το τοπίο καταστεί μη αναγνωρίσιμο από τις πολλές επεμβάσεις και την ξενόφερτη τεχνογνωσία, όπως συμβαίνει εν πολλοίς στο Αιγαίο, όπου η εκάστοτε τοπική τεχνογνωσία αντικαθίσταται συστηματικά από την Αλβανική».
Στόχευση και στρατηγικός σχεδιασμός για το τοπίο και το περιβάλλον
Ζητάω από την κ. Πετανίδου να μου πει αν υπάρχει έμπρακτο ενδιαφέρον από το ελληνικό κράτος για την ανάδειξη και διατήρηση της τέχνης. Αν διατίθενται τα απαραίτητα χρηματοδοτικά εργαλεία που παρέχει η Ε.Ε. για αυτό το σκοπό και γενικά αν υπάρχει κάποια ειλικρινή προσπάθεια, με απτά αποτελέσματα, στην ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
«Δυστυχώς δεν βλέπω συστηματικό ενδιαφέρον στο θέμα αυτό». Παρότι πράγματι, ήταν η Ελλάδα -το 2018, με την συνεπικουρία άλλων επτά χωρών- μέσω του Υπουργείου Πολιτισμού, εκείνη που κατέθεσε τον φάκελο στην UNESCO για την αναγνώριση της τέχνης της ξερολιθιάς και την εγγραφή της στον Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO.
«Έκτοτε, αν και έχουν υπάρξει κάποιες προσπάθειες από πλευράς Υπουργείου Πολιτισμού, αυτές στερούνται μακροπρόθεσμης στόχευσης, χωρίς να εντάσσονται σε ένα στρατηγικό σχεδιασμό για το τοπίο και το περιβάλλον του Αρχιπελάγους. Αλλά η αναγνώριση από την UNESCO, όπως και όλα όσα αφορούν την εμπλοκή της UNESCO, συνιστά ένα βοηθητικό εργαλείο για να προωθηθούν οι επιμέρους ουσιώδεις στόχοι, οι οποίοι θα πρέπει να είναι και εθνικοί.
-Τι είδους τοπίο θέλουμε για το Αιγαίο του 2050;
«Το κλίμα αλλάζει και οι βορειότερες χώρες της Ευρώπης δεν θα έχουν μελλοντικά τόση ανάγκη τις θάλασσές μας. Όμως, το πολιτισμικό τοπίο του Αιγαίου είναι πέρα από αυτό που αντιλαμβάνονται οι πέντε αισθήσεις, κάτι αναλλοτρίωτο, και σε αυτό πρέπει να επενδύσουμε: όχι διαφοροποιώντας, αλλά διατηρώντας το. Είμαστε ικανοί να το κάνουμε; Φοβούμαι πως τα λόγια του Δημοσθένη περιγράφουν απόλυτα την κατάστασή μας: “το φυλάξαι τα αγαθά χαλεπώτερον του κτήσασθαι”».
Για να λέμε και τα καλά, η Θεοδώρα Πετανίδου συμπληρώνει πως πρόσφατα, μέσα στο 2021, το Υπουργείο Πολιτισμού, στο πλαίσιο της αναγνωρισμένης πια τέχνης της ξερολιθιάς από την UNESCO, χρηματοδότησε την άπαξ λειτουργία κάποιων σχολείων ξερολιθιάς (Αμοργό, Ανώγεια Κρήτης) ενώ το Πράσινο Ταμείο χρηματοδότησε ένα τρίτο, στην Ανεμώτια Λέσβου.
«Κίνηση σημαντική. Θα έχει, όμως, συνέχεια; Θα υπάρχει παρακολούθηση των αποτελεσμάτων ώστε να διαπιστωθεί η ουσιαστική αποδοχή και μεταστροφή στην τοπική κοινωνία; Θα υπάρξουν καινούργιοι τεχνίτες που θα αναλάβουν δουλειά χτίζοντας και διδάσκοντας;»
Προστασία του περιβάλλοντος, βιωσιμότητα και «πράσινη ανάπτυξη»
Μιλάμε για το όραμα του έργου, την προστασία του περιβάλλοντος, τη βιωσιμότητα και την πρωτόγονη σοφία των παλαιότερων γενιών και νομοτελειακά η σκέψη μου πηγαίνει στην «πράσινη ανάπτυξη» που επιχειρείται στην Ελλάδα μέσα από την βιομηχανία της λειτουργίας ανεμογεννητριών, ως εναλλακτική λύση παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, σε βουνοκορφές και νησιά.
-Πράσινη ανάπτυξη ή ανεξέλεγκτη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος; ρωτάω την Θεοδώρα Πετανίδου.
«Οικονομολόγοι και περιβαλλοντικοί επιστήμονες έχουν επανειλημμένα ασχοληθεί με το θέμα και τις περιβαλλοντικές και οικονομικές διαστάσεις – επιπτώσεις του, και τις φρούδες διαχρονικές ελπίδες που η εγκατάσταση γεννά. Εγώ θα θίξω εδώ ένα μόνο θέμα, εκείνο του τοπίου.
Ο άνθρωπος της υπαίθρου στο Αιγαίο είναι φορέας και χρήστης πολλών πραγμάτων: της φυσικής κληρονομιάς του Αιγαίου που είναι μοναδική και πολυτεκμηριωμένη, της πολιτισμικής κληρονομιάς που είναι επίσης μοναδική και μακρόχρονη, ο συνδυασμός των οποίων συγκροτεί το μοναδικό τοπίο του Αιγαίου, μιας έννοιας που συγκεράζει τα απτά (φυσικά, πολιτιστικά) και συμβολικά στοιχεία του χώρου.
Οι κορυφές των νησιών, όπως και των βουνών όλης της Ελλάδας αποτέλεσαν για αιώνες το αποκορύφωμα της περηφάνιας, της ελπίδας, αλλά και του καταφυγίου και της ανάτασης των ανθρώπων της χώρας μας, σε δύσκολες ιστορικές περιόδους. Μέσα σε λίγες δεκαετίες, αυτά τα σύμβολα της περηφάνιας του Έλληνα καλούνται να επιπεδωθούν για να εγκατασταθούν τα μεγαθήρια της παραγωγής ενέργειας με τα αμέτρητα κυβικά μπετόν, για άλλα λίγα (οικονομικά) οφέλη. Και τούτο μόνον για τις επόμενες 2-3 δεκαετίες!
Και έπειτα; Θεωρώ όνειδος το να έχουμε αποθέσει την όποια ανάπτυξη στον βιασμό της Ελληνικής φύσης, και να μην έχουμε βρει ακόμη τον βιώσιμο συνδυασμό για την ανάπτυξη στον πιο εμβληματικό χώρο του κόσμου, το Αιγαίο. Είμαστε κληρονόμοι της πιο σημαντικής προίκας: της υπέροχης βιοποικιλότητας, χαρισμένη από τη φύση· και της ανυπέρβλητης πολιτιστικής κληρονομιάς, υλικής και άυλης, χαρισμένης από τις δημιουργικές γενιές που χρησιμοποίησαν τον ίδιο χώρο για χιλιετίες.Στο ερώτημα “πόσο έχουμε σταθεί στο ύψος των προσδοκιών μιας τέτοιας κληρονομιάς” είναι πλέον καιρός να κάνουμε την αυτοκριτική μας!» .
Η κληρονομιά ως όπλο στην καταπολέμηση της φτώχειας και την αναζωογόνηση της υπαίθρου
Η συζήτηση πηγαίνει σε αυτό που ήδη συμβαίνει σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Εκεί όπου αναπτύσσονται και εντάσσονται πλέον στο πλαίσιο των κεντρικών πολιτικών για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, την καταπολέμηση της φτώχειας και την αναζωογόνηση της υπαίθρου, οικο-κοινότητες με δραστηριότητες που αφορούν στην καινοτομία, τον αγροτουρισμό και τον αγροδιατροφικό τομέα.
Στην χώρα μας παρότι υπάρχουν οι προϋποθέσεις για βιώσιμη ανάπτυξη στην περιφέρεια κάτι τέτοιο δεν φαίνεται, μέχρι στιγμής, να αποτελεί κεντρική πολιτική επιλογή. Και οι νέοι φεύγουν σε αναζήτηση καλύτερης ζωής στο εξωτερικό και η περιφέρεια ερημώνει.
«Η άποψή μου είναι» λέει η κ. Πετανίδου «ότι εμείς οι Έλληνες δεν έχουμε μεταβιβάσει ή επικοινωνήσει, στο πλαίσιο της τυπικής ή άτυπης εκπαίδευσης, τη μεγάλη σημασία που έχουν τα απλά πράγματα που μας έχουν κληρονομηθεί: τα υπέροχα φρύγανα με τη μεγάλη ποικιλότητα λουλουδιών, οι λόφοι και οι κορυφογραμμές, τα μικρά χωραφάκια στις παρειές τους έως το έπακρο του ύψους τους. Στην πραγματικότητα δεν το κάναμε όχι διότι δεν το γνωρίζαμε, αλλά διότι δεν είμαστε πραγματικά περήφανοι γι’ αυτά. Δεν τα εκτιμήσαμε. Η γη στο Αιγαίο έχει αποκτήσει αγοραία αξία για άλλους λόγους και όχι για την ίδια της την ενδογενή αξία».
-Τι φταίει;
«Η εκπαίδευση βέβαια! Όχι μόνο η τυπική, αλλά και η άτυπη, που αρχίζει από το σπίτι και ολοκληρώνεται με τα σχολεία. Έτσι, η λεκτική διδασκαλία των χρηστών τρόπων συμπεριφοράς, έστω και εξωραϊσμένη, δεν έχει νόημα, διότι τα παιδιά μιμούνται πράξεις και δεν ακολουθούν την όποια διδαχή, πνιγμένη, άλλωστε, μέσα στην τόση πληροφορία που παίρνουν καθημερινά. Δεν έχω ενδοιασμούς να το εκφράσω, και έχω ελάχιστες αμφιβολίες για την ισχύ του: Ζούμε σε μια κοινωνία που έχει χάσει τον ηθικό μπουσουλά της, και το χειρότερο είναι ότι αυτό έχει συμβεί μόλις τις τελευταίες 3-4 δεκαετίες».
Πρόοδος και ανάπτυξη στα χρόνια της «νέας κανονικότητας»
Αλήθεια,τί είδους ανάπτυξη και πρόοδο θέλουμε εν μέσω μιας «νέας κανονικότητας» που επιβάλλει και η πανδημία και η κλιματική κρίση;
Όλα αλλάζουν κι αλλάζουν ραγδαία. Ακόμα και ο τουρισμός – η αποκαλούμενη και «βαριά μας βιομηχανία»- στο εξής θα αφορά τη βιωματική διασύνδεση των τουριστών με τις τοπικές κοινωνίες στους προορισμούς που επισκέπτονται, την διασύνδεση του αγροτουριστικού προϊόντος µε την γαστρονοµία, τον πολιτισµό, τον θεματικό/εναλλακτικό τουρισμό.
Ρωτάω την κυρία Πετανίδου να μου πει αν πιστεύει πως θα καταφέρει η Ελλάδα να απεγκλωβιστεί από τα παρωχημένα αναπτυξιακά μοντέλα της. Κι αν ναι, πως;
«Όλα τα παραπάνω, πράγματι, αποτελούν διαρθρωτικά στοιχεία και επιμέρους στοχεύσεις του έργου LIFE TERRACESCAPE. Δείτε δύο από αυτές: Να γίνει σε επιδεικτική κλίμακα βιώσιμη κλιματική προσαρμογή του νησιωτικού τοπίου, μέσα από την χρήση καλών πρακτικών και έξυπνων μεθόδων καλλιέργειας, που θα αναδείξουν τη σημασία των αναβαθμίδων ως «πράσινων υποδομών», ειδικότερα μέσα από τον ρόλο τους στην εξομάλυνση των ακραίων κλιματικών μεταβολών και στην βελτίωση των οικοσυστημικών δεικτών.
Να παραχθούν κλιματικώς έξυπνα και υψηλής προστιθέμενης αξίας αγροδιατροφικά προϊόντα, καθετοποιημένης προοπτικής, με την δημιουργία μιας τοπικής ομάδας γεωργών, σε συνεργασία με επιχειρήσεις στον χώρο της αγροδιατροφής, της εστίασης και του τουρισμού, η οποία θα συμβάλλει στην βιωσιμότητα και την εξέλιξη του οράματος του έργου. Στην πραγματικότητα, το όραμα του έργου είναι να δώσει πολλαπλές και πολυεπίπεδες δυνατότητες στην τοπική ανάπτυξη, που θα είναι βασισμένη στους τοπικούς πόρους και ιδιαιτερότητες, αξιοποιώντας και επενδύοντας στο τοπίο, όπως το ορίσαμε παραπάνω. Αυτό που αποτελεί και την διακριτή διαφορική ανωτερότητά μας απέναντι σε άλλους τουριστικούς προορισμούς, αν τελικά θέλουμε να κρατήσουμε ανταγωνιστικό το τουριστικό προφίλ μας».
Η επόμενη μέρα για την Ελλάδα, η καινούρια αρχή
Προχωράμε μπροστά, λέει η Θεοδώρα Πετανίδου, χρησιμοποιώντας σύγχρονα εργαλεία και τεχνογνωσία, αξιοποιώντας τις διαχρονικές υποδομές και εφαρμόζοντας την γνώση που συνέλεξαν στάλα-στάλα χιλιάδες γενιές στο παρελθόν. Κι όντως. Πολλοί νέοι άνθρωποι σε ολόκληρη τη χώρα «διαβάζουν» τη σοφία του παρελθόντος, «γεννούν» νέες ιδέες, παλεύουν για ένα καλύτερο μέλλον για όλους μας. Αποτελούν φωτεινά παραδείγματα για όλους μας. Και μας παροτρύνουν να κοιτάξουμε μέσα μας, γύρω μας, να κάνουμε την αυτοκριτική μας. Για να πάμε όλοι μπροστά.
«Αν τολμούμε να θέσουμε τον δάκτυλο στον τύπο των ήλων, να δούμε κατάματα την αλήθεια της Ελληνικής κοινωνίας με σκοπό να αλλάξουμε την τελευταία, θα πρέπει την επόμενη δεκαετία να ασχοληθούμε με τη δημιουργία δασκάλων και γονιών. Αυτή και μόνον αυτή θα είναι η σίγουρη αρχή. Αποκατάσταση της περηφάνιας και της αγάπης για τα απλά του τόπου μας, μέσα από διαδικασίες αυτοκριτικής και αυτογνωσίας, με σκοπό την δημιουργικότερη, και όχι την χρηστικότερη, εμπλοκή όλων μας σε ότι αφορά τον τόπο αυτόν. Και, βεβαίως, δημιουργία πολιτών, με την εκπαίδευση πολιτών να αποτελεί οδηγό».
«Ευελπιστώ», μου λέει για το τέλος της συζήτησής μας η επικεφαλής του σπουδαίου έργου του Πανεπιστημίου Αιγαίου, «ότι σε μια κοινωνία που θα έχει κάνει την αυτοκριτική της, όλοι θα έχουν τον θώκο και τις απολαβές που τους αξίζουν. Οι εραστές της φύσης και της πρωτογενούς παραγωγής θα παράγουν καλύτερα προϊόντα διότι θα εκτιμούν το τοπίο και τους πόρους του τόπου, και οι άριστοι θα μείνουν στη χώρα τους για να την υπηρετήσουν».
Η αρχέγονη τέχνης της ξερολιθιάς
Είδος τοιχοποιίας με πέτρα ακανόνιστου σχήματος, χωρίς συνδετικό υλικό.Ως τεχνική συναντάται σε όλο τον κόσμο, από τα Κυκλώπεια τείχη στις Μυκήνες και το αρχαίο κάστρο της Μήλου, έως την πόλη Λουβαντούν των Μάγια και το Μάτσου Πίτσου των Ίνκας στο Περού, μέχρι τις ρυζοκαλλιέργειες της Ινδονησίας και τα τοπία της Αιθιοπίας.
Χτίζονταν πάντα σε συνάρτηση με την κλίση του εδάφους, τον προσανατολισμό της πλαγιάς και την ποιότητα του χώματος, ενώ κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η δομική σταθερότητα γιατί αποτελούνται από πέτρες οι οποίες «κλειδώνουν» η μια με την άλλη.
Οι ξερολιθιές αποτελούν πέτρινα τοιχία αντιστήριξης, χάρη στα οποία δημιουργούνται αναβαθμίδες χωρίς τις οποίες οι απότομες πλαγιές των Ελληνικών ορεινών περιοχών δεν θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν. Επίσης, προστατεύουν από τις πλημμύρες και τη διάβρωση του εδάφους.
Η τεχνική λέγεται «εν ξηρώ» και οι πέτρες που χρησιμοποιούνται συλλέγονται από τον γύρο χώρο ώστε να καθαρίζεται και να γίνεται καλλιεργήσιμος. Η δημιουργία και συντήρηση των ξερολιθιών ήταν μια τέχνη που μεταβιβάζονταν από τον πατέρα στο γιο, ως παρακαταθήκη ζωής.
Σχολείο Ξερολιθιάς Άνδρου
Πολύ συνοπτικά, το έργο αφορά στην λειτουργική αποκατάσταση ενός εξέχοντος στοιχείου του μεσογειακού τοπίου, των αναβαθμίδων, των πανελληνίως γνωστών ως πεζούλες, με σκοπό την επανακαλλιέργειά τους.Άμεσος σκοπός του έργου είναι η επίδειξη των ωφελειών (οικονομικών, πολιτισμικών, οικολογικών) που θα προκύψουν από μια τέτοια προοπτική και, εφεξής, η επιτόπια πολλαπλασιαστική του εφαρμογή μέσα στο νησί, την Άνδρο, σε άλλα νησιά του Αιγαίου, αλλά και της Μεσογείου.
Απώτερος στόχος είναι η δημιουργία προσαρμοσμένων «πράσινων υποδομών», ως αντιστάθμισμα στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Μέσα στο σύνολο των στοχεύσεων που έχει θέσει το έργο είναι και η μεταφορά της τεχνογνωσίας της τέχνης της ξερολιθιάς, εδώ για την δημιουργία και την συντήρηση των αναλειμματικών τοιχίων των αναβαθμίδων, που στην Άνδρο ονομάζονται αιμασιές, ώστε η λαϊκή αυτή τέχνη, μέσω αυτής της ζωντανής μεταφοράς της, να μη χαθεί.
.
Περισσότερα στοιχεία για το έργο εδώ
Διαβάστε
«Η συνείδηση της πετραίας γης, Κυκλαδογραφίες»
Συγγραφέας: Μανώλης Γλέζος, Εκδόσεις: Τυπωθήτω.
«Αναβαθμίδες καλλιέργειας – μια περιήγηση στα χωράφια του πολιτισμού του Αιγαίου, της Μεσογείου»
Συγγραφέας: Θεοδώρα Πετανίδου, Εκδόσεις: BrokenHill Publishers
Δείτε
• «Ξερολιθιά – Σμιλεύοντας τοπία στις αιμασιές του Αιγαίου» – Ντοκιμαντέρ παραγωγής του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στο πλαίσιο του έργου LIFE TERRACESCAPE. Σκηνοθεσία: Στέλιος Χαραλαμπόπουλος.
- Βίντεο για το παιχνίδι «Φτιάχνω πεζούλες» που δημιουργήθηκε από τους Χριστίνα Νίκα και John Barel, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Εικόνας, Ήχου και Πολιτιστικής Αναπαράστασης (Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου), με υλικό (κείμενα, ζωγραφιές) που δημιουργήθηκε από το Εργαστήριο Βιογεωγραφίας & Οικολογίας (Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου). Το παιχνίδι δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του έργου LIFE TERRACESCAPE
• Bίντεο με πρωταγωνιστή τους εντυπωσιακούς ξερολιθικούς μαντρότοιχους της Άνδρου
