Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, 7 στους 10 Ευρωπαίους συμφωνούν ότι οι δημογραφικές τάσεις θέτουν σε κίνδυνο τη μακροπρόθεσμη οικονομική ευημερία και ανταγωνιστικότητα της ΕΕ. Οι πιο πιεστικές δημογραφικές προκλήσεις θεωρούνται η γήρανση του πληθυσμού (42%), η συρρίκνωση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας και οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού (40%).
«Η Ευρώπη υφίσταται μια μεγάλη δημογραφική μεταμόρφωση» παραδέχεται η Ε. Επιτροπή που παρουσίασε μία «εργαλειοθήκη» μέτρων τα οποία συστήνει στα κράτη μέλη για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
«Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση στην ΕΕ (στη μείωση των γεννήσεων και τη γήρανση του πληθυσμού) και αντίστοιχες εξελίξεις καταγράφονται -ή θα καταγραφούν σύντομα- σε όλες τις χώρες μέλη της. Απλώς εντάσσεται στην ομάδα εκείνη των χωρών που “προτρέχουν”» σημειώνουν, σε πρόσφατο άρθρο τους, οι καθηγητές δημογραφίας Βύρων Κοτζαμάνης και Βασίλης Παππάς.
Οι μισοί Έλληνες ζούνε στο 4% της επικράτειας
Στο ίδιο άρθρο, οι δύο καθηγητές επισημαίνουν ότι η συρρίκνωση του πληθυσμού είναι η μία όψη του δημογραφικού προβλήματος της Ελλάδας.
Η δεύτερη- εξίσου σοβαρή και ιδιαίτερη σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη- είναι η εξαιρετικά άνιση κατανομή του πληθυσμού στην ελληνική επικράτεια.
Όπως αποδεικνύει η ανάλυση των διαθέσιμων στατιστικών στοιχείων:
– το 50% του πληθυσμού της χώρας είναι συγκεντρωμένο στο 4,3% της επικράτειας
.
– το 80% του πληθυσμού ζει στο 25,2% της ελληνικής επικράτειας
.
«Οι κοινότητες με υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού βρίσκονται κυρίως στην Αττική, δευτερευόντως στη Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια διάσπαρτες στα μεγάλα αστικά κέντρα» εξηγεί στο newmoney ο Βύρων Κοτζαμάνης, επιστημονικός υπεύθυνος του σχετικού ερευνητικού προγράμματος του ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.
«Χαρακτηρίζονται από έλλειψη χώρων αστικού και περιαστικού πρασίνου, έλλειψη ελεύθερων δημόσιων χώρων, δόμηση σε χώρους όπως ρέματα και ποτάμια κλπ. Και το ερώτημα που γεννάται άμεσα είναι πώς ένα τέτοιο σύστημα υπερσυγκέντρωσης του πληθυσμού σε μικρή επιφάνεια και με μεγάλες πυκνότητες μπορεί να είναι βιώσιμο και ανθεκτικό; Και πώς θα γίνει να ανακοπεί αυτή η τάση ή και να αντιστραφεί και να σταματήσει η εγκατάλειψη του υπαίθριου χώρου;»
Οι δήμοι που αιμορραγούν και αυτοί που γίνονται «μαγνήτες»
Με βάση τα στοιχεία των απογραφών, την τελευταία δεκαετία (2011 -2021), ο μόνιμος πληθυσμός της χώρας μειώθηκε συνολικά κατά 3,1%.
Όμως, αυτό το αποτέλεσμα περιέχει μεγάλες ανισότητες.
Στις 1.035 Δημοτικές Ενότητες (Δ.Ε), το εύρος των μεταβολών του πληθυσμού ξεκινάει από αυτούς που έχασαν πάνω από το ένα τρίτο των κατοίκων τους (-33%) μέχρι αυτούς που μετράνε αύξηση πληθυσμού σχεδόν 20%.
.
Από τους μεγάλους χαμένους:
– στο 62,5% των δήμων η μείωση του πληθυσμού ήταν μεγαλύτερη του 5% σε μια δεκαετία
– σε 493 δήμους η μείωση του πληθυσμού είναι μεγαλύτερη του 10%
– στο ένα πέμπτο (1/5) των δήμων η μείωση του πληθυσμού είναι μεγαλύτερη από 20%.
«Στην ηπειρωτική Ελλάδα “αιμορραγεί” πληθυσμιακά όλος ο ύπαιθρος χώρος, όλος ο χώρος που βρίσκεται έξω από τα αστικά κέντρα και τις παρυφές τους» σημειώνει ο Β. Κοτζαμάνης. «Σπάνιες εξαιρέσεις αποτελούν οι δήμοι που έχουν αναπτύξει τουριστικές δραστηριότητες και ο παράκτιος χώρος. Το αναπτυξιακό “S” της Ελλάδας ξεκινάει από την Πάτρα, περνά από Κόρινθο, Αθήνα, Χαλκίδα και ανεβαίνει σε Λάρισα, Κατερίνη, Θεσσαλονίκη. Όλες οι υπόλοιπες περιοχές έχουν όλο και λιγότερο πληθυσμό και όλο και λιγότερους νέους».
.
Το φαινόμενο της έντονης ανισοκατανομής του ελληνικού πληθυσμού αποτυπώνεται σε επίπεδο δήμων. Οι δέκα πολυπληθέστεροι Δήμοι διαθέτουν το 21,0% του συνολικού πληθυσμού της χώρας:
.
«Η συγκρατημένη επιστροφή των νέων στον υπαίθριο χώρο, μία “δημιουργική μετακίνηση” που καταγράφηκε την περίοδο της οικονομικής και πανδημικής κρίσης, ήταν μία χρυσή ευκαιρία. Έπρεπε η τάση αυτή να ενισχυθεί με συγκεκριμένα μέτρα, κάτι που δεν έγινε και έτσι η ευκαιρία αυτή χάθηκε. Όπου υπάρχει οικονομική δραστηριότητα που επιτρέπει στους κατοίκους να ζούνε αξιοπρεπώς, εκεί ο πληθυσμός παραμένει» σημειώνει ο Β. Κοντζαμάνης.
Οι τέσσερις νομοί που γερνάνε πιο γρήγορα
Σε εθνικό επίπεδο, το ποσοστό των κατοίκων ηλικίας 65 ετών και άνω ανέρχεται σε 22,5%. Το ποσοστό των κατοίκων άνω των 85 ετών βρίσκεται στο 3,6 %.
Κάτω όμως από τους εθνικούς αυτούς μέσους όρους υποκρύπτονται σημαντικές διαφοροποιήσεις.
Δέκα νομοί της χώρας «προπορεύονται» με 28% του πληθυσμού τους να βρίσκεται άνω των 65 ετών.
Τέσσερις νομοί, οι νομοί Λακωνίας, Αρκαδίας, Φωκίδας και Ευρυτανίας, καταγράφουν ήδη ποσοστό υπέργηρων (85 ετών και άνω) που ξεπερνά τον εθνικό μέσο όρο και βρίσκεται στα επίπεδα που αναμένεται να φτάσει η χώρα συνολικά μετά από 30 χρόνια.
«Οδεύουμε προς έναν εκρηκτικό συνδυασμό γήρανσης και υπεργηρίας σε περισσοτέρους από έναν στους τέσσερις νομούς της χώρας, με αποτέλεσμα σύντομα, πολύ πριν το 2050, να έχουμε μια ομάδα νομών όπου οι 65 ετών και άνω θα υπερβαίνουν το ένα τρίτο του πληθυσμού τους, ενώ ταυτόχρονα το ένα τέταρτο εξ αυτών θα είναι υπέργηροι» προειδοποιούν οι καθ. Β. Κοτζαμάνης και Β. Παππάς.