Η αρνητική δημογραφική εξέλιξη της τελευταίας δεκαετίας καθηλώνει την πλειοψηφία των συντάξεων (60%) κάτω από τα 700 ευρώ, όπως δείχνουν τα στοιχεία του συστήματος «ΑΤΛΑΣ», σύμφωνα με τα οποία το 40,3% των συνταξιούχων (1.002.606 άνθρωποι) ζουν με σύνταξη έως 700 ευρώ και το 21,7% των συνταξιούχων (541.125) λαμβάνουν έως 500 ευρώ.
Η εξέλιξη των δημογραφικών μεγεθών στη χώρα μας είναι απογοητευτική, ειδικά για την περίοδο 2011-2022, σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΕΝΥΠΕΚ, Αλέξη Μητρόπουλο. Τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν ως προς τις γεννήσεις ότι κατά το έτος 2022 ανήλθαν σε 76.541 (39.558 αγόρια και 36.983 κορίτσια). Μειώθηκαν κατά 10,3% σε σχέση με το 2021 που ήταν 85.346 (43.998 αγόρια και 41.348 κορίτσια).
Αντίστοιχα οι θάνατοι έφτασαν την ίδια περίοδο τους 140.801 και μειώθηκαν κατά 2,2% σε σχέση με το 2021.
Η επιδείνωση του δημογραφικού προβλήματος θέτει επώδυνα διλήμματα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων που επιφέρει στο ασφαλιστικό σύστημα, το οποίο χωρίς τη λήψη μέτρων θα οδηγηθεί -αργά αλλά σταθερά- σε κατάρρευση.
Η αντιμετώπιση των επιπτώσεων είναι σύνθετη: ο ΟΟΣΑ εκτιμά ότι η χώρα μας θα υποχρεωθεί σε αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης κατά σχεδόν 1,5 χρόνο έως το 2035 και κατά συνολικά 2,8 χρόνια έως το 2050. Αντιστοίχως, ελληνικές μελέτες πανεπιστημιακών παραθέτουν το δίλημμα ανάμεσα στο οποίο θα κληθεί να επιλέξει το πολιτικό σύστημα της χώρας: Μέτρα σοκ ή χρηματοδότηση του συστήματος με πρόσθετους πόρους ύψους 0,5% του ΑΕΠ.
Το δίλλημα αύξηση ορίων ή κατάρρευση, παραμένει, υπό το βάρος των διαρκώς επιδεινούμενων στοιχείων του δημογραφικού προβλήματος. Κι αυτό ανεξαρτήτως των επιμέρους μέτρων που ενδέχεται να ληφθούν, προκειμένου να βελτιωθούν παραμετρικά προβλήματα του ασφαλιστικού.
Η επιδείνωση αυτή συνίσταται αφενός στην αναμενόμενη αύξηση του προσδόκιμου ζωής, και αφετέρου στην μείωση του πληθυσμού που είναι σε εργασιακή ηλικία (20-64 ετών) που στην Ελλάδα θα φτάσει έως και το 35%. Η έκθεση του ΟΟΣΑ επαναλαμβάνει ότι τα επόμενα χρόνια θα είναι δύσκολα. Έως το 2050 θα διπλασιαστεί ο αριθμός των συνταξιούχων που αντιστοιχεί σε κάθε 100 εργαζόμενους. Δηλαδή, ενώ το 1990 η αναλογία ήταν 22,9 άτομα άνω των 65 ετών ανά 100 εργαζόμενους, το 2020 η αναλογία βρέθηκε στο 37,8 και το 2050 θα φτάσει στο 75.
Ενδεικτικά είναι τα στοιχεία σύμφωνα με τα οποία – εάν δεν επιλυθεί το οξύτατο εθνικό δημογραφικό πρόβλημα – κατά το έτος 2070, κάθε ένα άτομο ηλικίας άνω των 65 ετών θα αντιστοιχεί σε ένα – ίσως και λιγότερο – άτομο σε ηλικία εργασίας, δηλαδή οικονομικά ενεργό.
Καθοριστικό ρόλο στην περαιτέρω επιδείνωση του ασφαλιστικού προβλήματος διαδραματίζουν, η μείωση των γεννήσεων, ο διπλασιασμός των ηλικιωμένων και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής, που επιδεινώνουν περαιτέρω τα στοιχεία της ήδη απασφαλισμένης δημογραφικής βόμβας και θέτουν, εν αμφιβόλω, το μέλλον του ασφαλιστικού συστήματος και τη δυνατότητα παροχής εγγυημένων συντάξεων.
Ο πληθυσμός της χώρας μας εκτός από μειωμένος, εμφανίζεται και εξαιρετικά γερασμένος. Ο δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων από 34,6 το 2019 υπολογίζεται σε 59,9 το 2070. Στην περίπτωση αυτή το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, εκτιμάται ότι θα επιβαρυνθεί, μόνο εξαιτίας της αύξησης του προσδόκιμου ζωής, κατά 49,4 δισ. ευρώ.
Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι η εξέλιξη των συντάξεων, οι οποίες μειώθηκαν με τις μνημονιακές υποχρεώσεις της χώρας από το 2012 ως το 2018.
Σύμφωνα με τον ΕΝΥΠΕΚ, η μέση κύρια σύνταξη ανέρχεται στα 795,05 ευρώ μεικτά (747,34 ευρώ καθαρά) και είναι η χαμηλότερη σε όλες τις χώρες της ΟΝΕ. Η μέση επικουρική σύνταξη ανέρχεται στα 196 ευρώ μεικτά (184,24 ευρώ καθαρά), και το μέσο μέρισμα ανέρχεται στα 111,24 ευρώ μεικτά (104,56 ευρώ καθαρά).
Στην έκθεση της ΗΔΙΚΑ, αναφορικά με την ηλικία των συνταξιοδοτουμένων, προκύπτει ότι στο σύνολο των συνταξιούχων 2.483.573: Το 90,3% των συνταξιούχων (2.244.675) είναι άνω των 60 ετών και μόνο το 4,85% (120.561) είναι κάτω των 55 ετών (χήρες-ορφανά).
Να σημειωθεί ότι από 1-1-2023 καταργήθηκαν όλες οι πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων (βαρέα-μητέρες-πατέρες χήροι ανίκανων προς βιοπορισμό τέκνων).
Επίσης, από 1-1-2022 έχει τεθεί σε ισχύ και η «ρήτρα προσδόκιμου» για περαιτέρω αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης. Είναι ζήτημα κυβερνητικής απόφασης πότε και επισήμως θα ενεργοποιηθεί.