Όλη η ζωή μας ρυθμίζεται γύρω από τους μήνες του χρόνου. Χρησιμοποιούμε κάθε μέρα τα ονόματά τους, ωστόσο έχετε σκεφτεί ποτέ γιατί ονομάζονται έτσι;
Ο άνθρωπος από την πρώτη στιγμή που άρχισε να δημιουργεί πολιτισμό ένιωσε την ανάγκη να «δαμάσει» τον χρόνο, να ελέγχει την κάθε μέρα που περνά. Έτσι, κάθε πολιτισμός, αλλά και οι πόλεις κράτη της ελληνικής επικράτειας είχαν το δικό τους ημερολόγιο. Πολλές φορές μάλιστα ακόμα και μια πόλη κράτος είχε πολλά, διαφορετικά ημερολόγια ανάλογα με τη χρήση τους (θρησκευτικό, κρατικό, μετεωρολογικό κλπ.)
Τα περισσότερα ημερολόγια της αρχαιότητας ήταν σεληνιακά, όριζαν δηλαδή τον χρόνο με βάση τις φάσεις της σελήνης και με βάση αυτές καθορίζονταν και οι μήνες. Γι’ αυτό και δεν ήταν απόλυτα σταθερά το πότε ξεκινούσε και τελείωνε ο κάθε μήνας. Όλα άλλαξαν όταν ήρθαν οι Ρωμαίοι…
Το πρώτο ρωμαϊκό ημερολόγιο
Αρχικά, ο Ρωμαίοι ακολούθησαν την λογική των ελληνικών ημερολογίων με την σεληνιακή διαίρεση του έτους. Αυτό ωστόσο αποτελούνταν από δέκα μήνες με πρώτο τον Μάρτιο και τελευταίο τον Δεκέμβριο. Το έτος όμως αυτό ήταν σαφώς πολύ μικρότερο από εκείνο που καθορίζεται από μια περιστροφή της Γης γύρω από τον ήλιο και γι’ αυτό αρκετά νωρίς χρειάστηκε να προστεθούν δύο ακόμα μήνες – ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος. Ακόμα κι έτσι όμως το έτος αυτό ήταν μικρότερο από το ηλιακό. Έτσι, θεώρησαν ότι το πρόβλημα θα λυνόταν αν πρόσθεταν έναν εμβόλιμο ολόκληρο μήνα κάθε δύο χρόνια (αυτό συνέβαινε και σε ορισμένες ελληνικές πόλεις κράτη), ο οποίος όμως δεν θα είχε σταθερό αριθμό ημερών. Ο καθορισμός των ημερών ανατέθηκε στους ιερείς της Ρώμης, τους ποντίφικες, οι οποίοι όμως φαίνεται ότι αποφάσιζαν ανάλογα με τα συμφέροντά τους και όχι με κάποια σταθερή λογική. Η κατάσταση είχε αρχίσει να ξεφεύγει φτάνοντας μάλιστα σε σημείο το 46 π.Χ. ο τρύγος των αμπελιών να γίνει τον μήνα Ιανουάριο! Έτσι, ήρθε η ώρα του Ιούλιου Καίσαρα, ο οποίος αποφάσισε να επέμβει.
Ο Καίσαρας το 46 π.Χ. εισήγαγε τη μεταρρύθμιση του παλιού ρωμαϊκού ημερολογίου με τη βοήθεια πολλών λογίων και κυρίως του Έλληνα αστρονόμου Σωσιγένη, από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ο οποίος βασίστηκε στους υπολογισμούς του Ιππάρχου, σύμφωνα με τους οποίους η διάρκεια ενός έτους ισούτο με 365,242 ημέρες.
Έτσι, εισήγαγαν δέκα επιπλέον ημέρες σε όλο το ημερολόγιο, το οποίο θα είχε πλέον διάρκεια 365 1/4 ημερών. Παράλληλα, κάθε τέσσερα χρόνια προστίθετο μία εμβόλιμη ημέρα, για να ισορροπεί ακόμα καλύτερα. Ακόμη όρισε οι μήνες να έχουν εναλλάξ 31 και 30 ημέρες, πλην του Φεβρουαρίου που είχε 29 και τις δίσεκτες χρονιές 30 ημέρες. Ωστόσο, οι ποντίφικες και πάλι παρενέβησαν και έτσι στα επόμενα 36 χρόνια παρενέβαλαν 12 δίσεκτα έτη αντί για εννέα. Αυτό δημιούργησε νέα προβλήματα και χρειάστηκαν νέες διορθώσεις από τον πρώτο αυτοκράτορα της Ρώμης, τον Οκταβιανό Αύγουστο. Έτσι, το Ιουλιανό Ημερολόγιο πήρε την τελική του μορφή το 8 μ.Χ. και επιβλήθηκε σε όλη τη δυτική ρωμαϊκή επικράτεια. Με λίγη καθυστέρηση επιβλήθηκε και σε όλη την ανατολική επικράτεια και έγινε έτσι το πρώτο επίσημο ηλιακό ημερολόγιο μεγάλης κλίμακας που ακολουθούσε ένα πολύ μεγάλο μέρος του τότε γνωστού κόσμου.
Παρά τις αλλαγές που προέκυψαν στη συνέχεια,κυρίως με την αλλαγή στο Γρηγοριανο Ημερολόγιο, οι μήνες που καθορίστηκαν ήδη από το πρώτο ρωμαϊκό ημερολόγιο μας ακολουθούν μέχρι και σήμερα. Όλοι τους ξέρουμε, αλλά ποια είναι η σημασία πίσω από το όνομα του καθενός και γιατί οι Ρωμαίοι αποφάσισαν να τους αποκαλούν έτσι;
Ιανουάριος
Ο Ιανουάριος, όπως αναφέραμε, δεν ήταν πάντα ο πρώτος μήνας του χρόνου. Στο αρχικό ρωμαϊκό ημερολόγιο πρώτος μήνας ήταν ο Μάρτιος, ωστόσο ο Ιανουάριος πήρε σύντομα την θέση του πρώτου μήνα – θεωρητικά ήδη από την εποχή του μυθικού Ρωμαίου βασιλιά Νουμά Πομπίλιου, ο οποίος διαδέχτηκε τον Ρωμύλο.
Το όνομά του το πήρε από τον Ρωμαίο θεό, Ιανό (Janus). Ο θεός Ιανός με τα δύο πρόσωπα που κοιτούσαν αριστερά και δεξιά ήταν ένας από τους αρχαιότερους και σημαντικότερους Ρωμαίους θεούς και θεωρούνταν θεός όλων των ενάρξεων και των μεταβάσεων, οπότε το όνομά του ήταν το ιδανικότερο ίσως για τον πρώτο μήνα κάθε έτους. Στα ελληνικά εύκολα μετονομάστηκε και ως Γενάρης, μια ονομασία που μάλλον πρόκειται για απλούστευση της αρχικής λέξης, ωστόσο υπάρχει και η παρετυμολογία (δηλαδή η μάλλον λανθασμένη ετυμολογία μιας λέξης που βασίζεται σε συμπτωματικές ομοιότητες και όχι σε επιστημονική ανάλυση) καθώς ο Ιανουάριος είναι ο μήνας που γεννούν τα γιδοπρόβατα.
Φεβρουάριος
Στα λατινικά η λέξη Φεβρουάριος (Februarius) προέρχεται από το ουσιαστικό februum, το οποίο σημαίνει καθαρμός, κάθαρση. Ο λόγος που ονομάστηκε έτσι ήταν το γεγονός ότι τον μήνα αυτό στη Ρώμη τελούνταν θρησκευτικές εορτές εξαγνισμού και καθαρμού (Februa ή Februatio).
Στα ελληνικά απλοποιήθηκε σε Φλεβάρης και παρετυμολογικά και πάλι θεωρείται ότι προέρχεται από τις «φλέβες», δηλαδή τα υπόγεια νερά που αναβλύζουν στη διάρκειά του από τις πολλές βροχές, μια ερμηνεία που καταγράφεται ακόμα και σε δημοτικά τραγούδια.
Ο μήνας αυτός στο ρωμαϊκό ημερολόγιο είχε αρχικά διάρκεια 29 ημέρες και τα δίσεκτα χρόνια είχε 30 ημέρες. Ο λόγος που στις μέρες μας ο Φεβρουάριος έχει πλέον μια μέρα λιγότερη, είναι κάτι που θα το εξηγήσουμε λίγο παρακάτω…
Στην Ρώμη, όπως και σήμερα, ο Φεβρουάριος αποκτούσε την επιπλέον ημέρα του κάθε τέσσερα χρόνια. Η μέρα αυτή προστίθεντο την πρώτη ημέρα μετά την «έκτη προ των καλενδών του Μαρτίου» (Καλένδες ονομάζονταν οι 5 ή 7 πρώτες μήνες κάθε μήνα). Έτσι η έκτη ημέρα προ των Καλενδών μετριόταν δύο φορές και γι’ αυτό είχε λάβει το όνομα «bis sextus», δηλαδή «δις έκτη» -δύο φορές η έκτη μέρα. Αντίστοιχα και το έτος που την περιέχει ονομαζόταν «δίσεκτο». Στην Ελλάδα υπάρχει η δεισιδαιμονία ότι τα δίσεκτα έτη είναι «γρουσούζικα». Πίσω από αυτή την αντίληψη ίσως κρύβεται μια… παρεξήγηση. Στα ελληνικά το πρόθεμα «δι(σ)-» σημαίνει απλώς κάτι που είναι διπλό (πχ. διθέσιο), ενώ το πρόθεμα «δυ(σ)-» σημαίνει κάτι που είναι κακό, δύσκολο, στενάχωρο (δυστυχής). Οπότε είναι πολύ πιθανό η ηχητική ομοιότητα να οδήγησε τον λαό να αποδώσει στα δίσεκτα χρόνια ένα αρνητικό νόημα.
Μάρτιος
Ο κάποτε πρώτος μήνας των Ρωμαίων ήταν αφιερωμένος στον θεό του Πολέμου, τον Άρη, ο οποίος στα λατινικά ονομάζεται Mars. Το μήνα αυτό γιορτάζονταν τα γενέθλια του Άρη και σύμφωνα με τον μύθο, το όνομα έδωσε στον μήνα ο μυθικός Ρωμύλος, ο ιδρυτής της Ρώμης, ο οποίος θεωρούσε ότι ο Άρης ήταν ο πατέρας του.
Στην πραγματικότητα, η εξήγηση ίσως είναι πιο απλή. Όπως και στην ελληνική αρχαιότητα, έτσι και στην Ρώμη, την περίοδο του χειμώνα οι πόλεμοι και οι μάχες σταματούσαν και ξεκινούσαν και πάλι όταν ο καιρός άρχιζε να γίνεται πιο ήπιος. Αυτό συνέβαινε συνήθως την εποχή του Μαρτίου, ο οποίος ήταν ουσιαστικά ο πρώτος μήνας των πολέμων οπότε ήταν ταιριαστό να λάβει το όνομα του θεού του πολέμου.
Απρίλιος
Σχετικά με την ονομασία του δεύτερου μήνα της άνοιξης υπάρχουν αρκετές θεωρίες. Η επικρατέστερη αναφέρει ότι προέρχεται από τη λατινική λέξη Aprillis, η οποία με τη σειρά της προέρχεται από το ρήμα aperire, που σημαίνει «ανοίγω». Έτσι, είναι ο μήνας που η φύση «ανοίγει» και γεννιέται ξανά, μια ετυμολογία που μοιάζει με την προέλευση και της ονομασίας της εποχής στα ελληνικά «άνοιξη».
Δεδομένου όμως ότι οι πρώτες μήνες του ρωμαϊκού ημερολογίου ονομάζονταν από θεότητες, ορισμένοι μελετητές πρότειναν ότι το όνομα του Απριλίου ίσως προέρχεται από το όνομα της ελληνικής Αφροδίτης και ονομαζόταν αρχικά «Aphrilis» για να απλοποιηθεί τελικά σε «Aprilis». Εξάλλου, την πρώτη μέρα του Απριλίου γιορτάζονταν τα Veneralia, μια γιορτή αφιερωμένη στην Αφροδίτη (Venus στα λατινικά). Άλλες θεωρίες αποδίδουν την προέλευση της λέξης στο ετρουσκικό όνομα Apru.
Ο Απρίλιος μέχρι την εποχή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Ιουλίου Καίσαρα περιελάμβανε 29 ημέρες, ωστόσο με το Ιουλιανό ημερολόγιο απέκτησε την διάρκεια των 30 ημερών. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 65 μ. Χ. ο Νέρων προσπάθησε να μετονομάσει τον Απρίλιο σε Νερώνιο (Neronius) σε ανάμνηση της σωτηρίας του μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του στην οποία συμμετείχε και ο δάσκαλός του Σενέκας. Προφανώς δεν τα κατάφερε…
Μάιος
Ο αρχαίος Έλληνας συγγραφέας Πλούταρχος στο έργο του Βίος Νουμά αναφέρει ότι η ονομασία του Μαΐου (Maius) προέρχεται από το όνομα της νύμφης της ελληνικής μυθολογίας, Μαίας, η οποία ήταν η ομορφότερη από τις Πλειάδες τις επτά κόρες του Άτλαντα (Ατλαντίδες) και της Πλειόνης και μητέρα του θεού Ερμή, στον οποίο ο μήνας αυτός ήταν αφιερωμένος. Ο ποιητής Οβίδιος από την άλλη είχε υποστηρίξει ότι το όνομα είναι προσδιοριστικό πρεσβύτερης ηλικίας εκ του major (μεγαλύτερος) ή του Majestas (Μεγαλειότης). Αυτό ίσως εξηγεί και ότι πολλές φορές οι Ρωμαίοι παρίσταναν τον Μάιο με μορφή μεσήλικου άνδρα που έφερε πλατύ χιτώνα με μεγάλες περιχειρίδες και ειχε στη κεφαλή ένα κάνιστρο γεμάτο άνθη, ενώ στα πόδια του υπήρχε ένα παγώνι με ανοιγμένα τα φτερά.
Ιούνιος
Η επικρατέστερη θεωρία είναι ότι ο Ιούνιος πήρε το όνομά του από την σύζυγο του Δία την Ήρα, η οποία στα λατινικά ονομάζονταν Juno. Ο Οβίδιος ωστόσο στο ποίημα του για το ρωμαϊκό ημερολόγιο, Fasti, προσφέρει και μερικές ακόμα θεωρίες. Σε αντιπαράθεση με τη θεωρία του σχετικά με τον Μάιο, έτσι αναφέρει ότι και ο Ιούνιος ίσως πήρε το όνομά του από την λέξη iuniores, η οποία σημαίνει «νεότεροι». Άλλη πηγή αναφέρει ότι ο μήνας ονομάστηκε από τον Λούσιο Ιούνιο Βρούτο, τον ιδρυτή της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, ο οποίος ήταν και ο «πατέρας» του αρχαίου ρωμαϊκού γένους Junia (Ιουνία).
Ιούλιος
Ο δεύτερος μήνας του καλοκαιριού δεν είχε πάντα αυτό το όνομα. Αρχικά, ονομαζόταν Quintilis, το οποίο σημαίνει Πέμπτος, καθώς στο αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο που ξεκινούσε τον Μάρτιο ήταν ο πέμπτος μήνας της χρονιάς. Ωστόσο, μετά την δολοφονία του Γάιου Ιούλιου Καίσαρα το 44 π.Χ., ο ανιψιός του και πρώτος Ρωμαίος Αυτοκράτορας, ο Οκταβιανός Αύγουστος, αποφάσισε να μετονομάσει τον μήνα προς τιμήν του. Το όνομα «Ιούλιος» με τη σειρά του προέρχεται από το όνομα της γενιάς στην οποία άνηκε ο Καίσαρας, την Ιουλία γενιά, μια από τις παλαιότερες και αριστοκρατικότερες της Ρώμης που υποτίθεται ότι έλκυε την καταγωγή της από τον ίδιο τον Αινεία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ιούλιος έγινε έτσι ο πρώτος μήνας που ονομάστηκε προς τιμήν πραγματικού ανθρώπου και όχι κάποιας θεότητας.
Αύγουστος
Ο δεύτερος μήνας που φέρει το όνομά του από κάποια ιστορική προσωπικότητα είναι ο Αύγουστος. Αρχικά και αυτός ονομαζόταν απλώς «Sextilius», το οποίο σημαίνει έκτος καθώς ήταν ο έκτος μήνας του στο αρχαίου ρωμαϊκού ημερολογίου. Ωστόσο, η Σύγκλητος αποφάσισε να μετονομάσει το μήνα προς τιμήν του Οκταβιανού Καίσαρα Αύγουστου, τον πρώτο Αυτοκράτορα της Ρώμης. Σύμφωνα με την ιστορία επιλέχθηκε αυτός ο μήνας να μετονομαστεί προς τιμήν του Οκταβιανού επειδή τότε είχε πετύχει τις μεγαλύτερες νίκες του. Η λέξη «Αύγουστος» με τη σειρά της στα λατινικά σημαίνει «σεβαστός».
Ο μήνας στο αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο είχε 30 μέρες, ωστόσο ο Ιούλιος Καίσαρας τού πρόσθεσε μια μέρα, την οποία αφαίρεσε από τον Φεβρουάριο με αποτέλεσμα αυτός να μείνει πλέον με 28 ημέρες (και 29 στα δίσεκτα). Μια παράδοση λέει ότι ο Αύγουστος απέκτησε την 31η μέρα του, όταν μετονομάστηκε προς τιμήν του Οκταβιανού. Δεδομένου ότι ο Ιούλιος, που ήταν προς τιμήν του Ιούλιου Καίσαρα, είχε 31 ημέρες, ο μήνας που ήταν αφιερωμένος στον Αύγουστο δεν θα μπορούσε να υπολείπεται και γι’ αυτό του προστέθηκε μια ακόμα μέρα «κλέβοντας» τον Φεβρουάριο. Ωστόσο, η παράδοση αυτή είναι μάλλον πολύ μεταγενέστερη εφεύρεση.
Σεπτέμβριος – Οκτώβριος – Νοέμβριος – Δεκέμβριος
Οι τέσσερις τελευταίοι μήνες του χρόνου έχουν πολύ πιο «ταπεινή» προέλευση. Όλοι προέρχονται από τις λατινικές αριθμητικές ονομασίες που είχαν ήδη από το αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο, όταν η χρονιά ξεκινούσε τον Μάρτιο.
Έτσι ο Σεπτέμβριος προέρχεται από το «septem» που σημαίνει «έβδομος», ο Οκτώβριος από το «octo» που σημαίνει «όγδοος», ο Νοέμβριος από το «novem» που σημαίνει «ένατος» και ο Δεκέμβριος από το «decem» που σημαίνει «δέκατος». Παρόλο που η σειρά τους μέσα στο χρόνο άλλαξε πολύ νωρίς με την προσθήκη του Ιανουάριου και του Φεβρουάριου, η ονομασία τους παρέμεινε ίδια.
Πηγή: janus.gr
📸Pixabay