Πόσο «απάτητες» θα είναι οι παραλίες που κηρύχθηκαν ως τέτοιες, αν αναλογιστούμε ότι στη λίστα περιλαμβάνεται και η πιο τουριστική παραλία της Πάρου; Εκεί από όπου ξεκίνησαν οι μαζικές κινητοποιήσεις για την ελεύθερη πρόσβαση στις παραλίες.
Ανταποκρινόμενα στη μαζική απαίτηση του κόσμου που ξεσηκώθηκε το περασμένο καλοκαίρι πανελλαδικώς για να διεκδικήσει τον δημόσιο χώρο στις παραλίες, τα υπουργεία Οικονομικών και Περιβάλλοντος με την Κοινή Υπουργική Απόφαση για τις 198 «απάτητες» παραλίες, επικύρωσαν την περασμένη εβδομάδα τον νέο νόμο που θα ισχύει εφεξής για την εμπορική εκμετάλλευση του παράκτιου χώρου.
Όταν στις αρχές του έτους το υπουργείο Οικονομικών έφερε σε δημόσια διαβούλευση το νομοσχέδιο για τους «όρους αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας στις παραθαλάσσιες περιοχές» είδαμε να εισάγεται ένας εντελώς νέος όρος, αυτός των «απάτητων» παραλιών. Σύμφωνα με το ΦΕΚ, πρόκειται για αιγιαλούς και παραλίες ιδιαίτερης αισθητικής, γεωμορφολογικής ή οικολογικής αξίας, εντός του υφιστάμενου Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου Natura 2000, οι οποίες θα είναι πλέον υπό καθεστώς «υψηλής προστασίας» και στις οποίες απαγορεύεται η παραχώρηση απλής χρήσης, καθώς και οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη μορφολογία και την ακεραιότητά τους ως προς τις οικολογικές τους λειτουργίες.
Όπως φάνηκε και στη δημόσια διαβούλευση, πολλοί πιστεύουν ότι ο όρος «απάτητη» δεν διευκρινίζεται επαρκώς. Άλλοι φοβήθηκαν ότι πρόκειται για μια ad hoc κατηγορία που θα οδηγήσει σε κατακερματισμό του προστατευτικού καθεστώτος του δικτύου Natura 2000. Τελικά το νομοσχέδιο κατατέθηκε στη Βουλή εντός 48 ωρών, οπότε και δε γνώρισε την προσοχή που ίσως θα έπρεπε.
Σημειωτέον ότι στην Ελλάδα το δίκτυο Natura παραμένει μάλλον κάτι «στα χαρτιά» καθώς δεν έχουν καθοριστεί οι επιτρεπόμενες δραστηριότητες στις περιοχές εντός του, κάτι που είναι υποχρέωση της χώρας απέναντι στο κοινοτικό δίκαιο που εκκρεμεί από το 2012 (για μη συμμόρφωση με την οδηγία για τους οικοτόπους καταδικαστήκαμε το 2020 από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο).
Σύμφωνα με τον υπουργό Οικονομικών Κωστή Χατζηδάκη, το γενικό πλαίσιο προστασίας για τις «απάτητες» παραλίες που ορίζει ο νέος νόμος θα ισχύει έως ότου ολοκληρωθούν οι 23 Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες για το δίκτυο Natura, που έχουν ξεκινήσει να εκπονούνται από το 2021 και θα θέσουν σαφείς όρους και κανόνες για τις χρήσεις γης, τον χωροταξικό σχεδιασμό και την οικονομική δραστηριότητα στις 446 περιοχές Natura της χώρας.
446 περιοχές Natura καλύπτουν επιφάνεια 58.773 από τα συνολικά 132.049 τ.χλμ. της χώρας. Οι χερσαίες ζώνες καλύπτουν το 27,44% και οι υπόλοιπες είναι θαλάσσιες. Μέσα στις περιοχές Natura ζουν και δραστηριοποιούνται περισσότεροι από 500.000 άνθρωποι ενώ μεγάλα κομμάτια οικισμών ή και ολόκληρες πόλεις είναι χτισμένες σε προστατευόμενες περιοχές. Παραδείγματα είναι τα Γιάννενα, η Καστοριά, το Ναύπλιο, ο Τύρναβος, όλο το Πήλιο και ολόκληρα νησιά.
.
Bάσει της ΚΥΑ της περασμένης εβδομάδας, και έπειτα από γνωμοδότηση του ΟΦΥΠΕΚΑ, στις 198 παραλίες του δικτύου Natura που βαφτίστηκαν «απάτητες» απαγορεύεται:
- Η παρουσία μηχανοκίνητων οχημάτων.
- Η διοργάνωση εκδηλώσεων με συμμετοχή περισσότερων των δέκα ατόμων.
- Η μουσική ή η παραγωγή άλλων ήχων με χρήση συσκευής ηλεκτρικής αναπαραγωγής ή ενίσχυσης, για την άσκηση δραστηριοτήτων.
- Η τοποθέτηση κινητών στοιχείων, όπως τραπεζοκαθισμάτων, ομπρελών, ξαπλωστρών κ.ά.
- Η άσκηση δραστηριοτήτων που εξυπηρετούν τους λουόμενους ή την αναψυχή του κοινού, για εκμίσθωση θαλάσσιων μέσων αναψυχής.
- Η λειτουργία αυτοκινούμενου ή ρυμουλκούμενου τροχήλατου αναψυκτηρίου.
Αν και αρχικά είχε εξαγγελθεί ότι πρόκειται να προστατευθούν περισσότερες από 1.000 παραλίες σε όλη τη χώρα, τελικά εξαιρέθηκαν από τη λίστα ολόκληρα νησιά όπως η Ίος, η Σαντορίνη και η Μύκονος, αλλά και η Σέριφος, παρότι μεγάλο μέρος της ακτογραμμής της ανήκει στο δίκτυο Natura. Ανάμεσα στις 198, συναντάμε παραλίες που είναι κυριολεκτικά «απάτητες», αφού η πρόσβαση είναι πολλές φορές αδύνατη από την ξηρά, όπως για παράδειγμα αυτές στη Νάξο.
Δεν είναι λίγοι αυτοί που βρίσκουν τον αριθμό των 198 «απάτητων» μικρό, ιδιαίτερα σε σύγκριση με τη λίστα των 889 παραλιών που παραχωρούνται προς εμπορική εκμετάλλευση (ο νόμος αφήνει δε το ελεύθερο στην Κτηματική Υπηρεσία να μπορεί να παραχωρεί και παραλίες εκτός της λίστας). Συνυπολογίζοντας τις παραλίες που μπορούν να αξιοποιηθούν από τις όμορες επιχειρήσεις, ο αριθμός φτάνει τις 7.500 παραχωρήσεις.
Απάτητες και καταπατημένες
Στη λίστα με τις παραλίες προς εμπορική εκμετάλλευση βρίσκουμε τη μικρή Σάντα Μαρία, την παραλία όπου ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 2023 οι κινητοποιήσεις της Κίνησης Πολιτών Πάρου για Ελεύθερες Παραλίες, που αποτέλεσαν παράδειγμα ειρηνικών διεκδικήσεων και εξαπλώθηκαν γρήγορα σε Νάξο, Ρόδο, Χανιά, Αττική, Ίο, Αίγινα, Χαλκιδική, Θεσπρωτία, Τήνο, Θάσο και αλλού.
.
Τότε, στη μικρή Σάντα, χωρίς να υπάρχει ενεργή νόμιμη μίσθωση και κατά παράβαση της απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Πάρου, επιχειρήσεις είχαν καταλάβει αυθαίρετα το 100% της παραλίας. Στη μνήμη όλων έχει μείνει ο διάλογος με έναν εκ των επιχειρηματιών, ο οποίος, όταν του έγινε η παράκληση να απομακρύνει τα ομπρελοκαθίσματα, απάντησε: «Κάντε ό,τι καταλαβαίνετε. Ας έρθει η αστυνομία! Ας μου κάνει μήνυση. Μου έχουν ήδη κάνει!». Όπως ανέδειξε η Κίνηση Πολιτών, ήταν φανερό ότι ίσως συνέφερε και να παρανομείς, αφού το πρόστιμο ισοδυναμούσε με εισπράξεις λίγων ημερών, καθώς η χρέωση για τις ομπρελοξαπλώστες μπροστά στο κύμα ήταν €120 και για τις πίσω €40.
.
Όταν λίγες μέρες αργότερα την παραλία επισκέφθηκε για αυτοψία ο εισαγγελέας Εφετών Αιγαίου Οδυσσέας Τσορμπατζόγλου με στελέχη της Κτηματικής Υπηρεσίας Σύρου, η μικρή Σάντα Μαρία αποτέλεσε την πρώτη «νίκη» για την Κίνηση Πολιτών. Οι ομπρέλες απομακρύνθηκαν. Το αίτημα των ελεύθερων παραλιών ταξίδεψε μέχρι τις τουρκικές ακτές και καλύφθηκε από όλα τα διεθνή μέσα.
Ο κόσμος κατάλαβε ότι είχε δύναμη, πολίτες άρχισαν να ερευνούν, να συσπειρώνονται και να διεκδικούν τον ελεύθερο δημόσιο χώρο κινητοποιώντας τελικά τους ελεγκτικούς μηχανισμούς που κατέγραψαν 1.750 παραβάσεις σε 4.500 ελέγχους. Μία στις τρεις επιχειρήσεις με ομπρελοκαθίσματα παρανομούσε.
Μέσω της ψηφιακής πλατφόρμας MyCoast, που λανσαρίστηκε μόλις χθες, οι πολίτες μπορούν να βρίσκουν ηλεκτρονικά τις παραχωρήσεις και να υποβάλλουν καταγγελίες για αυθαίρετη κατάληψη αιγιαλού ή άλλων παρανομιών από επιχειρήσεις και κατοίκους. Για την παρεμπόδιση της ελεύθερης πρόσβασης στη θάλασσα, τον αιγιαλό και την παραλία το πρόστιμο είναι από €2.000 έως €60.000. Για την αυθαίρετη κατάληψη αιγιαλού ή παραλίας χωρίς σύμβαση παραχώρησης το πρόστιμο ανέρχεται στο τετραπλάσιο της καταληφθείσας έκτασης και επιβάλλεται αποκλεισμός του παραβάτη από κάθε διαδικασία παραχώρησης για 5 έτη.
Θα περίμενε κανείς ότι η μικρή Σάντα Μαρία θα εντασσόταν πανηγυρικά στο καθεστώς των «απάτητων» παραλιών. Όμως είναι προς παραχώρηση και τουριστική εκμετάλλευση, με το καθεστώς που ισχύει για όλες τις παραλίες Νatura, δηλαδή τα ομπρελοκαθίσματα θα μπορούν να καταλαμβάνουν μέχρι 30% της παραχωρούμενης έκτασης (έναντι του 60% που ισχύει για τις μη Natura).
Η μεγάλη Σάντα Μαρία
Εν αντιθέσει, και προς έκπληξη όλων, στις «απάτητες» εντάχθηκε η μεγάλη Σάντα, λίγα χιλιόμετρα από τη μικρή, η οποία, αν και βρίσκεται εντός του δικτύου Natura και αποτελεί οικότοπο υψηλής προτεραιότητας, είναι μια από τις πιο τουριστικές παραλίες του νησιού και ίσως της χώρας, πλήρως οργανωμένη με ξαπλώστρες, ομπρέλες και εγκαταστάσεις θαλάσσιων σπορ, σχολή καταδύσεων, beach bars, εστιατόρια, και κάμπινγκ.
.
Η μεγάλη Σάντα Mαρία διαφημίζεται και για το δωρεάν πάρκινγκ που διαθέτει. Μόνο που ο χώρος στον οποίο το καλοκαίρι σταθμεύουν οι επισκέπτες και οι λουόμενοι, είναι ο φυσικός υγροβιότοπος με τη μορφή λιμνοθάλασσας. Υπό κανονικές συνθήκες είναι πλημμυρισμένος με νερό, υδρόβια φυτά και αποτελεί φυσικό καταφύγιο για τα θαλασσοπούλια και τους μύχους (υπάρχουν αναφορές ότι παλαιότερα συναντούσες και κύκνους).
.
Οι υγρότοποι είναι από τα πλέον απειλούμενα οικοσυστήματα στον πλανήτη και ο υγρότοπος της Σάντα Μαρία βρίσκεται υπό το καθεστώς της αυστηρής προστασίας των μικρών νησιωτικών υγρότοπων της Ελλάδας. Παράλληλα προστατεύεται από το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Πάρου, βρίσκεται εντός Ζώνης Ειδικής Προστασίας, Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά και Τοπίου Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με πληροφορίες των «Βιώσιμων Κυκλάδων», η πάγια τακτική που επικρατούσε τους καλοκαιρινούς μήνες ήταν η τεχνική άντληση των νερών και η ολική ξήρανσή της λιμνοθάλασσας προκειμένου να εξυπηρετεί ως πάρκινγκ. Τα αυτοκίνητα παρκάρουν στο σημείο της υδρολογικής αλληλεπίδρασης με τη θάλασσα.
.
H μεγάλη Σάντα off season και high season.
Επιπλέον, η Σάντα Μαρία φιλοξενούσε ένα από τα μεγαλύτερα κεδροδάση του νησιού, με αμμοθίνες και μοναδική παράκτια βλάστηση, όπως κρινάκια και αγκάθι της θάλασσας. Σήμερα, ανάμεσα στους κέδρους παρεμβάλλονται το κάμπινγκ και οι εγκαταστάσεις των παράκτιων επιχειρήσεων.
Επειδή οι «απάτητες» παραλίες δημοσιεύθηκαν με γεωγραφικές συντεταγμένες και όχι με την καθιερωμένη ονομασία τους, τόσο η Κτηματική όσο και ο επιχειρηματίας που δραστηριοποιείται με διάφορες επιχειρήσεις στη μεγάλη Σάντα Μαρία δεν είχαν αντιληφθεί ότι η συγκεκριμένη παραλία βρισκόταν στη λίστα. Βρέθηκαν προ εκπλήξεως όταν το έμαθαν από εμάς στη διάρκεια του ρεπορτάζ.
.
Ο υδροβιότοπος της μεγάλης Σάντα Μαρία πριν λίγες ημέρες, περικυκλωμένος από σκουπίδια.
Όταν έγιναν οι έλεγχοι στη μεγάλη Σάντα το 2023, δεν υπήρχε ενεργή μίσθωση, όπως και στη Μικρή. Σύμφωνα με την Κτηματική Υπηρεσία Κυκλάδων, η υποθέσεις παραμένουν σε εξέλιξη. «Μπορεί να καταδικαστούν, μπορεί και όχι, γιατί υπάρχουν διάφορες τεχνικές λεπτομέρειες. Στη Μεγάλη Σάντα Μαρία η μισή παραλία, είναι κοινόχρηστη».
.
Αυτό που εννοεί η Κτηματική Υπηρεσία είναι ότι η μεγάλη Σάντα Μαρία έχει την ιδιαιτερότητα η γραμμή του αιγιαλού να βρίσκεται περίπου στη μέση της παραλίας και η άλλη μισή είναι ζώνη παραλίας με τον τεχνικό όρο, η οποία δεν έχει καταστεί κοινόχρηστη. Έτσι οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο σημείο διατηρούν τίτλους κτήσης για το κομμάτι γης που συνορεύει με το κάμπινγκ και θεωρείται παλαιός αιγιαλός.
.
Σύμφωνα με τον νέο νόμο, ο παλαιός αιγιαλός χάνει τον κοινόχρηστο χαρακτήρα του και μετατρέπεται σε ιδιωτική περιουσία που υπάγεται στην ΕΤΑΔ και μπορεί πλέον να αξιοποιηθεί, πουληθεί ή ενοικιαστεί, ενώ τα τμήματα του παλαιού αιγιαλού που συνορεύουν με «απάτητες» είναι «ανεπίδεκτα κτήσης ιδιωτικών δικαιωμάτων και καταγράφονται ως πράγματα κοινόχρηστα».
Στη μεγάλη Σάντα Μαρία ούτε φέτος υπάρχει ενεργή μίσθωση. Τα υπουργεία μπορεί να αναγνώρισαν την οικολογική σημασία της, όμως το βασικό ερώτημα που προκύπτει από τη συμπερίληψη της στη λίστα με τις «απάτητες» είναι πώς θα εφαρμοστούν τώρα περιορισμοί –που θεωρητικά θα έπρεπε να εφαρμόζονται εδώ και χρόνια– σε μια τόσο πολυσύχναστη παραλία. Καθώς αρμοδιότητα για τον έλεγχο του αιγιαλού και της παραλίας έχουν πλέον οι κτηματικές υπηρεσίες, πώς θα καταφέρει να διασφαλίσει τη νομιμότητα στις Κυκλάδες μια Κτηματική Υπηρεσία στη Σύρο που στελεχώνεται από μόλις 4 άτομα; Και εν τέλει η Σάντα Μαρία σε τι βαθμό θα διατηρηθεί φέτος «απάτητη»;
Πηγή: Βιώσιμες Κυκλάδες/Αναστασία Καραδημήτρη
Kεντρική εικόνα: [santamariabeach.gr]
Οι «Βιώσιμες Κυκλάδες-Sustainable Cyclades», είναι το νέο εγχείρημα της «Πρωτοβουλίας για τη Δημοσιογραφία» που υποστηρίζεται από το inside story. Το project θα αναδείξει τα πολλαπλά ζητήματα βιωσιμότητας που αντιμετωπίζουν οι Κυκλάδες, από την αδυναμία ζωτικών υποδομών για να ανταπεξέλθουν στην πληθυσμιακή έκρηξη του καλοκαιριού ως την αλλοίωση του τοπίου και τις ελλιπείς δημόσιες υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες στους νησιώτες.