Το «Ελ Ντοράντο» του Αιγαίου, ο τόπος της αιματοβαμμένης απεργίας του 1916, δεν θα πέσει αμαχητί ούτε τον 21ο αιώνα στα νύχια των αρπακτικών. Αποστολή του Κοσμοδρομίου στη Σέριφο. Ο Κωνσταντίνος Ζήλος απαθανάτισε τα απομεινάρια μιας άλλης εποχής στη Σέριφο και η Μίκα Αγραφιώτου ανέλαβε το ρεπορτάζ. Μίλησαν στο «Κοσμοδρόμιο» για την τύχη των μεταλλείων ο Αντώνιος Λιβάνιος -κάτα κόσμον «Μουστάκιας» – ο Δήμαρχος της Σερίφου, Κώστας Ρεβίνθης και ο καθηγητής του ΕΜΠ και δημοτικός σύμβουλος Πειραιά, Νίκος Μπελαβίλας.
Για τη Σέριφο, το νησί του μυθικού Περσέα, λίγοι γνωρίζουν ότι πριν από έναν αιώνα υπήρξε βασικό κομμάτι του «Eλ Ντοράντο» της Ελλάδας, ενός δικτύου συστηματικών εξορύξεων μεταλλευμάτων, που απλωνόταν στα περισσότερα νησιά του Αιγαίου πελάγους. Γνωστή για τα μεταλλεύματά της ήδη από την αρχαιότητα, η Σέριφος έγινε το επίκεντρο αυτού «μεταλλευτικού πυρετού», όπως χαρακτηρίστηκε από τους ιστορικούς, από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, όπου και οι εταιρείες εξορύξεων θα φύγουν από το νησί στις αρχές της δεκαετίας του 1960.
Η περίοδος των συστηματικών εξορύξεων στη Σέριφο συνυφαίνεται άμεσα με τη σκιώδη λειτουργία όλων των εταιρειών που βρέθηκαν στο νησί και εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο τόσο τον ορυκτό του πλούτο όσο και το εργατικό δυναμικό. Στη Σέριφο αναπτύχθηκε, μάλιστα, ένα ισχυρό συνδικαλιστικό κίνημα από τους εργάτες των μεταλλείων, το οποίο θα οδηγήσει σε μια από τις πρώτες οργανωμένες απεργίες εργατών στην Ελλάδα το 1916. Μια δράση, που έμεινε γνωστή ως η «Ματωμένη Απεργία» της Σερίφου, καθώς οι απεργοί δέχθηκαν τη δολοφονική επίθεση των χωροφυλάκων.
Εικ. 1. Γενική άποψη της περιοχής των μεταλλείων Σερίφου.
Η ενδιαφέρουσα ιστορία, όμως, της Σερίφου, ξεδιπλώνεται ποικιλοτρόπως και σε πολλά πεδία, ενώ φαίνεται πως αποτελεί πεδίο συγκρουσιακών αντινομιών μέχρι και τις ημέρες μας.
Εδώ και αρκετές δεκαετίες διάφορες εταιρείες εμφανίζονται ως «διεκδικητές» μεγάλων εκτάσεων του νησιού, που κάποτε «ανήκαν» στην επικράτεια των μεταλλείων. Χρησιμοποιώντας την πάγια τακτική των εξοντωτικών μηνύσεων, αυτές οι εταιρείες διεκδικούν με νομικά αλλά και πλάγια μέσα, μεγάλα τμήματα από τη γη της Σερίφου τόσο από τον δήμο όσο και από τους ίδιους τους κατοίκους. Μάλιστα, επιδεικνύουν μια ιδιαίτερη προτίμηση στην καταπάτηση εκτάσεων-φιλέτων, πλησίον αιγιαλών και γνωστών ακτών του νησιού, που προσελκύουν εκατοντάδες τουρίστες ετησίως.
Εικ. 2. Κάδρο με παλιά φωτογραφία της Σερίφου.
Πρόσφατα ο βουλευτής Κυκλάδων του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, Νίκος Συρμαλένιος κατέθεσε στη Βουλή ερώτηση σχετικά με την ομόφωνη καταγγελία του δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Σερίφου, που πραγματοποίησε στις 6/12/2022, όπου αναφέρεται ότι η εταιρεία «Μεταλλεία Σερίφου – Societe Des Mines De Seriphos Et De Spiliazeza (Au Laurium)» τοποθέτησε αυθαίρετα σε δημόσιες εκτάσεις του νησιού, πινακίδες ιδιοποίησης και κυριότητας των περιοχών αυτών.
Η ίδια εταιρεία αγοράστηκε το 2022 από επενδυτικό σχήμα (fund), ενώ στη θέση του διευθυντή βρίσκεται ο επιχειρηματίας και συνιδρυτής του VivaWallet, Χάρης Καρώνης.
Αλλά, ίσως είναι καλύτερα να πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή:
Μεταλλεία Σερίφου: Το «Ελ Ντοράντο» του Αιγαίου
Το 1861 το ελληνικό κράτος θεσπίζει το νόμο «Περί μεταλλείων, ορυχείων και λατομείων», μια νομοθεσία, που αφορά το καθεστώς παραχώρησης και εκμετάλλευσης γαιών με ορυκτό πλούτο σε περιοχές της Ελλάδας. Να σημειωθεί ότι ανάμεσα στα 55 άρθρα, που περιλάμβανε η συγκεκριμένη νομοθεσία, γινόταν σαφές ότι η κυριότητα των μεταλλείων ανήκε αποκλειστικά στο ελληνικό κράτος, με τις γαίες να παραχωρούνται σε ιδιώτες για το χρονικό διάστημα λειτουργίας και εκμετάλλευσης των μεταλλείων από αυτούς. Όταν οι ιδιώτες αποφάσιζαν να σταματήσουν τις εργασίες εξόρυξης, οι γαίες θα επέστρεφαν πίσω στο Δημόσιο.
Πράγματι, το 1869 εκχωρήθηκε η πρώτη άδεια εκμετάλλευσης μεταλλείων της Σερίφου, κατόπιν διατάγματος του Βασιλιά Όθωνα, στην «Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία», που εκτός από τα μεταλλεία σιδήρου στην Σέριφο, δραστηριοποιούνταν στο πεδίο των εξορύξεων στην Αντίπαρο, στην Κύμη, στον Ωρωπό και στην Τήνο. Μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες η συγκεκριμένη εταιρεία χρεοκοπεί, ενώ άλλες αναλαμβάνουν σποραδικά την εκμετάλλευση των μεταλλείων της Σερίφου.
Εικ. 3. Η σκάλα εκφόρτωσης στο Μέγα Λιβάδι.
Τα πράγματα αλλάζουν σημαντικά, όταν το 1880 την εκμετάλλευση των μεταλλείων αναλαμβάνει η νεοσύστατη, τότε, εταιρεία «Α.Ε. Μεταλλείων Σερίφου και Σπηλιαλέζας (εν Λαυρίω)», μια γαλλική εταιρεία με έδρα το Παρίσι, που διορίζει ως διευθυντή των εργασιών στα μεταλλεία Σερίφου τον Γερμανό μηχανικό-μεταλλειολόγο Αιμίλιο Γρώμαν.
Από το 1885 η εκμετάλλευση των μεταλλείων αναπτύσσεται κυρίως στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού, με κέντρο των εγκαταστάσεων τους όρμους του Κουταλά και του Μεγάλου Λιβαδιού, αλλά εργασίες θα λάβουν χώρα σχεδόν σε όλο το νησί.
Εικ. 4. Ο πρώτος διευθυντής της εταιρείας «Μεταλλείων Σερίφου και Σπηλιαλέζας», ο Γερμανός μηχανικός Αιμίλιος Γρώμαν.
Η εταιρεία γνωρίζει ανοδική πορεία για δεκαετίες, ακόμα και έπειτα τον θάνατο Αιμιλίου Γρώμαν το 1906, όπου και τη θέση του διευθυντή ανέλαβε ο γιος του, Γεώργιος Γρώμαν. Ταυτόχρονα, η λειτουργεία των μεταλλείων προσέλκυσε καινούριο εργατικό δυναμικό, με τον πληθυσμό του νησιού να διπλασιάζεται μέσα σε λίγα χρόνια.
Εκείνη την περίοδο χτίστηκε και το νεοκλασικό κτίριο στο Μεγάλο Λιβάδι, όπου στεγάζονταν τα διοικητικά γραφεία της εταιρείας, αλλά λειτουργούσε και ως κατοικία του διευθυντή.
Εικ. 5. Αναστήλωση του νεοκλασικού κτίσματος (της σχολής Τσίλερ), όπου στεγαζόταν το διοικητήριο της εταιρείας των μεταλλείων «Σέριφος – Σπηλιαλέζα».
Η «Ματωμένη Απεργία» των μεταλλωρύχων
Για δεκαετίες οι συνθήκες εργασίας στα μεταλλεία ήταν αδιανόητα απάνθρωπες. Σύμφωνα με μαρτυρίες που έχουν σωθεί, οι εργάτες έπιαναν δουλειά τις πρώτες πρωινές ώρες και τελείωναν με τη δύση του ηλίου, ενώ για να φτάσουν στον τόπο εργασίας τους ήταν αναγκασμένοι να διασχίσουν τεράστιες αποστάσεις. Τα μεροκάματα ήταν ισχνά, ενώ τα εργατικά δυστυχήματα και ατυχήματα ήταν αμέτρητα, με τους μεταλλωρύχους να μη γνωρίζουν αν θα βγουν ζωντανοί μέχρι το πέρας της ημέρας.
Εικ. 6. Μνημείο πεσόντων της απεργιακής κινητοποίησης του 1916
Το καλοκαίρι του 1916 η Σέριφος βρίσκεται σε αναβρασμό. Στις 24 Ιουλίου οι μεταλλωρύχοι ίδρυσαν το σωματείο «Εργατών-Μεταλλευτών Σερίφου» και πρόεδρος του εξελέγη ο Κωνσταντίνος Σπέρας με αιτήματα την καθιέρωση του 8ώρου, την αύξηση των ημερομισθίων και τη λήψη μέτρων ασφαλείας των εργαζομένων και, λίγες ημέρες αργότερα, ψήφισαν υπέρ της πρώτης απεργίας στο νησί.
Ως απάντηση στην απεργία, ο Γεώργιος Γκρώμαν κάλεσε δέκα χωροφύλακες από την Κέα με επικεφαλής τον υπομοίραρχο Χαρίλαο Χρυσάνθου, στους οποίους -μαζί με τη ντόπια χωροφυλακή-δόθηκε η εντολή να καταστείλουν την απεργία. Πράγματι, οι χωροφύλακες, αφού φυλάκισαν την ηγεσία του σωματείου, εκφόβισαν τους εργάτες που είχαν συγκεντρωθεί στο Μεγάλο Λιβάδι ώστε να λήξουν την απεργία.
Εικ. 7. Επιγραφή πάνω στο μνημείο πεσόντων
Όταν οι εργάτες αρνήθηκαν, οι χωροφύλακες ξεκίνησαν να πυροβολούν μέσα στον κόσμο με αποτέλεσμα να σκοτωθούν οι μεταλλωρύχοι Θεμιστοκλής Κουζούπης, Μιχάλης Ζωϊλής, Γιάννης Πρωτόπαππας και Μιχάλης Μητροφάνης. Από τη σύγκρουση που ακολούθησε, σκοτώθηκαν ο υπομοίραρχος Χρυσάνθου και ο ενωμοτάρχης Τριανταφύλλου, ενώ δεκάδες ήταν οι τραυματίες και από τις δύο πλευρές.
Μετά την αιματοβαμμένη απεργία, κάποια από τα αιτήματα των εργατών δικαιώθηκαν, αλλά οι συνθήκες εργασίας παρέμειναν άθλιες, την ίδια στιγμή που η εταιρεία βρισκόταν σε μια σχετικά καθοδική πορεία ως αποτέλεσμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου που έπληττε τότε τη βαριά βιομηχανία της Ευρώπης.
Η καταδίκη του Αιμιλίου Γρώμαν για δοσιλογισμό
Μετά το πέρας του πολέμου και για αρκετά χρόνια αργότερα, η καθοδική πορεία της εταιρείας θα κορυφωθεί με την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929. Το 1933 τη διεύθυνση των μεταλλείων αναλαμβάνει ο γιος του Γεωργίου Γρώμαν, Αιμίλιος Γρώμαν ο νεότερος, ο οποίος θα συνεχίσει να τα δουλεύει μέχρι το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ει. 8. Σκάλα φόρτωσης στην περιοχή του Κουταλά.
Τη δεκαετία του 1930, τα μεταλλεία κάνουν εξαγωγές σχεδόν αποκλειστικά στη Γερμανία, ενώ κατά την περίοδο της Κατοχής ο Γρώμαν γίνεται αξιωματικός των Ες-Ες και τα μεταλλεία εκμεταλλεύονται οι Ναζί κατακτητές. Με την ήττα της Γερμανίας στον πόλεμο, θα έρθει και η καταδίκη του Αιμίλιου Γρώμαν για συνεργασία με τους Ναζί και δοσιλογισμό. Παρά την καταδίκη του και τη δήμευση της περιουσίας του, ο Γρώμαν καταφέρνει να πάρει αποζημίωση για τη βίλα του στη Σέριφο πριν αποχωρήσει από την Ελλάδα.
Οι τελευταίοι εκμεταλλευτές του νησιού και η ερήμωσή του
Τις επόμενες δύο δεκαετίες μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, θα εμφανιστούν δύο εταιρείες στο νησί. Η «Εξορυκτική Επιχείρηση Ι. Λεφέ-Σέριφος» το χρονικό διάστημα 1951-1954 και ο «Μεσογειακός Όμιλος Εμπορίου και Βιομηχανίας Α.Ε.», εταιρεία, που ανήκε στην οικογένεια Αγγελοπούλου με διευθυντή των εργασιών τον Ανδρέα Αποστολίδη από τα τέλη της δεκαετίας τους 1950 έως το 1963, χρονιά που η εταιρεία κήρυξε πτώχευση. Σταδιακά οι εταιρείες εγκαταλείπουν το νησί καθώς οι εξορύξεις γίνονται οικονομικά «ασύμφορες», αφήνοντας εκατοντάδες ανθρώπους άνεργους και το νησί στην τύχη του, κάτι που έφερε και τη δραματική μείωση του πληθυσμού του.
Εικ. 9. Γενική άποψη του Μεγάλου Λιβαδιού και η σκάλα φόρτωσης των μεταλλευμάτων.
Να σημειωθεί, όμως, πως οι καταπατήσεις της δημόσιας περιουσίας ξεκίνησαν ήδη από εκείνη την περίοδο, όταν ο διευθυντής Ανδρέας Αποστολίδης κατασκεύασε μια αυθαίρετη βίλα στη σκάλα εκφόρτωσης στο Μέγα Λιβάδι, σε δημοτική έκταση. Τη δεκαετία τους 1970, ο παραλογισμός συνεχίστηκε όταν το ελληνικό κράτος κήρυξε το συγκεκριμένο κτίριο ως διατηρητέο. Ένα κτίριο το οποίο είχε κατασκευαστεί ούτε μια δεκαετία νωρίτερα.
Η μαρτυρία ενός κατοίκου του νησιού
Η ψυχή της Σερίφου βρίσκεται στους κατοίκους της, τους παλιούς μεταλλωρύχους που συνέχισαν να μένουν στον τόπο τους μετά το κλείσιμο των μεταλλείων. Ένας από αυτούς, ο Αντώνιος Λιβάνιος -κάτα κόσμον «Μουστάκιας»- ξεκίνησε να εργάζεται στα μεταλλεία το 1951.
«Οι συνθήκες εργασίας μέσα στις στοές ήταν τουλάχιστον πρωτόγονες» περιγράφει ο παλιός μεταλλωρύχος. «Στην στοά έμπαινες με αμφιβολία, πάντα», τονίζει χαρακτηριστικά, καθώς τα μέτρα ασφαλείας ήταν ανύπαρκτα, και προφανώς, ούτε λόγος για επιθεώρηση εργασίας.
Εικ. 10. Ο Αντώνιος Λιβάνιος, γνωστός ως «Μουστάκιας», μόνιμος κάτοικος Κουταλά.
Ο κ. Λιβάνιος δούλεψε στα μεταλλεία μέχρι το 1957 και γλύτωσε με την αποχώρηση, όπως λέει, καθώς οι τραυματισμοί ήταν συχνό φαινόμενο. Τραυματισμοί από λάθη, από κακομεταχείριση της στοάς, όπως και από απειρία. Παλαιότερα εκτός από τραυματισμούς υπήρχαν και αρκετοί θάνατοι.
Η κουβέντα έφτασε στις ιδιοκτησίες και το πως η οικογένεια Γρώμαν «έπαιρνε» στην κατοχή της τα κτήματα των ανθρώπων. Μαρτυρίες γηραιότερων αναφέρουν, τους μαγκουροφόρους που τους χρησιμοποιούσαν οι εργοδότες με σκοπό να εκφοβίσουν – απειλήσουν τους ιδιοκτήτες γης, για να την παραδώσουν σε εκείνους προς εκμετάλλευση.
Εικ. 11. Είσοδος στοάς
«Η γη αυτή ανήκει στους ιδιοκτήτες της και στους απογόνους τους με συμβόλαια», αναφέρει ο κ. Λιβάνιος. «Η εταιρεία και η εκάστοτε εταιρεία δεν έχει ιδιοκτησία, έχει παραχώρηση γης για εξόρυξη στον υπόγειο πλούτο και όχι τον επίγειο».
«Η εταιρεία με δωροδοκίες και άλλα τεχνάσματα προσπαθούσε να φέρει κόσμο με το μέρος της και αυτό συμβαίνει μέχρι και σήμερα», τονίζει ο παλιός μεταλλωρύχος.
Η Σέριφος στα νύχια των αρπακτικών
Από το κλείσιμο των μεταλλείων το 1965 και έπειτα, ξεκινάει και η σκιώδης δράση των εταιρειών, που προσπαθούν μέχρι και σήμερα να αρπάξουν τόσο τη δημόσια γη της Σερίφου, όσο και εκτάσεις που εμφανίζονται ως ιδιωτικές. Ενώ οι εργασίες στα μεταλλεία έχουν διακοπεί από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, η «Σέριφος-Σπηλιαλέζα», η εταιρεία που ανήκει στην οικογένεια Αγγελοπούλου, από τη δεκαετία του 1990 διεκδικεί εκτάσεις γης στη Σέριφο, αρχικά από ιδιώτες κατοίκους με τους οποίους συνεχίζει μέχρι και σήμερα να βρίσκεται στα δικαστήρια όσον αφορά την κυριότητα των εδαφών.
Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, η εταιρεία, που πλέον έχει πωληθεί κατόπιν πάλι σκιώδους διαδικασίας στον επιχειρηματία Χάρη Καρώνη, επιδίδεται σε μια σειρά καταπατήσεων στο νησί, διεκδικώντας συνολικά εκτάσεις 2.600 στρεμμάτων, δηλαδή, στην κυριολεξία τη μισή Σέριφο. Οι φήμες λένε ότι σκοπός της εταιρείας είναι να κατασκευαστούν ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις στο νησί, προφανώς πάνω σε οικόπεδα-φιλέτα.
Εικ. 12. Παρατημένα βαγόνια στην περιοχή των μεταλλείων του Μεγάλου Λιβαδιού.
«Πρόκειται για μια διαμάχη του Δήμου της Σερίφου και του Ελληνικού δημοσίου με την συγκεκριμένη εταιρεία. Ασχέτως με τα ιδιωτικά τμήματα, στα οποία ο δήμος δεν μπορεί να επέμβει, η εταιρεία διεκδικεί μια τεράστια δημόσια έκταση, άρα πλήττει κατά κόρον το δημόσιο συμφέρον» αναφέρει ο Δήμαρχος της Σερίφου, Κώστας Ρεβίνθης, ο οποίος βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των εξελίξεων έτσι όπως έχουν αναζωπυρωθεί στο νησί.
«Το ζήτημα με τις οριοθετήσεις των εκτάσεων θα έπρεπε να έχει λήξει ήδη εδώ και δεκαετίες από το Ελληνικό κράτος», τονίζει εμφατικά ο κ. Ρεβίνθης.«Από τη δεκαετία του 1990 εμφανίζεται αυτή η εταιρεία και διεκδικεί εκτάσεις στη Σέριφο, υπάρχουν μακροχρόνιες δικαστικές διαμάχες με οικογένειες του νησιού, κάποιες έχουν φτάσει μέχρι τον Άρειο Πάγο και έχασαν με -αμφίβολες για μένα- διαδικασίες».
«Εδώ και εξήντα χρόνια το ελληνικό δημόσιο δεν έχει επέμβει καθόλου προκειμένου να υποστηρίξει και να προστατεύσει τις δημόσιες εκτάσεις. Γιατί δεν είναι δημοτικές οι περισσότερες εκτάσεις, δεν ανήκουν δηλαδή στο δήμο, αλλά είναι δημόσιες, περιουσία του ελληνικού δημοσίου. Το ίδιο το ελληνικό κράτος έπρεπε αυτόματα να διαφυλάξει τις εκτάσεις του, όχι να τις αφήνει στα χέρια της κάθε εταιρείας», προσθέτει ο δήμαρχος.
Όσον αφορά τη σκιώδη λειτουργία της εταιρείας στη Σέριφο, ο δήμαρχος απαντά: «Πώς γίνεται μια εταιρεία, που έχει πτωχεύσει από το 1963, να εμφανίζεται συνεχώς μπροστά μας;» αναρωτιέται ο κ. Ρεβίνθης, και συνεχίζει «Η εταιρεία έχει από το 1963 χρέη σε εργαζομένους, το εν λόγω υποκατάστημα να έπρεπε να βρίσκεται σε καθεστώς εκκαθάρισης και τα χρέη που χρωστάει στο δημόσιο και στον κάθε εργαζόμενο να αποπληρωθούν όλα, είτε με δήμευση, είτε με δέσμευση της περιουσίας» υποστηρίζει ο κ. Ρεβίνθης.
Εικ. 13. Ταμπέλα της εταιρείας «Σέριφος-Σπηλιαλέζα».
«Οι εργάτες τη δεκαετία του ‘60 δεν είχαν τις κατάλληλες γνώσεις, οπότε και δεν κινήθηκαν νομικά ώστε να διεκδικήσουν τα δεδουλευμένα τους, και προφανώς αυτά δεν δόθηκαν ποτέ πίσω. Η εταιρεία όχι μόνο τα παραβλέπει αυτά, αλλά διεκδικεί και εκτάσεις που δεν της ανήκαν ποτέ, αλλά της παραχωρήθηκαν από το ελληνικό δημόσιο για όσο καιρό εκμεταλλευόταν τα μεταλλεία», αναφέρει ο δήμαρχος της Σερίφου.
Σχετικά με τις πινακίδες, που τοποθετήθηκαν αυθαίρετα από την εταιρεία σε δημόσιες εκτάσεις, ο κ. Ρεβίνθης αναφέρει:
«Πριν από τρεις μήνες κάποιοι υπάλληλοι ή συνεργάτες της εταιρείας στη Σέριφο άρχισαν να τοποθετούν ταμπέλες σε δημόσιους χώρους, πλησίον Αιγιαλών και σε ρείθρα δρόμων. Ως δήμος, ήμασταν υποχρεωμένοι να επέμβουμε και να προστατεύσουμε τη δημόσια περιούσια. Γι’ αυτό και έγινε καταγγελία, και πάρθηκε ομόφωνα η απόφαση στο δημοτικό συμβούλιο αφενός αν ερωτηθεί νομικός σύμβουλος, αφετέρου να αφαιρεθούν οι ταμπέλες από τους δημόσιους χώρους».
Εικ. 14. Ξεριζωμένη ταμπέλα της εταιρείας από ιδιωτική έκταση
«Αφότου έγινε η πρώτη αφαίρεση, η εταιρεία επανατοποθέτησε τις ταμπέλες και η φερόμενη ιδιοκτησία της εταιρείας έστειλε εξώδικο στον Δήμο της Σερίφου», προσθέτει ο κ. Ρεβίνθης.
Να σημειωθεί, επίσης, ότι στη δεκαετία του ‘90 υπήρξε πρωτοβουλία από το τότε δημόσιο Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο με επικεφαλής τον καθηγητή του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Νίκο Μπελαβίλα, να δημιουργηθεί ένα υπαίθριο μουσείο σε ένα μεγάλο τμήμα των εκτάσεων του μεταλλείου.
Έγιναν εκτενείς μελέτες και μια ολοκληρωμένη πρόταση κατατέθηκε στο υπουργείο Πολιτισμού στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η οποία, όμως, απορρίφθηκε, παρά τις κινήσεις της τότε δημαρχίας της Σερίφου. Παρά τις μαχητικές προσπάθειες του καθηγητή και της επιστημονικής του ομάδας για την ανάδειξη του χώρου, ποτέ δεν ευοδώθηκαν με ουσιαστικό τρόπο.
Εικ. 15. Η σκάλα φόρτωσης στο Μέγα Λιβάδι, ένα μνημείο της βιομηχανικής ιστορίας του νησιού
«Μάλιστα, επί δημαρχίας της Αγγελική Παπαλεξοπούλου-Συνοδινού, οι Αγγελόπουλοι πρότειναν να ‘χαρίσουν’ το διοικητήριο στο δήμο της Σερίφου, σαν να ήταν δικό τους κτίριο για να κάνουν κάτι τέτοιο. Μια πράξη αποδοχής θα νομιμοποιούσε τους Αγγελόπουλους στο νησί, και παρά της προτροπές στη δήμαρχο να μην συμφωνήσει, δυστυχώς, εκείνη δέχθηκε τη ‘δωρεά’», αναφέρει ο κ. Μπελαβίλας, ιχνηλατώντας την ιστορία της υπόθεσης.
Από τη στιγμή, όμως, που εξελέγη δήμαρχος της Σερίφου, ο κ, Ρεβίνθης επανέφερε τη συζήτηση για την κατασκευή αυτού του υπαίθριου μουσείου στον χώρο των μεταλλείων της Σερίφου, πράξη που θα αναδείκνυε την μακρά βιομηχανική ιστορία του νησιού.
Σε πρόσφατη συζήτηση με τον καθηγητή του ΕΜΠ, Νίκο Μπελαβίλα, τέθηκε το ζήτημα της ανάπλασης του χώρου των μεταλλείων. Ο ίδιος, μας ανέφερε ότι σκοπός της μελέτης, που έλαβε χώρα στα 1997-1998, ήταν η δημιουργία ενός υπαίθριου μουσείου, κάτι αντίστοιχο που με το βιομηχανικό πάρκο στο Λαύριο.
Εικ. 15. Η περιοχή των μεταλλείων στο Μέγα Λιβάδι, πυρήνας της μελέτης του υπαίθριου μουσείου Σερίφου.
«Στη μελέτη και στην πρόταση που κατατέθηκε, ο πυρήνας του μουσείου ήταν το νεοκλασικό κτίριο του Γρώμαν στο Μεγάλο Λιβάδι, το Διοικητήριο, όπου έλαβε χώρα και η απεργία του 1916. Η μελέτη περιλαμβάνει και τη σημαντική ανάδειξη του κήπου του κτιρίου, μια μεγάλη έκταση που κάποτε υπήρξε ένας πανέμορφος κήπος που μέσα περιείχε ένα περίπτερο, το κιόσκι αναψυχής για τους κατοίκους της βίλας. Ιστορίες λένε, μάλιστα, ότι στον κήπο περιφερόντουσαν και παγώνια.
Επίσης, η μελέτη περιλαμβάνει και την ανάδειξη ενός μικρού συγκροτήματος εργατικών κατοικιών που σώζεται ερειπωμένο, πλέον, στους διπλανούς λόγους, όπως και στερέωση και ανάδειξη των μεταλλευτικών μνημείων, δηλαδή των δύο εργαστηρίων -ενός σιδηρουργείου και μιας αποθήκης εκρηκτικών-, της σκάλας εκφόρτωσης, των γραμμών των σιδηροδρόμων, των Λουτρών του Αλμυρού -ένα μικρό κτίσμα μέσα στη θάλασσα από όπου βγαίνει μια ιαματική πηγή- και μιας μεταλλευτικής στοάς, της Στοάς του Καλόγερου που μπορεί να γίνει γρήγορα επισκέψιμη με σχετική στερέωση».
«Αυτά συγκροτούν μια ενότητα υπαίθριου μουσείου, παρόμοια με τα εκατοντάδες τέτοια παραδείγματα που έχουμε σε όλη την Ευρώπη», προσθέτει ο κ. Μπελαβίλας.
Εικ. 16. Η αποθήκη εκρηκτικών που περιλαμβάνεται στην αναστηλωτική μελέτη του υπαίθριου μουσείου των μεταλλείων Σερίφου.
Τόσο ο δήμαρχος Κώστας Ρεβίνθης, όσο και ο καθηγητής Νίκος Μπελαβίλας, τόνισαν ότι δεν πρόκειται να αφήσουν το νησί να γίνει βορά στα νύχια της εταιρείας και των ιδιοκτητών της.
«Θα είναι μάχη», τόνισε ο κ. Μπελαβίλας. «Οι συμβολισμοί στη Σέριφο, ιστορικοί και αρχαιολογικοί, πολιτικοί και κοινωνικοί, είναι απίστευτοι. Στη Σέριφο έχουμε μια υπόθεση ελληνικού ‘Ελ Ντοράντο’, μια βρώμικη ιστορία όσον αφορά την έκφραση της αποικιακής επιχειρηματικότητας, μια κατάσταση που με έναν περίεργο τρόπο, συνεχίζεται ως σήμερα».
Από την πλευρά του, ο κ. Ρεβίνθης τονίζει εμφατικά πως «η εταιρεία θα μας βρει μπροστά της! Τόσο ο δήμος όσο και οι κάτοικοι της Σερίφου θα υπερασπιστούμε και διαφυλάξουμε τη γη μας, θα προστατεύσουμε το νησί μας!».
Αν και τα μεταλλεία της Σερίφου σίγησαν παραπάνω από μισό αιώνα πριν, φαίνεται πως έχουν πολλά ακόμα να μας πουν.