«Γυναικοκτονία δεν σημαίνει ότι σκοτώνεις μία γυναίκα, σημαίνει την σκοτώνεις επειδή είναι γυναίκα».
Η πρόσοψη μιας πολυκατοικίας, τα κλειστά παράθυρα και δεκάδες κόκκινες κουκίδες. Κάθε μία σηματοδοτεί και μία ημερομηνία. Μία ιστορία. Μία γυναικοκτονία. Της Κωνσταντίνας, της Καρολάϊν, της Ελένης, της Σταυρούλας, της Βασιλικής, της Γαρυφαλλιάς και τόσων άλλων γυναικών, κάποιων εκ των οποίων δεν μάθαμε ποτέ το όνομά τους.
Αυτή είναι η σελίδα εκκίνησης του femicide.gr, της ιστοσελίδας του ελληνικού τμήματος του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία που αποτελεί την πρώτη προσπάθεια συστηματικής καταγραφής και ανάλυσης, τόσο ποσοτικής όσο και ποιοτικής, των γυναικοκτονιών στην χώρα μας. Μπαίνοντας στο femicide.gr έχεις την δυνατότητα περιήγησης σε ποικιλία θεματικών, από τις ιστορίες της κάθε περίπτωσης γυναικοκτονίας τα τελευταία χρόνια, τις πολιτικές-καλλιτεχνικές παρεμβάσεις που έχουν λάβει χώρα για το ζήτημα σε παγκόσμιο επίπεδο, τους φορείς και πρωτοβουλίες που δραστηριοποιούνται στην αντιμετώπιση της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών. Και η συζήτηση που κάναμε με τις ερευνήτριες του Ελληνικού τμήματος του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία ρίχνει φως σε πολλά από όσα η ελληνική κοινωνία κρατά ως «καλά κρυμμένα μυστικά»….
«Η ανάγκη δικτύωσης των χωρών, καταγραφής των γυναικοκτονιών και των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών και τάσεων που διέπουν αυτά τα αδικήματα ήταν -εν πολλοίς- οι λόγοι που οδήγησαν στο εγχείρημα. Στόχος ήταν, μεταξύ άλλων, η ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των δολοφονιών, εστιάζοντας στα πιο εγκληματολογικά, πολιτικά και κοινωνιολογικά τους στοιχεία, το γιατί, δηλαδή είναι επιτακτική η χρήση του όρου «γυναικοκτονία», όπως και η ορατότητα, η έρευνα και η πρόληψη γύρω από το φαινόμενο, και τέλος, η εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τη δράση των εκάστοτε κρατικών αρχών».
Το τμήμα συστάθηκε τον Απρίλιο του 2019 και αποτελείται από την υπεύθυνη του ελληνικού τμήματος του Παρατηρητηρίου, Αθηνά Πεγκλίδου, κοινωνική ανθρωπολόγο και επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ και τις ερευνήτριες Πένυ Πασπάλη, κοινωνική ανθρωπολόγο και υποψήφια διδακτόρισσα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Στέλλα Καψαμπέλη, κοινωνιολόγο και πολιτική επιστημόνισσα και την Αναστασία Γκόνη – Καραμπότσου, δικηγόρο.
«Όλες μας προερχόμαστε από σχετικά διαφορετικά ακαδημαϊκά πεδία εστίασης, που συγκλίνουν παρ’ όλα αυτά στη μελέτη της γυναικοκτονίας. Το ελληνικό τμήμα αποτελεί την πρώτη προσπάθεια συστηματικής καταγραφής και ανάλυσης, τόσο ποσοτικής όσο και ποιοτικής, των γυναικοκτονιών στον ελληνικό χώρο, αυτό αποτελεί και τον κύριο στόχο μας. Ένα από τα σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίσαμε ήταν η εύρεση πηγών βάσει των οποίων να συλλέγουμε και να καταγράφουμε τις υποθέσεις. Αυτό διότι στην Ελλάδα μόλις το 2021 ξεκίνησε να καταγράφονται πιο συστηματικά στο αδίκημα των ανθρωποκτονιών πτυχές όπως η σχέση του δράστη με το θύμα σε κρατικό επίπεδο, συνεπώς χρησιμοποιούμε εναλλακτικές πηγές, κυρίως τα ΜΜΕ».
Πως γίνεται η καταγραφή και η ανάλυση των δεδομένων
Η μεθοδολογία που εφαρμόζει η ομάδα είναι αυτή της ποιοτικής και ποσοτικής ανάλυσης και σύγκρισης δεδομένων. «Δηλαδή, η καταγραφή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε μίας υπόθεσης γυναικοκτονίας παράλληλα όμως η εστίαση στα κοινά και διαφοροποιητικά στοιχεία τους με σκοπό να καταλήξουμε σε συγκεκριμένα μοτίβα και συμπεράσματα για το φαινόμενο στον ελλαδικό χώρο αλλά και πανευρωπαϊκά. Στις περιπτώσεις γυναικοκτονιών που μελετάμε συμπεριλαμβάνονται όλες οι ανθρωποκτονίες γυναικών για λόγους που συνδέονται με το φύλο τους. Οι γυναικοκτονίες που διαπράττονται μεταξύ πρώην ή νυν συζύγων ή συντρόφων είναι μεν οι πιο συχνές περιπτώσεις αλλά δεν είναι οι μοναδικές περιπτώσεις γυναικοκτονιών καθώς στην έννοια εντάσσονται και οι δολοφονίες γυναικών από άλλο μέλος της οικογένειας ή συγγενή αλλά και από άγνωστα άτομα».
Η ερευνητική ομάδα λειτουργεί ανεξάρτητα από τους κρατικούς φορείς. Ωστόσο μελετάει τα στοιχεία που δημοσιεύονται τόσο από την ΕΛ.ΑΣ όσο και από την Γενική Γραμματεία Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας Φύλων. «Ένας από τους στόχους μας είναι να αναδείξουμε όχι μόνο την απουσία συστηματικής καταγραφής από την πολιτεία αλλά και τις ελλείψεις και αδυναμίες στις πρακτικές των κρατικών οργάνων, οι οποίες, δυστυχώς, σε αρκετές περιπτώσεις που έχουμε καταγράψει έχουν παίξει ρόλο στο να καταλήξει μια υπόθεση έμφυλης βίας στη δολοφονία της γυναίκας». Είναι ενδεικτικό ότι μόνο το 2021 στις μισές περιπτώσεις υπήρχε ιστορικό έμφυλης/ενδοοικογενειακής βίας και φυσικά πολλές από αυτές αν υπήρχε το υποστηρικτικό πλαίσιο από το κράτος (δομές ενημέρωσης, ξενώνες φιλοξενίας, δωρεάν ψυχοκοινωνική και νομική υποστήριξη) αλλά και η έγκαιρη και αποτελεσματική δράση των αρχών θα μπορούσαν να έχουν αποτραπεί.
Το κατεξοχήν δομικό στοιχείο που επηρεάζει το πλαίσιο των γυναικοκτονιών στην χώρα μας είναι αναμφισβήτητα οι βαθιά ριζωμένες στην κοινωνία πατριαρχικές αντιλήψεις που οδηγούν στην αντιμετώπιση της ζωής των γυναικών ως ζωές μικρότερης αξίας και, επομένως, ως ζωές που μπορούν να αφαιρεθούν, όταν, για παράδειγμα, οι επιλογές τους δεν συμμορφώνονται με τις κοινωνικές επιταγές. «Δεν είναι τυχαίο ότι η πλειοψηφία των γυναικοκτονιών έχουν διαπραχθεί όταν η γυναίκα αποφάσισε να τερματίσει ένα γάμο ή μία ερωτική σχέση, κάτι το οποίο δε μπορούσε να δεχτεί ο δράστης και έχει εκφραστεί ρητά με δηλώσεις όπως “θα είσαι μαζί μου ή νεκρή”. Σε ανάλογα συμπεράσματα μπορούμε να καταλήξουμε και για τις γυναικοκτονίες ηλικιωμένων γυναικών, δηλαδή γυναικών που πλέον θεωρούνται “μη κοινωνικά χρήσιμες” αφού λόγω της ηλικίας τους έχουν απολέσει τον ρόλο των φροντιστριών. Το 2021 είχαμε 12 τέτοιες περιπτώσεις δολοφονίας ηλικιωμένων γυναικών και αποτελεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ένα ζήτημα που χρειάζεται περαιτέρω επιστημονική διερεύνηση. Επιπλέον, μεγάλο ρόλο παίζει και η γενικευμένη κουλτούρα της ατιμωρησίας που απολάμβαναν οι δράστες γυναικοκτονιών και έμφυλων εγκλημάτων στην Ελλάδα που συνδέεται, φυσικά, με την κοινωνική νομιμοποίηση και ανοχή των αρχών στα εγκλήματα σε βάρος των γυναικών».
Η θέση της Ελλάδας στην Ε.Ε.
Η Ελλάδα παραμένει σταθερά στην τελευταία θέση στο σύνολο των Ευρωπαϊκών χωρών αναφορικά με την πρόοδο προς την κατάκτηση της ισότητας των φύλων. Αυτό είναι ενδεικτικό της αδιαφορίας των αρχών, της έλλειψης μέτρων που θα βοηθήσουν ουσιαστικά τις γυναίκες που βιώνουν κάποια μορφή έμφυλης βίας να πατήσουν στα πόδια τους. «Τα τελευταία δύο χρόνια, μετά το ελληνικό metoo, βλέπουμε βέβαια ότι έχει ανοίξει πολύ έντονα ο δημόσιος διάλογος και υπάρχει πιο έντονη ευαισθητοποίηση πάνω στο ζήτημα. Από θεσμική πλευρά όμως η απάντηση έχει επικεντρωθεί κυρίως στο να μεταφέρεται η ευθύνη ξανά στα θύματα, με καμπάνιες όπως “Σπάσε τη σιωπή”, “Μίλα”, “Κατήγγειλε” κλπ χωρίς όμως να υπάρχει από πλευράς του ελληνικού κράτους συμμόρφωση με τις υποχρεώσεις πρόληψης, πρόνοιας, επανεκπαίδευσης και συνολικής αντιμετώπισης του προβλήματος, όπως αυτές προκύπτουν από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την Εξάλειψη όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών και άλλα Διεθνή κείμενα. Συγκεκριμένα, η απάντηση της πολιτείας μέχρι στιγμή έχει περιοριστεί μόνο στην αύξηση των προβλεπόμενων ποινών σε ορισμένα σχετικά εγκλήματα, το οποίο σε παγκόσμιο επίπεδο έχει αποδεδειγμένα κριθεί πως δε λειτουργεί αποτρεπτικά στην τέλεση αδικημάτων και, φυσικά, δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα στον πυρήνα του».
Τι χρειάζεται να γίνει…
«Από την πλευρά της πολιτείας χρειάζεται να υπάρξει μία συνολική ανάλυση όλων των όψεων του προβλήματος και η προσπάθεια επίλυσης καθενός από αυτά, με ολιστική όμως προσέγγιση. Είπαμε και προηγουμένως πως υπάρχει εδώ και καιρό μία έκκληση στα θύματα να σπάσουν τη σιωπή, τα προβλήματα και οι δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει μία γυναίκα μέχρι να φτάσει να υποβάλει την καταγγελία στα αρμόδια αστυνομικά όργανα, η αμφισβήτηση που θα βιώσει, η οικονομική και ψυχική εξουθένωση, η τεράστια καθυστέρηση μέχρι να φτάσει η υπόθεση στις δικαστικές αίθουσες, όλα αυτά και δεκάδες άλλα προβλήματα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η καταγγέλλουσα εξηγούν τα τόσο μικρά ποσοστά καταγγελιών έμφυλων αδικημάτων. Σε τελική ανάλυση το αποφασιστικό βήμα από πλευράς της Πολιτείας είναι να ενισχυθεί ο τομέας της πρόληψης, με ειδικά μαθήματα στα σχολεία και τα Πανεπιστήμια, ενημερωτικές εκδηλώσεις σε χώρους εργασίας, ο τομέας της πρόνοιας με πλήρως στελεχωμένα Συμβουλευτικά Κέντρα σε κάθε πόλη, δωρεάν νομική βοήθεια, ψυχολογική υποστήριξη, η αύξηση των ξενώνων φιλοξενίας για τις γυναίκες που βρίσκονται σε κίνδυνο και τα παιδιά τους, η θεσμοθέτηση ειδικής άδειας από την εργασία τους και επιδόματος στήριξης.
Όσον αφορά την καθεμία και τον καθένα από εμάς, θεωρούμε πως είναι σημαντικό να δημιουργούμε σχέσεις αλληλεγγύης και στήριξης μεταξύ μας. Είδαμε και την προηγούμενη χρονιά σε υποθέσεις όπως της νεαρής κοπέλας στην Ηλιούπολη πως τα αντανακλαστικά της κοπέλας που εργαζόταν σε καφετέρια της περιοχής συνέβαλαν καθοριστικά στο να οδηγηθεί η υπόθεση στην δικαιοσύνη. Το ίδιο ισχύει για δεκάδες άλλες υποθέσεις που ένα άλλο άτομο είπε “Είμαι εδώ για ό,τι χρειαστείς” και δημιούργησε το πλαίσιο εμπιστοσύνης και στήριξης που είναι αναγκαίο εκείνη την στιγμή. Φυσικά είναι πάρα πολύ σημαντικός και ο ρόλος των φεμινιστικών ομάδων που πλέον είναι δεκάδες σε όλη την Ελλάδα και στηρίζουν με την αλληλεγγύη τους καθημερινά γυναίκες που έχουν δεχτεί έμφυλη βία σε ψυχολογικό και υλικό επίπεδο».
Θεσμική αναγνώριση του αδικήματος της γυναικοκτονίας
…μπορούμε να πούμε ότι σε ένα βαθμό έχει ήδη υπάρξει. Κρατικοί φορείς όπως η Γενική Γραμματεία (Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και) Ισότητας Φύλων τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούν την έννοια. «Πολύ σημαντικό βήμα ήταν όμως η έμμεση αναγνώριση και σε νομικό επίπεδο με την Εγκύκλιο (Νοέμβριος 2021) του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Βασίλη Πλιώτα, με την οποία γίνεται για πρώτη φορά αναγνώριση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της γυναικοκτονίας. Ακόμη δε διαφαίνεται, ωστόσο, πρόθεση από πλευρά της κυβέρνησης να υπάρξει ένταξη του αδικήματος αυτοτελώς στον Ποινικό Κώδικα. Ωστόσο, ήδη υφίσταται το άρθρο 82Α του ΠΚ, με το οποίο τιμωρούνται με αυξημένη ποινή τα αδικήματα που τελούνται -μεταξύ άλλων- και για λόγους φύλου (ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου), το οποίο, δυστυχώς, δεν αξιοποιείται από τους δικαστικούς λειτουργούς παρότι αποτελεί νομικό εργαλείο ανάδειξης του έμφυλου κινήτρου».
* Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τη Γυναικοκτονία (European Observatory on Femicide) υπήρξε προγραμματικός στόχος του προγράμματος COST (European Cooperation in Science & Technology), ένα από τα ελάχιστα στοχευμένα ερευνητικά προγράμματα για τη γυναικοκτονία που έχουν «τρέξει» σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ενώ αρχικά το Παρατηρητήριο μετρούσε μόλις 7 ευρωπαϊκές χώρες, αυτές και που συμμετείχαν στο COST Action, σήμερα πλέον συμμετέχουν 23 χώρες, από τη Γαλλία, τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, μέχρι τη Σερβία, τη Σλοβενία και την Τουρκία.
** Η γυναικοκτονία (femicide), δηλαδή η «δολοφονία γυναικών, νεαρών κοριτσιών, θηλυκών εμβρύων και βρεφών για λόγους που σχετίζονται με το φύλο τους» διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1976 στο «Διεθνές Δικαστήριο για τα εγκλήματα σε βάρος των γυναικών» από την φεμινίστρια κοινωνιολόγο Diana Russell. Στόχος ήταν να δοθεί ορατότητα στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των γυναικοκτονιών και να αναδειχθεί η διάκρισή τους από το αδίκημα της απλής ανθρωποκτονίας (homo-cide).
Ο ορισμός που χρησιμοποιείται -μεταξύ άλλων- από το Συμβούλιο της Ευρώπης και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) και ο οποίος φαίνεται να επικρατεί διεθνώς, παρουσιάζει την γυναικοκτονία ως τη «με πρόθεση ανθρωποκτονία γυναικών επειδή είναι γυναίκες». Η Διακήρυξη της Βιέννης για τις γυναικοκτονίες, του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου του ΟΗΕ (ECOSOC) ορίζει τη γυναικοκτονία ως «τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών λόγω του φύλου τους» και αναφέρεται σε συγκεκριμένες εκφάνσεις του φαινομένου, όπως η δολοφονία γυναικών από τον νυν ή πρώην σύζυγο ή σύντροφο, η στοχευμένη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων, οι δολοφονίες που συνδέονται με εγκλήματα τιμής ή προίκας, εξαιτίας του σεξουαλικού τους προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου τους, η δολοφονία των Αβορίγινων και των αυτόχθονων γυναικών και κοριτσιών με βάση το φύλο τους, η παιδοκτονία κοριτσιών και η θανάτωση θηλυκών εμβρύων, οι θάνατοι που σχετίζονται με τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων, οι γυναικοκτονίες που συνδέονται με συμμορίες του οργανωμένου εγκλήματος, όπως εμπορία ναρκωτικών, ανθρώπων και όπλων κ.ά. (Vienna Declaration on femicide, 21 February 2013).
Πηγή: https://www.syntagmawatch.gr/
*** Στην Ελλάδα, ο βιασμός και η δολοφονία της 21χρονης φοιτήτριας, Ελένης Τοπαλούδη, τον Νοέμβριο του 2018 στη Ρόδο, αποτέλεσε την υπόθεση που συνέβαλε καθοριστικά στο να εισαχθεί ο όρος στον δημόσιο λόγο.
**** Ο όρος «γυναικοκτονία» έχει ενσωματωθεί στη νομοθεσία χωρών κυρίως της Λατινικής Αμερικής όπου και εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά δολοφονιών και κακοποίησης γυναικών -σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε δύο ώρες. Τα φεμινιστικά κινήματα της Λατινικής Αμερικής επηρεάζουν και εμπνέουν σημαντικά τις αντίστοιχες πρωτοβουλίες στην Ευρώπη. Ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν το σύνθημα «Ni una menos» (που μεταφράστηκε στα ελληνικά ως «Καμία λιγότερη») που ξεκίνησε από τις μαζικές διαδηλώσεις στην Αργεντινή το 2015 και έφτασε να αποκτήσει παγκόσμιο χαρακτήρα.
Δείτε:
Γυναικοκτονίες: H σειρά “Society Uncensored 02” της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση παρουσιάζει στις 23 Μαρτίου στις 7 το απόγευμα μια εκπομπή για τις Γυναικοκτονίες στο YouTube Channel του Ιδρύματος Ωνάση. Κατατίθενται βιώματα και μαρτυρίες, παρουσιάζονται ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα από την Ελλάδα και άλλες χώρες, καταγράφονται οι ανεπάρκειες και οι κακές πρακτικές του μηχανισμού απόκρισης στην έμφυλη βία, φωτίζεται η διαθεματικότητα του ζητήματος, αναλύονται τα δομικά αίτια και οι κλιμακώσεις της κακοποίησης, ενώ υπογραμμίζεται ο ρόλος της Πολιτείας και της κοινωνίας στην αντιμετώπιση και στην πρόληψη των γυναικοκτονιών.
Το τρέιλερ της εκπομπής
17 (ΔΕΚΑΕΠΤΑ) – συγκλονιστικό βίντεο μήνυμα για τις γυναικοκτονίες από το Δημοτικό Σχολείο Αγίου Δημητρίου Επιδαύρου.
Διαβάστε:
«Μια γυναίκα απολογείται» της δημοσιογράφου Μαρίας Λούκα. Μια νουβέλα εμπνευσμένη από αληθινές ιστορίες κακοποιημένων γυναικών που καλούνται να διαχειριστούν τα τραύματα τους και να αντιμετωπίσουν το αδιέξοδο μιας δικαιοσύνης που τις καλεί να απολογηθούν επειδή βρήκαν τη δύναμη να αμυνθούν.