Λένε πως το πάθημα του άλλου γίνεται δικό σου μάθημα. Αυτή η…λαϊκή ρήση δεν φαίνεται να έχει επίδραση στην ανάπτυξη του τουριστικού μοντέλου στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στις χώρες της Μεσογείου. Τα δημοσιεύματα από ξένα Μέσα πληθαίνουν, το ίδιο πληθαίνουν και οι αντιδράσεις των ντόπιων που νιώθουμε ξένοι στον τόπο μας.
Οι χώρες επενδύουν σε ολοένα αυξανόμενη τουριστική ανάπτυξη. Κάθε χρόνο φτιάχνονται νέα ξενοδοχεία με χιλιάδες κλίνες, καθώς και συμπληρωματικές υποδομές που ενθαρρύνουν τις κατ’ ευφημισμό “στρατηγικές” επενδύσεις, προσδοκώντας τη διαρκή ενίσχυση των τουριστικών ροών και συνακόλουθα τη μεγιστοποίηση του κέρδους των επενδυτών. Οι υποδομές όμως, όσο καλά και να σχεδιαστούν, λύνουν κάποια προβλήματα, αλλά δεν είναι εφικτό να αντιμετωπίσουν το σημαντικότερο: δεν δημιουργούν χώρο. Ούτε είναι δυνατόν να μεταμορφωθούμε όλοι σε Homo Touristicus για να εξυπηρετηθεί ο προγραμματισμός της μετατροπής μιας ολόκληρης χώρας σε πάροχο τουριστικών υπηρεσιών.
Ένας φαύλος κύκλος ξεκινά με αφετηρία τις εξαγγελίες για νέες θέσεις εργασίας, άνοδο του βιοτικού επιπέδου και ψωμί για όλους -τα ψίχουλα έρχονται μετά- προκειμένου να δοθεί εθελοντικά -και κυριολεκτικά- όχι μόνο γη και ύδωρ αλλά κάθε υποδομή στην εξυπηρέτηση του τουρισμού. Τα νούμερα αφίξεων σε πρώτη ανάγνωση ακμάζουν, όμως κατά έναν “ανεξήγητο” τρόπο, δεν συμβαίνει το ίδιο και με την ζωή και την οικονομική κατάσταση των ντόπιων, που δεν είναι τόσο ανθηρή, όσο η “βαριά βιομηχανία” παροχής υπηρεσιών του τουρισμού.
Από την άλλη, οι φυσικοί πόροι όπως το νερό και ο ζωτικός δημόσιος χώρος, οι προστατευόμενες περιοχές με την βιοποικιλότητα και το φυσικό κάλλος παραδίδονται στους επενδυτές, δημιουργώντας προβλήματα. Οι ντόπιοι διαμαρτύρονται γιατί δεν βρίσκουν σπίτια προς ενοικίαση αφού και αυτά αποδίδουν μεγαλύτερο κέρδος, όταν τα διαθέτουν οι ιδιοκτήτες τους στον τουρισμό μέσω ηλεκτρονικών πλατφορμών ή διατίθενται με υψηλά ενοίκια για λίγους. Κτίρια προς ενοικίαση δεν βρίσκονται ούτε για να στεγάσουν εργαζόμενους στον τουρισμό. Οι δάσκαλοι, οι γιατροί, οι αστυνομικοί κ.ά. καλό είναι να τα έχουν αδειάσει πριν τη σεζόν.
Νάξος, Το φράγμα της Φανερωμένης και η λιμνοδεξαμενή των Εγγαρών με ελάχιστο νερό, Φεβρουάριος 2024…η ανομβρία φέρνει προβλήματα και νέες γεωτρήσεις στο νησί, άγνωστο πως θα εξυπηρετηθεί ο πρωτογενής τομέας και ο πληθυσμός του νησιού που το καλοκαίρι πολλαπλασιάζεται-Φωτογραφίες: Ελένη Ανδριανοπούλου
Αν προσθέσουμε σ’ αυτά το κυκλοφοριακό κομφούζιο, τα πακτωμένα στίφη στις παραλίες και στους δρόμους, τα εξοντωτικά ωράρια εργασίας, τους μισθούς πείνας-κατά περίπτωση- το “σαφάρι” για μια θέση πάρκινγκ, η εικόνα δεν μοιάζει και τόσο ειδυλλιακή. Οι περισσότεροι όμως νιώθουν πως έχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν την τύχη τους στην τουριστική αγορά, ακόμα κι αν δεν έχουν ιδέα από τουριστικά επαγγέλματα. Άλλωστε οικονομικά, αυτά είναι πιο αποδοτικά από άλλα, αφού ο τουρισμός ανθεί και…αποδίδει γρήγορα.
Φωτογραφίες από τα Κινήματα Πολιτών Πάρου και Νάξου για τις Ελεύθερες Παραλίες, 2023-Ομπρέλες και γκαζέπο παντού
Κανείς δεν σκέφτεται πως μια ενδεχόμενη αλλαγή προτίμησης του κοινού σ’ έναν προορισμό ή μια κατάρρευση λόγω οικονομικής κρίσης ή γεωπολιτικών συνθηκών (η πανδημία δεν φαίνεται να έδωσε μαθήματα), μπορεί να κάνει μια περιοχή ή και μια ολόκληρη χώρα συντρίμμια. Όσοι έχουν επιτελικό λόγο φαίνεται να μην υπολογίζουν όχι μόνο τους αστάθμητους, αλλά και τους υπαρκτούς κινδύνους, όπως η διαφαινόμενη λειψυδρία για παράδειγμα. Κοντόφθαλμοι καθώς είναι δεν αντιλαμβάνονται τον όρο “βιωσιμότητα”, ενώ ακόμα και την κλιματική αλλαγή την αντιλαμβάνονται ως ευκαιρία κι όχι ως λόγο για τον οποίο πρέπει να ανησυχούν. Ταυτόχρονα μπορούν να μιλούν για βιώσιμες λύσεις για όλους, για πλούτο, υψηλό βιοτικό επίπεδο και υψηλές παροχές υπηρεσιών σ’ έναν ανταγωνιστικό κλάδο που μας κάνει διαρκώς υπερήφανους.
Σύρος, Πάρος, Νάξος-Οι πολίτες διαμαρτύρονται για την εικόνα των παραλιών τον χειμώνα με τα παλούκια των ομπρελών (Σύρος), την καταπάτηση τους (Πάρος) και την καταστροφή της βιοποικιλότητας σε περιοχές Natura (Νάξος), 2023. Οι φωτογραφίες είναι από το ΠΠΠ Σύρου, Πολιτιστικό Σύλλογο Αρχίλοχο Πάρου και Cyclades Open, Νάξος-Τροχοφόρα διασχίζουν την παραλία μέσα από την άμμο καταστρέφοντας την σπάνια χλωρίδα μεταξύ της οποίας το προστατευόμενο είδος Pancratium maritimum. Στις προστατευόμενες περιοχές δεν υπάρχει ούτε μια πινακίδα που να εξηγεί πως η περιοχή είναι προστατευόμενη, πολλώ δε μάλλον περίφραξη ή φύλαξη.
Συνήθως ο λογαριασμός έρχεται μετά το φαγοπότι και το ερώτημα είναι ποιος θα τον πληρώσει πραγματικά.
Παρακολουθώντας πρόσφατα την παρουσίαση του Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου της Νάξου αναρωτήθηκα αν έχουν λάβει υπόψιν τους οι μελετητές τα πραγματικά στοιχεία για τον τουρισμό και πως αυτός εξαπλώνεται στον νησί. Πόσες είναι οι κλίνες και που, πόσες οικοδομικές άδειες έχουν εκδοθεί και που και πόσες αναμένονται να εκδοθούν.
Επειδή συμβαίνει να έχουμε ισχυρό πρωτογενή τομέα δεν άκουσα πουθενά να αναφέρονται οι περιοχές που διαθέτουν κτηνοτροφικές μονάδες και καλλιεργήσιμα κτήματα εκτενώς. Εντυπωσιάστηκα μάλιστα όταν άκουσα πως η μελέτη φέρουσας ικανότητας εφ’ όσον γίνει, τότε θα ενσωματωθεί σ’ αυτήν του ΤΠΣ, ενώ η εντύπωση που έχω αποκομίσει είναι πως μάλλον θα πρέπει να συμβεί το ακριβώς αντίθετο για να υπάρχει νόημα. Μάλιστα, σύμφωνα με τους μελετητές, η Τουριστική Φέρουσα Ικανότητα είναι μια καινούργια έννοια, παρόλο που η πρώτη μελέτη φέρουσας ικανότητας έγινε το 1930, ενώ χρησιμοποιείται εντατικά από τη δεκαετία του 1960 και από τη δεκαετία του 1990 αποτελεί βασικό εργαλείο των χωροτακτών και πολεοδόμων στις τουριστικές περιοχές.
Dimitry B/Unsplash, Σαντορίνη
Συζητάμε στα νησιά μας για τον τοπικό πολεοδομικό σχεδιασμό, για ολιστική προσέγγιση και λύση, αλλά δεν υπάρχει DMO (Destination Management Organization) για την διαχείρισή τους, παρ’ όλο που η σχετική νομοθεσία υφίσταται. Ή δεν θέλουμε ή δεν μπορούμε να βάλουμε μια τάξη στο θέμα. Μπορεί το χάος να μας φαίνεται πιο βολικό, σίγουρα όμως δεν θα πάμε μακριά έτσι.
Επιπλέον το παράδειγμα της Ισπανίας, που αφορά το παρακάτω δημοσίευμα της DW, αν θεωρούμε ότι δεν μας αφορά κάνουμε λάθος. Τα δημοσιεύματα που χτυπάνε καμπανάκι και οι αντιδράσεις των πολιτών ανά την… τουριστική επικράτεια, με αφορμή την λεηλασία του δημόσιου χώρου και την εξάντληση φυσικών πόρων και υποδομών, πληθαίνουν καθημερινά. Τα παραδείγματα της Μυκόνου και της Σαντορίνης είναι κυρίαρχα, αλλά κανείς δεν ασχολείται γιατί πλέον θεωρείται γραφικός.
Η προσπάθεια που γίνεται είναι να περιοριστεί η συζήτηση για τον υπερτουρισμό σε μια αδιέξοδη ονοματολογία. Για τον νέο πρόεδρο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξενοδόχων κ. Γιάννη Χατζή “υπερτουρισμός είναι ο μανδύας κάτω από τον οποίο κρύβεται η αδυναμία κάποιας περιοχής να επενδύσει στις υποδομές της” και πως κάποιοι προορισμοί αντιμετωπίζουν απλά ένα “πρόβλημα συνωστισμού”. Για τον πρόεδρο της Ένωσης Ξενοδόχων Σαντορίνης κ. Αντώνη Παγώνη, “ο όρος υπερτουρισμός δεν υφίσταται στα νησιά και αποτελεί μια ένδειξη της ανεπάρκειάς τους σε υποδομές”.
Τι είναι όμως ο υπερτουρισμός; Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού υπερτουρισμός υπάρχει όταν “ο αντίκτυπος του τουρισμού σε έναν προορισμό ή σε μέρη του, επηρεάζει αρνητικά την αντιληπτή ποιότητα ζωής των κατοίκων ή και την ποιότητα των εμπειριών των επισκεπτών”. Ο κ. Χατζής, με το βάρος του θεσμικού ρόλου του, όμως θεωρεί τον υπερτουρισμό “επικίνδυνο όρο που δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιείται”.
Η δυσμενής μεταβολή της ποιότητας ζωής των κατοίκων ενός τόπου ή η κακή ποιότητα εμπειριών των επισκεπτών είναι αποτέλεσμα. Η ανεπάρκεια σε υποδομές, στην οποία αναφέρεται ο κ. Παγώνης ή ο συνωστισμός, για τον οποίο μιλάει ο κ. Χατζής είναι αποσπασματικές αναγνώσεις του αποτελέσματος. Ο υπερτουρισμός ή όπως αλλιώς επιλέξουμε να τον λέμε, είναι το αιτιατό. Το αίτιο είναι η απληστία και η αδιαφορία για τον τόπο και τις μελλοντικές γενιές.
Στιγμιότυπο μέσα από κάμερα της Skyline webcams στις 14/04/24 από τις εργασίες στον χώρο του αλιευτικού καταφυγίου
Στο αλιευτικό καταφύγιο της Χώρας στη Νάξο η μπίγα κατά της εργασίες για την εκβάθυνσή του, έφερε στο φως σπαράγματα από αρχαιότητες. Οι εργασίες σταμάτησαν, όπως ήταν αναμενόμενο, από την Αρχαιολογία για περαιτέρω έρευνες. Η ανησυχία της πλειοψηφίας ήταν τι θα γίνει με τη σεζόν και την αποπεράτωση του έργου που θα καθυστερήσει. Οι επιλεκτικά περήφανοι για τον πολιτισμό μας “πατριώτες”, τώρα ανησυχούσαν για την σεζόν και τι θα απογίνει η φήμη του νησιού (και κυρίως των επιχειρήσεων τους), επειδή θα δημιουργούνταν προβλήματα που θα επηρέαζαν την κυκλοφορία των επισκεπτών και το ίδιο το καταφύγιο. Θεμιτή η ανησυχία για ένα έργο που όμως θα έπρεπε να έχει ξεκινήσει καιρό πριν.
Η παύση όμως δεν κράτησε πολύ. Σύμφωνα με πληροφορίες οι εργασίες ξεκίνησαν εκ νέου, έπειτα από διαπραγματεύσεις των τοπικών αρχών με υψηλά ιστάμενους αξιωματούχους. Όταν ρωτήθηκα από αρχαιολόγο αν η κοινωνία της Νάξου αντέδρασε αρνητικά στην συνέχεια των εργασιών, καθώς τυχόν αρχαιολογικές ανακαλύψεις θα μπορούσαν να είναι εξαιρετικά σημαντικές, απάντησα πως η κοινωνία αντιδρά και μάλιστα θετικά. Επικροτεί την συνέχεια των εργασιών, ενώ το αντίθετο θα την είχε αναστατώσει.
“Σημασία έχει η σεζόν” απάντησα, ενώ συμπλήρωσα σκωπτικά “από αρχαία έχουμε αρκετά”. Αυτό βέβαια δεν είναι κάτι που πιστεύω, κάθε άλλο. Όμως κανείς δεν τόλμησε να σκεφτεί αν αυτή η συγκυρία θα μπορούσε να μετουσιωθεί από “μειονέκτημα” σε πλεονέκτημα και για τον ίδιο τουρισμό.
Αντιλαμβανόμαστε δε τον ποιοτικό τουρισμό ως αποκλειστικά αυτόν του υψηλού εισοδήματος. Ποιοτικός τουρισμός είναι αυτός που αφήνει το μικρότερο αρνητικό αποτύπωμα στον τόπο.
Καταφύγιο Άγριας Ζωής Νάξου, Αλυκή Νάξου: Σέρφερς με αυτοκινούμενα οχήματα αξιώνουν να βρίσκονται εντός της προστατευόμενης περιοχής με την ανοχή των αρχών και λίγων ντόπιων. Οι αντιδράσεις από τον Σύλλογο Προστασίας Άγριας Ζωής Νάξου και από πολίτες υπήρξαν έντονες, με αποτέλεσμα να αποτραπεί η κάθοδος. Ωστόσο στην προστατευόμενη περιοχή ενίοτε προσγειώνονται και…ελικόπτερα! Φωτογραφίες: Cyclades Open
Στη χώρα μας υπήρξαμε πολύ τυχεροί γιατί ο τόπος μας έχει τους πόρους, τον πολιτισμό και τα χαρακτηριστικά που τον έκαναν ξεχωριστό. Όμως η τύχη δεν κρατά για πολύ όταν δεν μπορείς να την μετουσιώσεις σε έργο βιώσιμο και αειφόρο. Όταν αγνοείς θεμελιώδεις κανόνες και τον ίδιο τον τόπο πάνω στον οποίο επιχειρείς. Και η επιλογή για να είναι βιώσιμος ένας προορισμός δεν μπορεί να είναι αυτή που υπάρχει σήμερα. Όσο κι αν αγνοούμε ηθελημένα τα μηνύματα, η πραγματικότητα μας ξεπερνά κάθε μέρα.
Δυστυχώς σε πολύ μικρό διάστημα δεν θα έχουμε καν το περιθώριο επιλογής και πιο τραγικό θα είναι πως το αδιέξοδο του αύριο θα είναι φτιαγμένο με τα χέρια μας, ενώ θα ψάχνουμε να βρούμε ποιος φταίει χωρίς να να λογαριάζουμε τον ρόλο των επιλογών μας.
Μικρή Βίγλα, Περιοχή Natura 2000, Νάξος: Μια ακόμα υπέροχη παραλία του νησιού-H εποχική λίμνη το καλοκαίρι γίνεται πάρκινγκ για εκατοντάδες αυτοκίνητα. Αντί όποιας άλλης απαγόρευσης μέσα σε προστατευόμενη περιοχή υπάρχει πινακίδα που απαγορεύει την στάθμευση, ώστε να μπορούν να κάνουν μανούβρα τα λεωφορεία. Πάρκινγκ δεν υπάρχει στην περιοχή, αφού η λίμνη “εξυπηρετεί”.
Στην Deutsche Welle δημοσιεύεται το ρεπορτάζ του Εμίλιο Ράπολντ με τίτλο “Ισπανία: Οι πολίτες αντιστέκονται στον μαζικό τουρισμό”
“Η ισπανική οικονομία εξαρτάται πολύ από τον τουρισμό. Σε πολλές περιοχές της χώρας όμως οι πολίτες αντιδρούν – και ζητούν την άμεση λήψη μέτρων για τη μείωση των τουριστών” αναφέρει ο Εμίλο Ράποντλ.
Κάποιοι άνθρωποι είναι μαζεμένοι σε έναν παραλιακό δρόμο και βρίζουν τους τουρίστες που κάνουν τη βόλτα τους δίπλα τους. «Γυρίστε σπίτι σας», ουρλιάζουν ορισμένοι. Άλλοι απειλούν ακόμη και πως θα τους χτυπήσουν. Στο βίντεο που έκανε τον γύρο του διαδικτύου ξεχωρίζουν πλακάτ που γράφουν “Tourists Go Home” ή “Esta es nuestra tierra” («Αυτή είναι η δική μας χώρα»).
Τέτοια περιστατικά, γκράφιτι με εκφράσεις μίσους προς τους τουρίστες ή ακόμη και διαδηλώσεις εξοργισμένων πολιτών λαμβάνουν χώρα ολοένα και πιο συχνά στην Ισπανία. «Η τουριστοφοβία αυξάνεται», διαπιστώνει ο ραδιοφωνικός σταθμός Cadena Ser. [..]
Επί του παρόντος όμως η κατάσταση είναι άκρως τεταμένη ιδίως στις Κανάριες Νήσους. Η σκηνή που περιγράφεται πιο πάνω συνέβη στα νότια της Τενερίφης.
Ο μαζικός τουρισμός θεωρείται πως καταστρέφει το περιβάλλον, προκαλεί κυκλοφοριακή συμφόρηση, προβλήματα στέγασης, άνοδο των τιμών και ελλείψεις στο νερό, όπως και ότι επιβαρύνει υπερβολικά τον υγειονομικό τομέα και δυσχεραίνει τη διαχείριση των αποβλήτων. […]
Οι ακτιβιστές ισχυρίζονται από την πλευρά τους πως δεν υπάρχει καμία «τουριστοφοβία». «Δεν είμαστε σε πόλεμο με τους τουρίστες, ούτε και με τους επιχειρηματίες του κλάδου», δήλωσε ο Κοέλο. Απλώς υπάρχει αντίδραση στην τεταμένη κατάσταση. Σε αυτό συμφωνεί και ο βιολόγος και γνωστός σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ Φελίπε Ραβίνα: «Εδώ και χρόνια προωθούμε την περιοχή μας ως έναν παγκοσμίως μοναδικό προορισμό για ένα ταξίδι στη φύση, όμως ο τουρισμός καταστρέφει το προϊόν που πουλάμε. Οι (σημερινοί) αριθμοί τουριστών που έρχονται δεν είναι βιώσιμοι ούτε από κοινωνική ούτε από οικολογική σκοπιά».
Διαβάστε το άρθρο “Ισπανία: Οι πολίτες αντιστέκονται στον μαζικό τουρισμό” στην Deutsche Welle
—
Διαβάστε ακόμα:
–Ibiza locals living in cars as party island sees rents soar |BBC
.
.
[*] Ο Αλέξανδρος Τσατσαρούνος είναι Σύμβουλος Διαχείρισης Τουριστικών Προορισμών & Επιχειρήσεων