Την ώρα που ο κορονοϊός δείχνει ξανά τα δόντια του σε αρκετές περιοχές του πλανήτη τα μαντάτα από τις διαπραγματεύσεις μέσω του ΠΟΥ δεν είναι καθόλου ευχάριστα.
Ο πλανήτης βρέθηκε σε μια αναπάντεχη θέση πριν από τέσσερα χρόνια, όταν η πανδημία του κορονοϊού πάγωσε τα πάντα, με τις επιπτώσεις της να είναι ορατές ακόμη και σήμερα, πέρα από τους αμέτρητους νεκρούς, αλλά και τις σοβαρές συνέπειες στην παγκόσμια οικονομία.
Τότε δημιουργήθηκε η σκέψη, με μεσολάβηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, για τη διαπραγμάτευση και υπογραφή μιας Συνθήκης ανάμεσα στα κράτη – μέλη προκειμένου να αποφευχθεί το ενδεχόμενο μιας ανεξέλεγκτης πανδημίας, αλλά και να υπάρχει καλύτερη και πιο άμεση αντίδραση.
Όπως, όμως, υπογραμμίζει το Politico, έξι μήνες πριν την καταληκτική ημερομηνία για τη συμφωνία οι συζητήσεις οδηγούνται σε αδιέξοδο.
Ο στόχος της Συνθήκης
Η Συνθήκη για την πανδημία, την οποία προωθεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας στοχεύει στο να υπάρχει η κατάλληλη ετοιμότητα για την επόμενη παγκόσμια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και να μην υπάρξει μια επανάληψη αυτού που η Νότια Αφρική κατήγγειλε ως «εμβολιαστικό απαρτχάιντ», όταν οι χώρες είχαν πολύ άνιση πρόσβαση στα εμβόλια και τα φάρμακα κατά της Covid – 19.
Πρόκειται για μια συμφωνία που θα δεσμεύει τα κράτη να παρακολουθούν ανάλογες απειλές, να ενισχύσουν τις δυνατότητες αντίδρασης και θα εξασφαλίζει τι θα «εισπράττουν» τα κράτη ως ανταμοιβή όταν μοιράζονται πληροφορίες για ιούς ή βακτήρια που εντοπίζουν.
Όμως δύο χρόνια μετά από την έναρξη των συζητήσεων και λιγότερο από έξι μήνες πριν την καταληκτική ημερομηνία για συμφωνία, το πολιτικό ενδιαφέρον έχει στραφεί σε άλλα ζητήματα και οι συνήθεις συμβιβασμοί και υποχωρήσεις των διεθνών διαπραγματεύσεων δεν φαίνονται πουθενά.
«Εάν οι χώρες πραγματικά θέλουν να έχουν μια συνθήκη πρέπει να αρχίσουν να διαπραγματεύονται στα αλήθεια και όχι να παραμένουν στις αρχικές τους θέσεις» δηλώνει σύμφωνα με το Politico διπλωμάτης αναπτυσσόμενης χώρας που μιλάει υπό το καθεστώς ανωνυμίας.
Οι διαπραγματευτές φαίνεται πως κρατούν τις αρχικές τους θέσεις από την πρώτη στιγμή, κάτι που ενέχει τον κίνδυνο τα κράτη-μέλη του ΠΟΥ να μην καταφέρουν να φτάσουν σε μια βασική συμφωνία μέχρι τον Μάιο του 2024.
Μπορεί να μην είναι ασυνήθιστο οι διαπραγματεύσεις να καθυστερούν μέχρι την τελευταία στιγμή, όμως το μέγεθος του συγκεκριμένου κειμένου, η έλλειψη συμφωνίας σχεδόν σε κάθε πτυχή και το γεγονός ότι έχουν απομείνει μόνο δύο επίσημα διαπραγματευτικά ραντεβού σημαίνει πως θα χρειαστούν πραγματικά τεράστια βήματα για να υπάρξει συμφωνία της τελευταίας στιγμής.
Ένας άλλος διπλωμάτης, από αναπτυγμένη χώρα, αναφέρει στην ιστοσελίδα ότι οι πιο πρόσφατες συζητήσεις «δεν θύμιζαν διαπραγμάτευση. Πολλά κράτη δεν θέλουν να αποκαλύψουν όλα τα χαρτιά τους. Πιστεύω ότι θα χρειαστούμε την πίεση του χρόνου προκειμένου να γίνουν οι συμμετέχοντες πιο ανοιχτοί στο τι μπορούν να δώσουν».
Το Politico είδε ένα προσχέδιο της συμφωνίας στο οποίο αναφέρεται ότι τα κράτη-μέλη δεν έχουν μετακινηθεί σχεδόν καθόλου από τις θέσεις τους σε βασικά ζητήματα, ανάμεσά τους τα πνευματικά δικαιώματα, ο διαμοιρασμός πληροφοριών και η μεταφορά τεχνολογίας.
Οι κόκκινες γραμμές και η φαρμακοβιομηχανία
Μια από τις βασικές αρχές της συνθήκης είναι η αρχή της συμμετοχικότητας, κάτι που έλειψε πραγματικά στην περίοδο του κορονοϊού. Στόχος είναι να πειστούν οι χώρες μεσαίων και χαμηλών εισοδημάτων να συμφωνήσουν σε αυτή την Συνθήκη, όμως τώρα αποδεικνύεται πως είναι κόκκινη γραμμή.
Η εξασφάλιση της συμμετοχικότητας θεωρούνταν ως ο μίνιμουμ στόχος, αλλά, σύμφωνα με έναν διπλωμάτη «πολλές αναπτυσσόμενες χώρες δεν είναι έτοιμες να υπογράψουν κάτι που δεν εξασφαλίζει σαφείς δεσμεύσεις προς αυτές».
Στο πλαίσιο αυτό, βασικό σημείο τριβής είναι η πρόσβαση στον μηχανισμό διαμοιρασμού πληροφοριών και δεδομένων.
Η ιδέα αυτή έρχεται από το πλαίσιο ετοιμότητας που έχει ο ΠΟΥ για την πανδημία της γρίπης, όπου οι χώρες μοιράζονται δείγματα παθογόνων που κυκλοφορούν και έχουν την πιθανότητα να εξελιχθούν σε πανδημία. Αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν από την φαρμακοβιομηχανία για την παραγωγή εμβολίων. Με τη σειρά τους οι εταιρείες δίνουν χρήματα σε ένα ταμείο που προορίζεται στο να βελτιώσει την ετοιμότητα και τη δυνατότητα αντίδρασης των κρατών.
Για τις φτωχότερες χώρες ο μηχανισμός αυτός είναι πολύ σημαντικός για τη συνθήκη γιατί, όπως έδειξε η πανδημία του κορονοϊού οι χώρες μοιράστηκαν δεδομένα και δείγματα, όμως δεν πήραν πίσω τα οφέλη. «Αυτό ήταν ένα μάθημα που πήραν όλοι» σημειώνει ο διπλωμάτης.
Υπάρχουν όμως βασικές διαφορές με το πλαίσιο για την γρίπη, κυρίως το γεγονός ότι δεν υπάρχουν εποχιακά αντίμετρα για πανδημίες, όπως υπάρχουν για τη γρίπη. Η φαρμακευτική βιομηχανία φέρνει πολύ σοβαρές αντιρρήσεις γα τον συγκεκριμένο μηχανισμό με το διεθνές λόμπι να τον χαρακτηρίζει πως «προσέγγιση με τη μορφή συναλλαγής» που πιο πιθανό είναι να καθυστερήσει την πρόσβαση σε παθογόνα και την έγκαιρη ανάπτυξη ιατρικών αντίμετρων σε περίπτωση μιας πανδημίας.
ΗΠΑ, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδάς, Ελβετία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν επίσης εκφράσει τη δυσφορία τους για το σύνολο των προβλέψεων για τον μηχανισμό.
Ένας διπλωμάτης δηλώνει ότι η βιομηχανία φαρμάκων είναι ο βασικός παράγοντας πίεσης για τις πιο πλούσιες χώρες, οι οποίες επισημαίνουν στις διαπραγματεύσεις ότι ο ιδιωτικός τομέας δεν θέλει τον μηχανισμό.
Παρότι υπάρχουν διαφωνίες και για προβλέψεις που σχετίζονται με τα πνευματικά δικαιώματα και τη χρηματοδότηση, ένας τρίτος διπλωμάτης, επίσης από πλούσια χώρα, σημειώνει ότι το ζήτημα του μηχανισμού θα είναι ένα από τα μεγαλύτερα των συζητήσεων.
Και αισιοδοξία και απογοήτευση
Για εκείνους που παρακολουθούν στενά τις διαπραγματεύσεις και σε ορισμένες περιπτώσεις ενημερώνουν και κυβερνήσεις υπάρχει και αισιοδοξία, αλλά και απογοήτευση.
«Μας υποσχέθηκαν ότι η συνθήκη αυτή θα είναι το εργαλείο για να διευκολύνουμε μια πιο συμμετοχική αντίδραση σε πανδημίες. Τώρα αυτό που βλέπουμε δεν είναι μόνο μπίζνες, αλλά και μερικές πολύ επικίνδυνες ολισθήσεις, όπως κυβερνήσεις που ζητούν να μείνει απέξω ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας» δηλώνει ο Χάουμε Βιντάλ, σύμβουλος για θέματα προσβασιμότητας στα φάρμακα της ΜΚΟ Health Action International.
Ο Βιντάλ εκφράζει φόβους ότι «λίγο πριν το τέλος οι αναπτυσσόμενες χώρες θα εξαναγκαστούν να συμφωνήσουν σε όποια σύγκλιση επιτύχουν η Ε.Ε. με τις ΗΠΑ».
Την ίδια στιγμή ο Τζέιμς Λοβ, διευθυντής για θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας της ΜΚΟ Knowledge Ecology International παραμένει αισιόδοξος πως μπορεί να υπάρξει συμφωνία, αλλά για να φτάσουμε εκεί οι χώρες πρέπει να μπουν σε κανονικές διαπραγματεύσεις.
Ο Λοβ υποστηρίζει πως αυτό που κρατά πίσω τους διπλωμάτες είναι η πεποίθηση ότι εάν στηρίξουν μια πιο αδύναμη πρόταση θα υποβαθμίσουν την διαπραγματευτική τους δύναμη. «Είναι σαν διαπραγματευτική τακτική. Το πρόβλημα είναι πως όλοι κρατούν τα ατού τους κρυμμένα. Κανένας δεν διαπραγματεύεται» καταλήγει.