Ήταν στα μέσα του Ιούνη, όταν ο καιρός είχε κάπως σταθεροποιηθεί και είχε αρχίσει να θυμίζει πραγματικό καλοκαίρι.
Η πρώτη μου αγωνία φτάνοντας στη Χώρα ήταν να βρω που θα παρκάρω, γιατί καλοκαίρι και πάρκινγκ στο νησί δεν συμβαδίζουν.
Ο κόσμος όμως δεν ήταν ακόμα τόσος πολύς και από την άλλη με βοήθησε και η ώρα, καθώς δεν είχαν επιστρέψει ακόμα από τη θάλασσα παραθεριστές και μόνιμοι κάτοικοι, οπότε κατάφερα να βρω μια θέση, ευτυχώς.
Βγαίνοντας απ’ το αυτοκίνητο το Κάστρο έριχνε την ανακουφιστική σκιά του πάνω μου, μια καλοδεχούμενη αίσθηση που θα με συντρόφευε στην διάρκεια της ανάβασης προς την Μητρόπολη των Καθολικών μέσα απ’ τα δαιδαλώδη σοκάκια του Κάστρου, που όσο κι αν το γνωρίζω, δεν μπορώ ποτέ να πω με ακρίβεια πως θυμάμαι πάντα πως θα φτάσω στον προορισμό μου.
Δυο είναι οι λόγοι: Ή θα μπερδευτώ ή θα ενθουσιαστώ από μια γωνιά με θέα στην Πορτάρα και θα αλλάξω διαδρομή για να την απολαύσω ή κάποια γάτα θα με ξεμυαλίσει και θα την ακολουθήσω μήπως την καταφέρω να μου ποζάρει.
Όπως και να ‘χει είναι δύσκολο να περπατήσεις στο Κάστρο χωρίς να νιώσεις τη μαγεία αλλοτινών εποχών να σε κατακλύζει και να παρασέρνει τη σκέψη σου σε μονοπάτια που οδηγούν στην ιστορία αυτού του τόπου, του τόπου που μεγάλωσες και λάτρεψες όσο κανένα άλλο μέρος του κόσμου, όσο όμορφο κι αν ήταν όταν το γνώρισες.
Η ανάβαση προς την Μητρόπολη ελαφρώς κοπιαστική, όμως το ραντεβού έχει κλειστεί κι εγώ περιμένω να γνωρίσω από κοντά την ψυχή του project “ Guardians of Naxos”.
Μπαίνω σε μια θεόρατα πανύψηλη πετρόχτιστη αίθουσα που ανήκει στην Καθολική Αρχιεπισκοπή και απ’ τα παράθυρα αντικρίζω μια μοναδική θέα στη θάλασσα.
Ένα πολύβουο μελίσσι από νέα παιδιά, φοιτητές, πλημμυρίζει τον χώρο, καρέκλες μετακινούνται προσεκτικά, οθόνες στήνονται και υπολογιστές ρυθμίζονται, όλοι ετοιμάζονται για την παρουσίαση που θα γίνει σε λίγη ώρα.
Σαράντα φοιτητές και οι καθηγητές που τους συνοδεύουν, από τρία Πανεπιστήμια βρίσκονται σε εργασία κάνοντας μάθημα στο πεδίο.
Εργάζονται και συνεργάζονται με την τοπική κοινωνία στοχεύοντας στην πρόταση λύσεων που σχετίζονται με τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη με τη χρήση καινοτόμων Μέσων όπως της Εικονικής και Επαυξημένης Πραγματικότητας (VR & AR), του Blockchain και της Εφαρμογής (app) που φέρει το όνομα «Guardians of Naxos».
Τρία Πανεπιστήμια το Πάντειο από την Ελλάδα (τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού), το Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών Darmstadt από τη Γερμανία (τμήμα Επικοινωνίας) και το Πανεπιστήμιο Yasar της Τουρκίας απ’ το αντίστοιχο τμήμα συνεργάζονται με κοινό πρόγραμμα επιχειρώντας ν’ απαντήσουν σ’ ένα ερώτημα:
Μπορεί η καινοτόμος χρήση εφαρμογών, αναδυόμενων τεχνολογιών και Μέσων να βοηθήσει τις τοπικές κοινότητες στην αναζήτηση της υποστήριξης των τουριστών με σκοπό τη διατήρηση των πολιτιστικών και φυσικών πόρων και την προώθηση της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης;
Μετά τη διοργάνωση διαδικτυακού εργαστήριου στις 16 Φεβρουαρίου 2023 από το Media Lab του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου και από το μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Expanded Media» του Πανεπιστημίου Εφαρμοσμένων Επιστημών του Darmstadt (h_da), όπου παρουσιάστηκε μια πρότυπη καμπάνια εστιασμένη στο νησί της Νάξου καθώς και τη διεξαγωγή κοινών διαδικτυακών μαθημάτων, οι εργασίες συνεχίζονται στο θερινό σχολείο που λαμβάνει χώρα στη Νάξο το διάστημα 12-18 Ιουνίου 2023.
Το πολύβουο μελίσσι εργάζεται μεθοδικά μέσα στην αίθουσα και αν κρίνω απ’ τα χαμόγελα, τα πειράγματα και την λάμψη που σκορπούν είναι απολύτως ικανοποιημένοι απ’ την εξέλιξη της εργασίας τους στο στάδιο που βρίσκεται, ενώ παράλληλα έχουν την ανησυχία να πάνε όλα καλά στην παρουσίαση της δουλειά τους.
Νιώθεις πραγματικά όμορφα να περιστοιχίζεσαι από φοιτητές που προέρχονται από διαφορετικές χώρες και διαφορετικές κουλτούρες, να βλέπεις την αγαστή συνεργασία που διακατέχει την ομάδα και την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων ανάμεσά τους.
Οι φοιτητές και καθηγητές του πανεπιστημίου Yasar της Τουρκίας είχαν δυστυχώς επιστρέψει ήδη στη χώρα τους.
Σ’ ένα παλιό τραπέζι στην πέτρινη αίθουσα, μέσα στο Κάστρο ξεκίνησε η κουβέντα με τους τρεις καθηγητές:
Τον Παναγιώτη Κάπο, τον Νίκο Λέανδρο από το Πάντειο Πανεπιστήμιο και τον Georg Struck από το Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών Darmstadt.
Η πέτρινη αίθουσα του Αρχιεπισκοπικού Μεγάρου πίσω από την Καθολική Εκκλησία ήταν σίγουρα ο κατάλληλος τόπος για να παρουσιαστεί ένα μικρό μέρος μόνο του project “ Guardians of Naxos”. Ήμασταν στην καρδιά της Χώρας σε μια ιστορική τοποθεσία και συζητούσαμε για την διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και την βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη με την βοήθεια των σύγχρονων μέσων, σε μια περίοδο που το θέμα είναι πιο επίκαιρο από ποτέ.
Μαθαίνοντας τη Νάξο μέσα από ένα προηγμένο τεχνολογικά εκπαιδευτικό παιχνίδι
Η Νάξος είναι τόπος που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητος από πολλές απόψεις και δεν ήταν άγνωστη στους καθηγητές. Ο Νίκος Λέανδρος με καταγωγή απ’ το Φιλώτι κατά το ήμισυ είναι συχνός επισκέπτης, ενώ ο Γερμανός καθηγητής Georg Struck έχει σπίτι στο νησί πολλά χρόνια τώρα και τη γνωρίζει πάρα πολύ καλά. Άρα δεν ήταν μια τυχαία επιλογή να προσανατολιστεί η έρευνα που τροφοδοτεί το πρότζεκτ «ήταν μια ευτυχής συγκυρία» όπως μας λέει ο Παναγιώτης Κάπος.
Σκοπός του προγράμματος, όπως εξηγεί ο Νίκος Λέανδρος είναι να καταλάβουμε «τί είδους τουρισμό θέλουμε». Σε μια εποχή που παγκόσμια, αλλά ιδιαίτερα στη χώρα μας ο τουρισμός βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο και αποτελεί μια ευρύτερη συζήτηση «μιλάμε για τον βιώσιμο τουρισμό» λέει ο Νίκος Λέανδρος, «έναν τουρισμό που θα βασίζεται στον πολιτισμό, με στην αναβάθμιση του περιβάλλοντος και το σημαντικότερο, θα συνδέεται με την τοπική παραγωγή ώστε να συμβάλλει στην ανάπτυξη όλου του νησιού».
Πως όμως μπορεί να επιτευχθεί αυτό;
Με τη σύνδεση των χαρακτηριστικών του νησιού όπως είναι η γαστρονομία, ο πολιτισμός, το περιβάλλον και η προστασία του, ο ισχυρός πρωτογενής τομέας του, όλα παίρνουν την μορφή ενός παιχνιδιού ψηφιακής μορφής. «Ένα παιχνίδι εκπαιδευτικό που απευθύνεται σε παιδιά» μας λέει ο Georg Struck. Όμως το παιχνίδι δεν είναι κάτι που ασχολούνται μόνο τα παιδιά, μαζί μ’ αυτά ασχολούνται και οι γονείς. Πρόκειται για ένα παιχνίδι γνώσης που χρησιμοποιεί τον πολιτισμό. Ξεκινά μαθαίνοντας για τους προγόνους και την ιστορία, κομμάτι που αφορά τα μνημεία του τόπου από τις προηγούμενες γενιές, περνά απ’ τον μύθο της Αριάδνης και καταλήγει στην ιστορία του Λούμπα, της Παναγίας της Φιλωτίτισσας με το «κάνε το καλό και ριχ’ το στον γιαλό».
Ένα παιχνίδι λοιπόν, αλλά όχι video game…είναι ένα παιχνίδι γνώσης, μας λένε οι καθηγητές που δεν έχει μόνο τεχνικές πλευρές, κυρίως όμως είναι ένα εργαλείο. Ένα εργαλείο που μαθαίνεις το νησί και μέσα από την γνώση για τις ιδιαιτερότητές του και τον πολιτισμό, το μοναδικό περιβάλλον του, τους ανθρώπους του….το αγαπάς και θέλεις να το προστατέψεις.
«Για παράδειγμα» λέει ο Georg με “μέσα απ’ το παιχνίδι βλέπεις τις θαλάσσιες χελώνες και εκεί σκέφτεσαι θέλω να βοηθήσω κι εγώ στην προστασία τους, επομένως μέσα από το ίδιο το παιχνίδι σου δίνεται η δυνατότητα να δώσεις ένα μικρό ποσό στον ανάλογο φορέα που τον προστατεύει». Και κάπως έτσι μαθαίνοντας και αγαπώντας τον τόπο που θα επισκεφτείς γίνεσαι Guardian (φρουρός, προστάτης) of Naxos!
Το παιχνίδι λοιπόν, μια ευχάριστη απασχόληση δηλαδή γίνεται ένα εργαλείο. Και κάπου εδώ εμπλέκεται η τοπική κοινωνία, όπως εξηγεί ο Νίκος Λέανδρος, που είναι η βασική προϋπόθεση. Η οποία πρέπει να πάρει αυτό το εργαλείο, να το προωθήσει, να το κάνει ιδιοκτησία της, να το χρησιμοποιήσει και να το αναπτύξει.
Πως ξεκίνησε όλο αυτό;
Η ιστορία του Guardian of Naxos ξεκίνησε στο πανεπιστήμιο του Darmstadt το χειμερινό 6μηνο του 2021-2022 όπου οι φοιτητές του μεταπτυχιακού άρχισαν να μαθαίνουν πράγματα για τη Νάξο και τον πολιτισμό της σ’ ένα πιλοτικό πρόγραμμα. Μετα συνεχίστηκε με την συμμετοχή του Παντείου Πανεπιστημίου και του Media Lab και φυσικά υπάρχουν τα κοινά μαθήματα ανάμεσα στα τρία πανεπιστήμια.
Πρόκειται για μια διαδικασία που βρίσκεται σε εξέλιξη. Οι φοιτητές επισκέπτονται μέρη της Νάξου και πραγματοποιούν γυρίσματα. Αυτά αργότερα θα δεχτούν επεξεργασία με τα πιο σύγχρονα μέσα που αφορούν την εικονική και την επαυξημένη εικονική πραγματικότητα, στοιχεία ΑΙ, αλλά και την τεχνολογία του blockchain. Η τελευταία έχει φέρει μια σημαντική αλλαγή σε όλα τα υφιστάμενα οικονομικά και επιχειρησιακά μοντέλα που καθημερινά όλοι μας χρησιμοποιούμε. Η τεχνολογία blockchain μπορεί να βρεί εφαρμογή σε μια σειρά από κλάδους της οικονομίας και κοινωνίας, από τον ασφαλή τρόπο αποθήκευσης, διαχείρισης και ανταλλαγής της πληροφορίας, μέχρι την διενέργεια των ηλεκτρονικών συναλλαγών, καθιστώντας έτσι τις συναλλαγές ταχύτατες, ασφαλείς και αδιαμφισβήτητες.
Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά σε κάτι πρωτοποριακό σ’ ένα διαδραστικό παιχνίδι γνώσης που έχει να προσφέρει διπλά: τα παιδιά μαθαίνουν με ευχάριστο τρόπο την ιστορία ενός τόπου που εξ αιτίας του παιχνιδιού θα επισκεφτούν με τους γονείς τους ή ακριβώς επειδή θα το επισκεφτούν παίζουν και μαθαίνουν και παράλληλα το κάνουν με την πιο σύγχρονη τεχνολογία.
Προσπαθώ ήδη να φανταστώ τον Φασολά στο Φιλώτι μέσα απ’ αυτήν την εφαρμογή ή την ιστορία του Λούμπα και ομολογώ πως ανυπομονώ να δω τα πρώτα αποτελέσματα τον Σεπτέμβρη που τα πανεπιστήμια θα επισκεφτούν ξανά το νησί.
Αν και δεν πρόλαβαν να δουν όλο το νησί οι 40 φοιτητές γιατί είχαν συγκεκριμένο πρόγραμμα βάσει γυρισμάτων, στην πραγματικότητα έχουν ήδη αποκτήσει γνώση του πολιτιστικού κεφαλαίου της Νάξου και έχουν ήδη πραγματοποιήσει τις εργασίες τους πάνω σ’ αυτό το κομμάτι. Επομένως έχουν ουσιαστική γνώση για το νησί για το πολιτιστικό κεφάλαιο αλλά και τις δομές που το διαχειρίζονται με τα θετικά και τα αρνητικά που τις χαρακτηρίζουν.
Που κρύβεται το μυστικό;
«Στη συνεργασία» απαντά ο Νίκος Λέανδρος. «Αυτό είναι το κρίσιμο ζήτημα, να συνεργαστούν η τοπική κοινωνία, οι κοινωνικές δυνάμεις με μια στρατηγική και να υπάρξει συνεργασία, όχι μόνο εδώ, αλλά και στις Κυκλάδες ώστε αυτό που σημαίνει τ’ όνομά τους να βρει ξανά το νόημα που είχε στην αρχαιότητα, να είναι ένας κύκλος, μια ομάδα. Θα μπορούσε να γίνει μια πολιτιστική διαδρομή για παράδειγμα που να συνδέει τα νησιά μεταξύ τους» συμπληρώνει.
Κάπου εδώ ανοίγει η συζήτηση για την προσπάθεια της Σίφνου με την αναβίωση των φρυκτωριών και την μεγάλη ανταπόκριση που είχαν φέτος σε συμμετοχή. Αυτή η ανάγκη για επαφή αναβιώνοντας τον παμπάλαιο τρόπο επικοινωνίας.
Και ο βιώσιμος τουρισμός, η Νάξος που βρίσκεται στον χάρτη του;
«Η Νάξος είναι ένα πανέμορφο νησί, όπως όλα τα ελληνικά νησιά» λέει ο Νίκος Λέανδρος. «Το σημαντικό είναι η Νάξος ν’ αποκτήσει ταυτότητα. Η ομορφιά της δεν την διαφοροποιεί από άλλα νησιά που είναι εξίσου όμορφα. Πρέπει να επικεντρωθεί στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Στη γαστρονομία καθώς έχει υπέροχα τοπικά προϊόντα και ταυτόχρονα διαθέτει τεράστιο πολιτισμό. Χρειάζεται στρατηγική, να μιλήσεις με σύγχρονα μέσα, μ’ ένα σύγχρονο αφήγημα για όλα όσα είναι η Νάξος πέρα απ’ την ομορφιά της. Να αγκαλιάζει και την ορεινή Νάξο που αποτελεί την καρδιά του παραγωγικού τομέα και ν’ αναπτυχθεί ισορροπημένα, ώστε το νησί να βαδίζει μαζί ταυτόχρονα, να μην υπάρχουν ανισότητες» υπογραμμίζει.
«Δυο είναι οι πυλώνες που είναι διακριτοί και ξεχωριστοί» επισημαίνει ο καθηγητής: «Ο πολιτισμός και ο αγροτοδιατροφικός τομέας με στρατηγική και να καταλάβουμε τι θέλουμε… μεγαλύτερη τουριστική περίοδο, λιγότερο κόσμο και υψηλής ποιότητας.
Φτάσαμε λοιπόν στην βάση της βιωσιμότητας. Κι αυτό συμβαίνει σε μια περίοδο που κυρίαρχο μοντέλο είναι η μαζικότητα στον τουρισμό. Κάθε χρόνο νέα καταλύματα, περισσότερες ξαπλώστρες, περισσότερα σκουπίδια και όλο και μεγαλύτερη επέκταση σε περιοχές που δεν θα έπρεπε καθώς δημιουργούν αλλοίωση του τοπίου και εξάντληση των πόρων.
Όλο και περισσότερο γίνεται λόγος για τον υπερτουρισμό και οι συνέπειες είναι ολοφάνερες στα λεγόμενα νησιά «ναυαρχίδες» του τουρισμού.
«Ο μαζικός τουρισμός έχει μια επισφάλεια. Καθώς υπάρχουν παράγοντες που το ποσοτικό μπορούν να το επηρεάσουν από τις γεωπολιτικές αλλαγές μέχρι το κλίμα. Επίσης έχει σχέση και με τους πόρους του τόπου που εξαντλούνται, όπως το νερό. Μια διαφορετική προσέγγιση με τον τουρισμό να διαχέεται σε όλο το νησί, όλο το χρόνο είναι σαφώς λιγότερο επισφαλής τρόπος» τονίζει ο Παναγιώτης Κάπος
H αίσθηση που αποκόμισαν όλοι από την τοπική κοινωνία της Νάξου είναι αισιόδοξη. Ο κόσμος ενδιαφέρεται να μάθει και ανοίγει την συζήτηση, ζητά να μάθει για το εγχείρημα, για την βιωσιμότητα.
Ένας πολυπολιτισμικός χείμαρρος με φοιτητές που προέρχονται από διάφορα μέρη του κόσμου: Βολιβία, Ουκρανία, Γαλλία, Ινδία, Γερμανία,….και το μήνυμα είναι η συνεργατικότητα…η ομάδα… το «εμείς». Είναι το πρώτο συστατικό, η βάση πάνω στην οποία πρέπει να πατήσουμε άπαντες για ν’ αλλάξουμε προς μια διαφορετική και πιο ωφέλιμη κατεύθυνση που συμπεριλαμβάνει όλους μας στο νησί μας.
Η παρουσίαση που ακολούθησε έφερε χειροκροτήματα. Εικόνες από τα μέρη των γυρισμάτων κατέκλυζαν την οθόνη κι εγω προσπαθούσα να τις φανταστώ επεξεργασμένες μέσα στην εφαρμογή του κινητού τρισδιάστατες, δοσμένες με τον πιο σύγχρονο και προηγμένο τεχνολογικά τρόπο.
Η συζήτηση με τους παρευρισκόμενους καλεσμένους εξαιρετικά διαφωτιστική καθώς είναι κάτοικοι που δραστηριοποιούνται εδώ, αλλά κάποιοι είναι απογοητευμένοι που ενώ μπορούμε δεν προχωράμε προς μια διαφορετική κατεύθυνση.
Φεύγοντας κι ενώ ακόμα υπήρχε μια υποψία φωτός στην ατμόσφαιρα από την μέρα που αποχωρούσε χαμογελούσα σκεπτόμενη την διήγηση του Παναγιώτη Κάπου κατά την επίσκεψη της ομάδας στο Φιλώτι και το γλέντι που στήθηκε εκεί, ενώ παράλληλα του εξηγούσα με μια λέξη ενιαία τα όργανα που άκουσε: τζαμπουνοντούμπακα!
Κι είναι όμορφα παράξενο σε μια εποχή που γίνεται λόγος για τους κινδύνους από την τεχνητή νοημοσύνη και πως η τεχνολογία μας αποξενώνει, να είναι τελικά ο αρχέγονος ήχος και ρυθμός αυτό που μας ενώνει…μαζί με μια εφαρμογή που συγκεντρώνει αιώνες ιστορίας και πολιτισμού που οδηγούν στο σήμερα μέσα από γνώριμα μονοπάτια που υπάρχουν ακόμα, αρκεί να μπορέσουμε να τα περπατήσουμε ξανά και να βγούμε στο ξέφωτο.
Ραντεβού τον Σεπτέμβρη λοιπόν για τη συνέχεια…