Το χωριό Φιλώτι στη Νάξο, είναι ένα από τα μεγαλύτερα των Κυκλάδων και το μεγαλύτερο του νησιού. Είναι ένα ζωντανό, πανέμορφο χωριό χτισμένο σε υψόμετρο 400 μέτρων και σε απόσταση 18 περίπου χιλιομέτρων από την Χώρα. Βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Ζας.
Περπατώντας στα μικρά δρομάκια του χωριού, πάνω από την πλατεία, φτάνει κανείς στην Παναγία την Φιλωτίτισσα. Μια πανέμορφη εκκλησία, η οποία χτίστηκε το 1718 στα κτήματα του φεουδάρχη Χρυσάνθου Μπαρότση. Απέναντι ακριβώς από την Εκκλησία που είναι αφιερωμένη στην Kοίμηση της Θεοτόκου, βρίσκεται το Εκκλησιαστικό, Λαογραφικό Μουσείου Φιλωτίου και το Πνευματικό Κέντρο της Ενοριακής στέγης.
Στο συγκεκριμένο, εντυπωσιακό μουσείο, μπορεί κανείς να δει πως ήταν ή ζωή των κατοίκων του χωριού. Εμάς, μας ξενάγησε η Δέσποινα Προμπονά, την οποία συναντήσαμε τυχαία και αποτελεί την ψυχή του μουσείου. Όλα τα εκθέματα, είναι δωρεές των κατοίκων του χωριού. Η οικονομία του Φιλωτίου, βασίζονταν στην κτηνοτροφία και την αγροτική παραγωγή.
Στην ιστοσελίδα του Μουσείου, (https://filotimuseum.gr/) γράφει:
«Το Εκκλησιαστικό Λαογραφικό Μουσείο Φιλωτίου και το Πνευματικό Κέντρο της Ενοριακής Στέγης, ανήκει στον ενοριακό Ιερό Ναό της Παναγίας της Φιλωτίτισσας και κείται αντίκρυ της.
Στη θέση του, μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα, τα κτήματα ανήκαν στην ανιψιά του φεουδάρχη Χρυσάνθου Μπαρότση, την «ευγενεστάτη αρχοντοπούλα κυρία Παντεστού Μπαροτσοπούλα», από την οποία εδωρήθησαν το 1721, στην «Κυρίαν Θεοτόκον την Φιλωτίτισσαν» δια την ψυχικήν σωτηρίαν αυτης και του μακαρίτη του ανδρός της Χρουσή Φρανκοπούλου . Εκεί, αρχικα εκτίσθησαν δυο ελαιοτριβεία, τα κύρια στοιχεία των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα . Οι τέσσερεις χώροι, του κάτω κτηρίου με τις πολλές καμάρες («βόρτα») και τα ανισόπεδα στεγάζουν το προαναφερόμενο Μουσείο. Οι επάνω χώροι (η μεγάλη Αίθουσα Εκδηλώσεων και το Αρχονταρίκι) στεγάζουν το Πνευματικό Κέντρο της Ενοριακής Στέγης.
Οι επάνω αίθουσες εκτίσθησαν πολύ μετά τα ελαιοτριβεία. Το 1838 ελειτούργησε σε αυτές Αλληλοδιδακτικό Σχολείο και ακολούθως κατά διαστήματα το Δημοτικό Σχολείο , για να λειτουργήσει εκεί τελικά μια τάξη (ένα τμήμα), από το 1953 έως το 1960 και λειτουργούν όλα στο μεγάλο Δημοτικό Σχολείο. Για τους λόγους αυτούς, το προαναφερόμενο κτηριακό σύνολο καλείται και «Παλιό Σχολείο».
Κείμενο: Αντώνης Ρεπανάς