“Χριστούγεννα στην πόλη, Πάσχα στο χωριό” λένε από παλιά, όμως μάλλον αδικούν τα χωριά ως χριστουγεννιάτικο προορισμό μ’ αυτή τη φράση. Επειδή ελάχιστοι, πιστεύω, είναι αυτοί που δεν έχουν ταξιδέψει έστω κι σ’ ένα Κυκλαδονήσι στις μέρες μας, είμαι βέβαιη πως θα έχουν διαπιστώσει την ομορφιά των χωριών των νησιών μας πεδινών και ορεινών.
Στη Νάξο, που το ορεινό κομμάτι της είναι μεγάλο και εντυπωσιακό τα ορεινά χωριά της τον χειμώνα είναι σαν πίνακας ζωγραφικής. Σκαρφαλωμένα στις πλαγιές των βουνών, άλλα απλωμένα κοιλάδες με ελιές και βαθιά λαγκάδια είναι ιδανική επιλογή για να περάσεις τις γιορτινές μέρες, δίχως την φασαρία του φλύαρου καλοκαιριού.
Οι ανεφανοί καπνίζουν υφαίνοντας χάρτες αλλοτινών εποχών και ο καπνός διαλύεται στον ορίζοντα, το κρύο τσουχτερό, ο άνεμος δρασκελίζει τις κορφές και κατεβαίνει φουριόζος τις πλαγιές των βουνών δηλώντας την παρουσία του και ταράζοντας την θάλασσα.
Έχει μια άλλη ομορφιά το νησί τον χειμώνα. Πιο άγρια, πιο μαγική θυμίζει κάτι από τα παραμύθια των γιαγιάδων μας. Η δικιά μου γιαγιά σε κάθε παραμύθι και κατόπιν των σχετικών μου ερωτήσεων κατέληγε στη μόνιμη επωδό “άλλοι καιροί τότε παιδάκι μου”, έλεγε.
Οι καιροί άλλαξαν, όχι πάντα προς το καλύτερο, κάπου παρέμειναν ίδιοι, σε άλλες περιπτώσεις κρατήσαμε τα λάθη, αφήσαμε τα χρήσιμα εκτός και το ζητούμενο είναι πως θα προχωρήσουμε χωρίς να ξεχάσουμε τα λάθη, τις δυσκολίες, αλλά και την ομορφιά των αλλοτινών εποχών συνδυάζοντας τες με το σήμερα.
Η γαστρονομία είναι ένας τρόπος. Λειτουργεί σαν γέφυρα με το χθες καθώς οι γεύσεις των τοπικών συνταγών ξυπνάνε τη μνήμη κι αν είμαστε τυχεροί παππούδες και γιαγιάδες να μας συντροφεύουν ακόμα, η γλώσσα λύνεται συνοδεία κρασιού ή ρακής και οι διηγήσεις, άμεσα συνυφασμένες με τον τόπο τους, παίρνουν ξανά ζωή και γίνονται κτήμα των νεότερων.
Κάθε γιορτή έχει και το δικό της εορταστικό μενού. Συνήθως απλό, άλλοτε φτωχό, αλλά θρεπτικό, τέτοιο που να σε κρατάει ζεστό και χορτάτο. Αν κάτι συναντώ στις παλιές ναξιώτικες συνταγές είναι το μέτρο και μια φιλοσοφία που συνοψίζεται στο “τρώμε για να ζούμε, όχι για να σκάσουμε απ’ το φαί”.
Ψάχνοντας λοιπόν τα διάφορα βιβλία με παλιές συνταγές, αλλά και στο διαδίκτυο, βρήκα μια σούπα απ’ τ’ Απεράθου της Νάξου που ονομάζεται “Κουκολομαεριά” και μαζί μερικές πληροφορίες ακόμα για την γιορτή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς στη Νάξο.
Όλο το 12ήμερο, έκαιγε άσβεστο ένα κούτσουρο στο τζάκι, το «Χριστοκούτσουρο». Μάλιστα, συχνά έριχναν χοντρούς κόκκους αλατιού, για να κάνουν θόρυβο και να διώχνει τους καλικάντζαρους.
Έστρωναν το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι από το μεσημέρι. Κύριο φαγητό ήταν η βραστή όρνιθα – σπανιότερα γαλοπούλα – καθώς λόγω της πολυήμερης νηστείας απέφευγαν το χοιρινό. Από τα πιο συνηθισμένα γλυκίσματα ήταν τα «βαβουνάκια», μικρά μελομακάρονα σε σχήμα βάβουνα – εντόμου – με μέλι, σουσάμι, κανέλα και καρύδι. Στα παιδιά που έλεγαν κάλαντα τους έδιναν βαβουνάκια και ξερά σύκα ξερά.
Παραμονή Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς, ομάδες παιδιών έλεγαν τα κάλαντα από σπίτι σε σπίτι ρωτώντας «αν είναι με το θέλημα». Αμείβονταν όχι με χρήματα, αλλά με καρύδια, αμύγδαλα, φρούτα και κουραμπιέδες. Έθιμο της ημέρας αυτής είναι η καληστρίνα, το χρηματικό δώρο που οι νονοί και οι συγγενείς προσέφεραν στα βαφτιστήρια και τα ανίψια τους.
Ενω το βράδυ, όλοι οι νέοι, οι «καλαντιστάδες», συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία, γυρίζουν όλα τα σπίτια του χωριού, τραγουδώντας τα κάλαντα με συνοδεία τσαμπούνας και τουμπακιού, ενώ οι χωριανοί τους κερνάνε ρακή, ρίχνοντας χρήματα στο ειδικό κουτί.
Ανήμερα Πρωτοχρονιάς, με τα χρήματα που έχουν συγκεντρώσει οργανώνουν γλέντι στην πλατεία του χωριού, οπου νοικοκυρές φέρνουν μεζέδες, κρασί και ρακή.
Στην Ορεινή Νάξο ιδιαίτερα στην Απείρανθο φτιάχνεται η κουκουλομαεριά, δηλαδή διάφοροι καρποί μαγειρεμένοι όλοι μαζί. – άσπρα φασόλια, σιτάρι και καλαμπόκι.
Όπως σημειώνει στο blog του ο “Ορεινός Αξώτης”, “τα κουκουλομαεργιά, έχουν και συμβολική σημασία. Κάνουν ευοίωνο ποδαρικό, ώστε να πάει καλά η χρονιά, όσον αφορά την παραγωγή. Δηλαδή φέρνουν πλούσια σοδειά στο σπίτι που τα μαγειρεύει. Έτσι νέος χρόνος, θα γεμίσει τους απεραθίτικους ματζέδες λάδια, κρασιά, πατάτες, κρεμμύδια, ξερά σύκα, μπιδόκοπα φασόλια, όσπρια, δημητριακά, σταφίδες για τα πάτουδα της Λαμπρής και άλλων ειδών αγροτικά προϊόντα της άγονης και φτωχής απεραθίτικης γης.
Ένα άλλο γεγονός που αφορά στα κουκουλομαεργιά, αναφέρει ο “Ορεινός Αξώτης” στην καταγραφή του και το οποίο αξίζει να σημειωθεί, είναι πως οι Απεραθίτες έκαναν ανταλλαγές. “Δηλαδή κάποιος που είχε πολύ σιτάρι έδινε λίγο σε κάποιον που δεν είχε, για να πάρει λίγο καλαμπόκι. Επίσης σ’ εκείνους που δεν είχαν καθόλου γιατί ήταν πολύ φτωχοί, οι συγγενείς και οι γείτονες έδιναν από μια φουθιά ο καθένας, ώστε να συγκεντρωθεί η απαραίτητη ποσότητα των συστατικών του γεύματος και τα κρεμούσαν στις πόρτες των σπιτιών τους. Αυτό δείχνει την αλληλεγγύη, τη συνεργασία και την ανθρωπιά που υπήρχε τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής και της πείνας στ’ Απεράθου, κάτι που σήμερα λείπει…” γράφει χαρακτηριστικά.
Αν θέλετε να φτιάξετε Κουκουλομαεριά η συνταγή έχει ως εξής, όπως καταγράφεται στο mesisgroup.gr. Το όνομά της το πήρε από τα “κούκουλα”, δηλαδή ολόκληρο το καλαμπόκι με τα κούκουλα όπως το ψήνουμε στην σχάρα.
Υλικά
Χρόνος μαγειρέματος: 1 ώρα 29 λεπτά
Φασόλια
Σιτάρι – Καλαμπόκι
Ελαιόλαδο
Λεμόνι
Αλάτι – Πιπέρι
Κρεμμύδια
Μαϊντανός ψιλοκομμένος κατά προτίμηση
Εκτέλεση
Βράζουμε ξεχωριστά το κάθε υλικό μέχρι να μαλακώσουν. Αφού μαλακώσουν τα βάζουμε όλα σε μια κατσαρόλα και βράζουν σε σιγανή φωτιά με μπόλικο λάδι για να χυλώσουν. Αλατοπιπερώνουμε την “Κουκουλομαεριά” και τη σερβίρουμε ζεστή με λεμόνι.
Το όνομά της το πήρε από τα “κούκουλα” δηλαδή ολόκληρο το καλαμπόκι με τα κούκουλα όπως το ψήνουμε στην σχάρα.
Η διαδικασία μαγειρέματος θέλει το χρόνο της καθώς τα όσπρια πρέπει να μουλιάσουν και να βράζονται ξεχωριστά γιατί κάποια θέλουν επιπλέον χρόνο από κάποια άλλα.
Πηγή: mesisgroup.gr, Ορεινός Αξώτης
Φωτογραφία: Τάσος Αναστασίου