Ένα ακόμα δελτίο καταγραφής δημοσίευσε η Ομάδα ΒΙ.Δ.Α. που αφορά την βιομηχανική δραστηριότητα στη Νάξο τον 20ο αιώνα. Το δελτίο καταγραφής υπογράφει το μέλος της ομάδας Πέτρος Αναματερός και αφορά το τσικαλάδικο (αγγειοπλαστείο) του Κανονομάρκου στις Ροδινές Κωμιακής Νάξου.
.
Χρηστικά αγγεία καθημερινής χρήσης του Κανονομάρκου: πιτάρι, σφούνι, ροή, βάζο (ιδιοκτησία της εγγονής του, Κατερίνας – φωτό: Π. Αναματερός 3/2024))
Αγγειοπλαστείο Παντελιά (Κανονομάρκου) στις Ροδινές Κωμιακής Νάξου (δεκαετίες 1920-1930)
Ο Μάρκος Νικολάου Παντελιάς, γνωστός με το παρωνύμιο Κανονομάρκος, γεννήθηκε πιθανόν το 1881-82. Σύμφωνα με μαρτυρίες συγχωριανών του ίδρυσε (1924-25) τον πρώτο Αγροτικό Συνεταιρισμό στο νησί, στο ορεινό χωριό του Κωμιακή. Του προτάθηκε να μεταφερθεί στη Χώρα ο συνεταιρισμός όπου θα ήταν δικαιωματικά ο πρωτεργάτης του οργανισμού, αλλά τελικά δεν τελεσφόρησε η συνεργασία (* βεβαίως και χρειάζεται να τεκμηριωθεί το γεγονός). Ασχολήθηκε με το επάγγελμα του αγγειοπλάστη. Τα αγγεία που σώζονται (σχεδόν έναν αιώνα τώρα) είναι ποικίλης και εξαιρετικής τεχνικής, με εγχάρακτες αλλά και χρωματικές διακοσμήσεις. Ο Κανονομάρκος, φέρεται ότι πήγε στη Σίφνο να μάθει την τέχνη του “τσικαλά”.
.
Υπολείμματα του τροχού, λείπουν ο άξονας και το πλατώ πάνω στο οποίο γινόντουσαν τα διάφορα αγγεία (ιδιοκτησία της εγγονής του Κανονομάρκου, Κατερίνας)
Στις Κυκλάδες το 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα την πρωτοκαθεδρία της αγγειοπλαστικής τέχνης την είχαν οι Σιφνιοί μάστορες οι οποίοι έφεραν την κεραμική τέχνη στη Νάξο και εκείνοι με τη σειρά τους τη δίδαξαν στους ντόπιους. Πολύ πιθανό ο Κανονομάρκος να βρέθηκε και να συμπορεύτηκε με τη γνωστή οικογένεια αγγειοπλαστών καταγόμενης εκ Σίφνου με το επώνυμο Ζερβός, που δραστηριοποιήθηκε στο επίνειο της Κωμιακής, τον Απόλλωνα (ένα μέλος της μάλιστα βρέθηκε να ασκεί το επάγγελμα αυτό και στο Χαλκί το 1935).
.
Σώζεται το καλούπι και μερικοί πλίνθοι του αγγειοπλάστη (ιδιοκτησία εγγονής Κανονομάρκου)
Ο Κανονομάρκος, σύμφωνα με την εγγονή του Κατερίνα του Κανονοέργη (σύζ. Ιων. Κορρέ), εργάστηκε μέχρι το 1938 και έφυγε από τη ζωή το 1948 (μέρος εργασίας που βρίσκεται σε εξέλιξη για τα τσικαλάδικα της Νάξου).
Το βιομηχανικό μνημείο δεν διασώζεται, ενώ μερικώς διασώζεται ο εξοπλισμός του.
.
Σήμερα, στη θέση του αγγειοπλαστείου, έχει χτιστεί σπίτι της οικογένειας του Κανονομάρκου (φωτό: Π.Αναματερός 3/2024)
Σήμερα, στη θέση του αγγειοπλαστείου, έχει χτιστεί σπίτι της οικογένειας του Κανονομάρκου (φωτό: Π.Αναματερός 3/2024)
ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ
1) Κατερίνα του Κανονοέργη, εγγονή του Κανονομάρκου. 2) Αντώνης Κρητικός (Μπαλαρίνης), κάτοικος Κωμιακής (γεν. 1944). 3) Γεώργιος Κρητικός, κάτοικος Κωμιακής, δραστήριο μέλος της τοπικής κοινωνίας. 4) Βούλα Μπαρδάνη, αρχαιολόγος και ερευνήτρια σχετικά με την τέχνη των αγγειοπλαστών.
Μερικά από τα αγγεία βρίσκονται ακόμα σε σπίτια της Κωμιακής – πιθάρι, λαϊνα, λαϊνι, τσικάλι, καπνοδόχος (ανάρτηση του φίλου Γεωργίου Κρητικού στο facebook)
Λίγα λόγια για την ομάδα ΒΙ.Δ.Α.
Η Ομάδα ΒΙ.Δ.Α. πρώτα απ’ όλα έχει ένα ευφυές όνομα. Ευφυές, γιατί ενώ προσδιορίζει το πεδίο με το οποίο ασχολείται (Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής), παράλληλα προσδιορίζει την επιμονή και την αγάπη των μελών της ομάδας που ασχολούνται με την καταγραφή τους. Για πολλούς από εμάς πρέπει να έχεις “βίδα” για να ψάχνεις και ν’ ανακαλύπτεις σπαράγματα της βιομηχανικής ιστορίας ενός τόπου, την ιστορία του βιομηχανικού μνημείου, των ιδιοκτητών, την περίοδο λειτουργίας και παύσης, να ψάχνεις να βρεις έγγραφα που τεκμηριώνουν την εργασία αυτή, φωτογραφίες κι ένα πλήθος ακόμα στοιχείων που θέλει προσήλωση, τρέξιμο, ψάξιμο και κυρίως ν’ ανοίξουν πόρτες και κιτάπια που θα βοηθήσουν αυτή την έρευνα. Γι’ αυτό εδώ η λέξη “βίδα” έχει απολύτως θετικό -και ας μας επιτραπεί- “αγαπησιάρικο” πρόσημο.
Στη ΒΙ.Δ.Α. (και στη “βίδα”) χρωστάμε τη γνώση μέρους της ιστορίας του τόπου και του τόπου μας για πράγματα που πιθανόν δεν θα μαθαίναμε ποτέ. Είναι μια ομάδα που διασώζει την βιομηχανική μας κληρονομιά. Χρωστάμε την γοητεία που μας προσφέρει το παρελθόν, απαλλαγμένο ίσως από τις δυσκολίες των καιρών εκείνων, αλλά παράλληλα χρωστάμε και το έναυσμα να ερευνήσουμε- με αφορμή όσα μας προσφέρει η ομάδα- και να μάθουμε ακόμα περισσότερα για τις πτυχές των βιομηχανικών μνημείων και των προσώπων γύρω απ’ αυτά.
Πως μπορούμε να βοηθήσουμε εμείς;
Αν γνωρίζουμε την ύπαρξη κάποιου βιομηχανικού μνημείου ή την περιοχή που βρίσκονταν, αν γνωρίζουμε πηγές ή έχουμε κάποια στοιχεία στην κατοχή μας που μπορούν να βοηθήσουν στην τεκμηρίωση, ας ενημερώσουμε την ομάδα προκειμένου να επισκεφτεί τον χώρο και να φωτογραφίσει.
Πηγή: Πέτρος Αναματερός, ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΕΙΟ ΠΑΝΤΕΛΙΑ (ΚΑΝΟΝΟΜΑΡΚΟΥ), ΡΟΔΙΝΕΣ ΚΩΜΙΑΚΗΣ ΝΑΞΟΥ, στο Βακαλοπούλου Μ., Δανιήλ Μ., Λαμπρόπουλος Χ., Φασουράκης Η. (επιμ.), 2017, Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής (www.vidarchives.gr/reports/2024_03_2866).
Κεντρική φωτογραφία: Ο ”τσικαλάς” Μάρκος Παντελιάς με τη σύζυγό του Μαρία, το γένος Κορρέ (φωτογραφικό αρχείο της εγγονής Κατερίνας)
Περισσότερα για την ομάδα ΒΙ.Δ.Α. θα βρείτε εδώ