Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, η Σύρος αποτέλεσε το πρώτο λιμάνι καθώς και τον σημαντικότερο σταθμό στην εμπορική και ναυτιλιακή ανάπτυξη της χώρας. Στη δεκαετία του 1870, η Σύρα ήταν το κέντρο του εμπορίου της Ανατολής ενώ είχε αναπτύξει μία πρωτοποριακή και μοναδική για τα ελληνικά δεδομένα βιομηχανική δραστηριότητα απασχολώντας χιλιάδες υπαλλήλους. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στα ναυπηγεία εκείνης της περιόδου απασχολούνταν περίπου 2000 εργάτες ενώ στα γύρω εργοστάσια, 9 στον αριθμό, απασχολούνται περίπου 4000 εργάτες.
Στο νησί δραστηριοποιούνταν επίσης τα 3 μεγαλύτερα βυρσοδεψεία της εποχής. Την ίδια περίοδο η Σύρος διέθετε επίσης μηχανουργεία, σιδηρουργεία, εργοστάσια γυαλιού, κλωστοϋφαντουργεία, τυπογραφεία, αλευρόμυλους, αποθήκες, μικρές επιχειρήσεις και ασφαλιστικές εταιρείες.
Η αρχή του τέλους
Σε αντίθεση με την οικονομική ανάπτυξη του νησιού και την άνοδο της αστικής τάξης, οι εργασιακές συνθήκες υποβαθμίζονται διαρκώς ενώ τα ατελείωτα ωράρια και τα μεροκάματα της πείνας εξαθλιώνουν την εργατική τάξη. Στα εργοστάσια και τις βιομηχανίες εργάζονται άνδρες, γυναίκες και ανήλικα, κάτω από απάνθρωπες συχνά συνθήκες. Οι εργάτες δουλεύουν 12 ώρες την ημέρα, 6 ημέρες την εβδομάδα, και δύο ώρες αμισθί τις Κυριακές. Τα μεροκάματα είναι εξευτελιστικά, ιδιαίτερα για τα εργαζόμενα παιδιά και τις γυναίκες εργάτριες.
Η οικονομική κρίση της δεκαετίας του 1870 δεν αργεί να επιφέρει συνέπειες και στη Σύρο με τα ήδη χαμηλά μεροκάματα να μειώνονται κι άλλο ενώ οι τιμές σε βασικά είδη διαρκώς να αυξάνονται. Το νόμισμα υποτιμάται κατά 25-27%, ενώ οι τιμή του ψωμιού, βασικού στοιχείου της διατροφής των εργατών, ανεβαίνει τόσο, ώστε η συνολική απώλεια για τους εργάτες να φτάνει το 50%. Η εργατιά της Σύρας, ζώντας στην ανέχεια, φτάνει πλέον στα όριά της.
Αρχές Φεβρουαρίου του 1879 ιδρύεται το πρώτο εργατικό σωματείο, με την επωνυμία «Αδελφικός Σύλλογος Ξυλουργών του Ναυπηγείου Σύρου», διεκδικώντας ευνοϊκότερες συνθήκες εργασίας.
Στις 16 Φλεβάρη του 1879, οι εργάτες του ναυπηγείου κηρύσσουν απεργία, την πρώτη στην ιστορία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.
Η εφημερίδα “Πατρίς” γράφει με -μάλλον- σκωπτική διάθεση στις 17 Φεβρουαρίου του 1879 : “Εν βήμα έτι προς την πρόοδον: Έχομεν εν Σύρω απεργίαν τετρακοσίων περίπου εργατών. Το ναυπηγείον αργεί. Οι εργάται του, συνελθόντες και σύνδεσμος εργατικόν συστήσαντες, δια συμβολαιογραφικής πράξεως υπήχθησαν εις όρους ορίζοντας το ημερομίσθιον εκάστης των τριών τάξεων των εργατών εις ας διηρέθησαν, τας εργασίμους ώρας και την σειράν των εργασθησομένων”.
Η απεργία λήγει λίγες ημέρες μετά την κήρυξή της έπειτα από την αποδοχή των αιτημάτων των απεργών από τους εργοδότες.
Η απεργία στα βυρσοδεψεία
Τον Φλεβάρη του 1879, συνεχίζεται η απεργία των βυρσοδεψών, η οποία είχε ξεκινήσει με τη λήξη της απεργίας των ναυπηγεργατών. Αιτήματα της απεργιακής κινητοποίησης ήταν η αύξηση του ημερομισθίου κατά 27%, η πληρωμή σε νόμισμα με βάση τη βασιλική διατίμηση, η κατάργηση της κουτουράδας (κατ’ αποκοπή εργασία, ο σωστός καταμερισμός και εξασφάλιση εργασίας για όλους τους εργάτες, η ελάττωση των ωρών εργασίας από 12 σε 10 και η κατάργηση της απλήρωτης δίωρης απασχόλησης της Κυριακής |(αγγαρείας).
Σε αυτήν την περίπτωση, η κατάσταση κλιμακώθηκε γρήγορα. Μετά την απόπειρα απεργοσπαστών να λειτουργήσουν τα βυρσοδεψεία, ξέσπασαν έντονα επεισόδια μεταξύ των εργατών στα οποία επενέβη η Αστυνομία προκαλώντας ακόμα μεγαλύτερο χάος και συμπλοκές με πετροβολισμούς. Κατά τη διάρκεια των επεισοδίων ένας αστυνομικός σκοτώνεται μετά από χτύπημα με πέτρα στο κεφάλι. Η σύρραξη τερματίσθηκε με την επέμβαση σκαπανέων (οι πρόδρομοι των ΜΑΤ) που κλήθηκαν από την Αθήνα μετά από παράκληση του νομάρχη , αλλά η απεργία δεν διακόπηκε, έως ότου, μια εβδομάδα αργότερα, μετά από πίεση της κυβέρνησης, τα αιτήματα των απεργών έγιναν αποδεκτά από τους εργοδότες.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η “υπαναχώρηση¨των εργοδοτών και στις δύο περιπτώσεις ήταν πλασματική εφόσον λίγες μέρες μετά απέλυσαν τους απεργούς και στελέχωσαν με νέο εργατικό δυναμικό τα εργοστάσιά τους, υποβαθμίζοντας ακόμα περισσότερο τις συνθήκες εργασίας.
Η νέα απεργία ήταν θέμα χρόνου. Το δεύτερο κύμα των απεργιακών κινητοποιήσεων ξεκινάει στις 27 Φεβρουαρίου, με κύριο αίτημα την ανάκληση των απολύσεων, αλλά και την τήρηση των προηγουμένων συμφωνηθέντων. Αυτήν τη φορά οι απεργιακές κινητοποιήσεις διήρκησαν τρεις μήνες, με την πείνα και την ανέχεια να αναγκάζουν τους απεργούς να επιστρέψουν στα “καθήκοντά” τους χωρίς να καταφέρουν να δικαιωθεί ο αγώνας τους.
Η γέννηση του ελληνικού εργατικού κινήματος
Παρά την κατάληξη που είχε το απεργιακό κίνημα της Σύρου το 1879, σε λίγο οι απεργίες θα κατέκλυζαν την Ελλάδα και σύντομα με τις εργατικές κινητοποιήσεις να λαμβάνουν χώρα στα νέα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα, της Αθήνας και του Πειραιά.
Ο δρόμος για τη διεκδίκηση αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας είχε ξεκινήσει.
Η Σύρος, σε μία εποχή που τα εργασιακά δικαιώματα αποτελούσαν κάτι πρωτάκουστο και πρωτόγνωρο για το σύνολο της κοινωνίας, έβαλε τα θεμέλια για ένα καλύτερο μέλλον, σηματοδοτώντας την έναρξη των κοινών αγώνων της εργατικής τάξης.
Πηγή: ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ/Λίνα Θεολογίτου