Στα ελληνικά σπίτια τουλάχιστον από την δεκαετία του ’80 και μετά, δεν νοείται γιορτινό τραπέζι είτε χριστουγεννιάτικο, είτε πασχαλινό, είτε ανοιχτό κυριακάτικο, είτε κλειστό επετειακό, είτε άνευ αιτίας, χωρίς τη ρώσικη σαλάτα του, την τυροκαυτερή του, λίγο τζατζικάκι για να γλιστράει και πολλά άλλα αλείμματα. Λόγω της έλλειψης χρόνου όμως, όλο και λιγοστεύουν οι σπιτικές αυτές «σαλάτες» και αλείμματα και καταφεύγουμε στα πολύ πολύ νόστιμα συσκευασμένα προϊόντα των σουπερμάρκετ, που και απολαυστικά είναι, και “ευέλικτα” και προσιτά. Είναι όμως υγιεινά; Η απάντηση θα σας εκπλήξει γιατί εξαρτάται μόνο από εσάς και δείτε γιατί.
Ρώσικη σαλάτα, τυροκαυτερή, τζατζίκι, σαλάτα Βουδαπέστης, αλλά και σάλτσα σόγιας, σάλτσα μπάρμπεκιου, σάλτσα τσίλι, άρτυμα λεμονιού και λοιπά περιέχουν βενζοικό νάτριο. Ένα συντηρητικό που εξετάζεται εδώ και χρόνια για την τοξική του δράση στον άνθρωπο. Πρόκειται για ένα εγκεκριμένο και πολύ… “χαρισματικό” συντηρητικό με δράση κατά των παθογόνων βακτηρίων που εξασφαλίζει χρόνο ζωής και ασφάλεια στα προϊόντα. Ωστόσο χρειάζεται προσοχή μια και βρίσκεται σε πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα και ενώ για το κάθε επιμέρους τρόφιμο που καταναλώνουμε, μπορεί η συγκέντρωση του βενζοικού νατρίου να είναι εντός ορίων (νομοθετικών και ιατρικών), αν αθροίσουμε την προσλαμβανόμενη ημερήσια ποσότητα συνειδητοποιούμε πως σε μια πλούσια με επεξεργασμένα τρόφιμα δίαιτα είναι πιθανό να ξεπερνάμε αυτά τα όρια βάζοντας σε κίνδυνο την υγεία μας.
Βενζοϊκά άλατα και Βενζοϊκό νάτριο
Τα βενζοϊκά άλατα, χρησιμοποιούνται ως συντηρητικά για τρόφιμα και ποτά. Τα πιο συχνά βενζοϊκά που μπορούμε να δούμε σε ετικέτες τροφίμων είναι το βενζοϊκό νάτριο και το βενζοϊκό κάλιο.
Το βενζοϊκό νάτριο είναι χημική ουσία με τη μορφή λευκής κρυσταλλικής σκόνης ή λευκών κόκκων, είναι άοσμο και έχει γλυκόξινη στυφή γεύση. Είναι διαλυτό σε κρύο νερό (1:2) και σε αλκοόλ (1:49) και είναι ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο συντηρητικό που βοηθά να διατηρούνται φρέσκα πολλά συσκευασμένα τρόφιμα και ποτά – αναστέλλοντας την ανάπτυξη μικροβίων και μούχλας – όπως τουρσιά, βούτυρα, κονσερβοποιημένα τρόφιμα, σνάκ, αποξηραμένα ψάρια, πατατάκια, επιδόρπια με βάση το τυρί, τσίχλες, ελιές, σάλτσες, μαρμελάδες, γιαούρτια, αναψυκτικά ακόμα και στις μπύρες. Η συνιστώμενη μέγιστη ημερήσια πρόσληψη για ανθρώπινη κατανάλωση είναι έως 5 mg/kg σωματικού βάρους, όμως δεν επιτρέπεται η προσθήκη του σε προϊόντα για βρέφη και μικρά παιδιά.
Το βενζοϊκό νάτριο παράγεται με συνδυασμό βενζοϊκού οξέος με μαγειρική σόδα, ανθρακική σόδα ή αλισίβα και δρα μεταβάλλοντας το επίπεδο pH των τροφίμων. Εισέρχεται στα μεμονωμένα κύτταρα και αυξάνει τη συνολική τους οξύτητα, δημιουργώντας έτσι συνθήκες εχθρικές για την ανάπτυξη μυκήτων ή βακτηρίων.
Επιτρέπεται η χρήση του στην Ευρώπη;
Το 2007 κατατέθηκε ερώτηση στην ευρωβουλή αναφέροντας: «Από πρόσφατη έρευνα του καθηγητή Peter Piper του Πανεπιστημίου του Sheffield συνάγεται ότι το συντηρητικό E211, παράλληλα με το σχηματισμό βενζολίου σε συνδυασμό με βιταμίνη C, μπορεί να προκαλέσει άμεσες επιβλαβείς συνέπειες. Το E211 σε αναψυκτικά όπως το Sprite ή η Pepsi Max μπορεί να οδηγήσει σε βλάβη των κυττάρων, με αποτέλεσμα την πρόκληση ασθενειών όπως η κίρρωση του ήπατος και η νόσος του Πάρκινσον. Γνωρίζει η Επιτροπή το σχετικό προβληματισμό; Μπορεί αυτός να οδηγήσει σε γενική απαγόρευση του συντηρητικού E211; Εξετάζει η Επιτροπή να επιβάλει μια μη επιβλαβή εναλλακτική λύση για το βενζοϊκό νάτριο (E211), όπως π.χ. το σορβικό οξύ;». Η Επιτροπή απάντησε πως έχει αναθέσει το θέμα προς διερεύνηση στην EFSA.
Τι είπε η EFSA
Η τελευταία αξιολόγηση από την EFSA του Βενζοϊκού νατρίου (Ε211) έγινε το 2016. Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων αξιολόγησε τότε μαζί με το Ε211 και το βενζοϊκό οξύ (Ε210) το βενζοϊκό κάλιο (Ε212) και το βενζοϊκό ασβέστιο (Ε213). Η Αρχή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η χρήση του βενζοϊκού οξέος και των αλάτων του με νάτριο και κάλιο ως πρόσθετα τροφίμων δεν εγείρει ανησυχία όσον αφορά τη γονιδιοτοξικότητα. Επιπλέον, η ομάδα σημείωσε ότι τα διαθέσιμα δεδομένα δεν υποδεικνύουν καρκινογόνο δυναμικό. Στο ίδιο συμπέρασμα έχει καταλήξει και η αρμόδια Αρχή των ΗΠΑ, FDA. Όμως στην Ευρώπη οι εταιρείες τροφίμων που χρησιμοποιούν το Ε211 είναι υποχρεωμένες να το αναγράφουν στην ετικέτα, όπως και όλα τα πρόσθετα. Γιατί άραγε; Ίσως με την ελπίδα να αποθαρρύνουν τους καταναλωτές ή ακόμα και τη βιομηχανία τροφίμων από τη χρήση τους…
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το βενζοϊκό νάτριο δεν προκαλεί ανησυχία, γιατί αποβάλλεται από το σώμα μας μέσω των ούρων μας. Όμως αν και οι επίσημες αρχές έχουν δώσει το πράσινο φως πολλές μελέτες δείχνουν ότι το Βενζοϊκό νάτριο δεν είναι και τόσο αθώο.
Συμπερασματικά αν και το βενζοϊκό νάτριο είναι εγκεκριμένο για χρήση από τη βιομηχανία τροφίμων και προσφέρει ασφάλεια στα τρόφιμα, σε προσωπικό επίπεδο η μεγάλη κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων και των παραπάνω αλειμμάτων, μπορεί να επιφέρει υπερπρόσληψη συντηρητικών με αρνητικά αποτελέσματα στην υγεία.