Πότε άραγε «νικούν» τα ιστορικά γεγονότα; Θα έλεγε κανείς όταν πετυχαίνουν το στόχο τους. Μα όχι μόνο. Το κυριότερο είναι όταν καταφέρνουν να διαπεράσουν τα σύννεφα του χρόνου, όταν καταφέρουν να μη σβηστούν, αλλά να διατηρηθούν στη συλλογική μνήμη.
Δεν είναι αυτονόητο. Ποιος μιλάει σήμερα για το κρατίδιο της Κομμαγηνής, για να θυμηθούμε τον ποιητή; Πόσες είναι οι μνήμες των κάποτε μεγάλων γεγονότων στη ζωή αυτού του τόπου που πια δεν θυμόμαστε; Όλες οι δυναστικές γιορτές χάθηκαν μαζί με τους βασιλείς που κάποτε τις επέβαλλαν.
Η μνήμη του Πολυτεχνείου, μπορούμε να το πούμε με σιγουριά, τώρα που έφτασαν κοντά τα πενήντα χρόνια, έμεινε ζωντανή, κράτησε μέσα στο διάβα του χρόνου.
Στη συλλογική έκφραση μεταβλήθηκε σε μετωνυμία της χούντας και του ερχομού της Μεταπολίτευσης. Αναδείχθηκε σαν η κατεξοχήν επέτειος από τα «κάτω», κέρδισε τη μνημονική μάχη σε σχέση με την επέτειο της 24ης Ιουλίου του 1974. Έγινε επέτειος, σχολική γιορτή, αντικείμενο βιβλίων και ταινιών, αμφισβητήθηκε και πολεμήθηκε, η μνήμη της ενισχύθηκε από συγκεκριμένες πολιτικές δυνάμεις· στη δεκαετία του ’80 η είσοδος του Πολυτεχνείου στον επίσημο μνημονικό χάρτη της χώρας έγινε από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, ως η ικανοποίηση ενός ανεκπλήρωτου αιτήματος, παράλληλα, έστω και με πολύ μικρότερη ένταση, με εκείνο της αναγνώρισης της Εθνικής Αντίστασης,
Δεκαετία του ’40, 1821, 1922, Πολυτεχνείο: πυλώνες του μνημονικού χάρτη των Νεοελλήνων. Η είσοδος του Πολυτεχνείου σε αυτό το χάρτη συγκρότησε νέες γενεαλογίες, έδωσε τη δυνατότητα να ξαναδιαβάσουμε τους υπόλοιπους πυλώνες, ανασυγκρότησε την κοινή μνήμη με ένα συμβολικό συλλογικό ήρωα αντίστασης και διεκδίκησης.
Ας μην τρομάζουμε ούτε με τις λοιδωρίες, ούτε ενδεχομένως με ανιστορικές συγκρίσεις και άσκοπες ηρωοποιήσεις. Είναι μέρος αυτής της διαδικασίας της μνημειοποίησης, της συγκρότησης ενός συμβόλου.
Ας το υπερασπιστούμε απέναντι στους όψιμους επικριτές του, αλλά ας κρατήσουμε αυτή την ικανοποίηση. Ότι 50 χρόνια μετά το Πολυτεχνείο όχι μόνο δεν έσβησε, αλλά είναι εδώ και αποτελεί αντικείμενο συζήτησης, πεδίο συγκρούσεων και αναδρομικών αναγνώσεων συνδεδεμένων με το σήμερα.
Αυτή είναι η μοίρα των μεγάλων πραγματικά γεγονότων.
O Βαγγέλης Καραμανωλάκης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1965. Αποφοίτησε από τη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία και εργάστηκε στη δημοτική εκπαίδευση για μια πενταετία. Σπούδασε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας (ΕΚΠΑ) και πραγματοποίησε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στην Αθήνα και στη Βιέννη. Το 2006 αναγορεύθηκε διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Από το 1996 εργάστηκε στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) έως το 2008, όταν εκλέχθηκε λέκτορας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας (ΕΚΠΑ). Υπήρξε για μια δεκαετία (1999-2009) συνεργάτης στην κριτική ιστορικών βιβλίων στην Ελευθεροτυπία, ενώ από το 2022 είναι Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου των ΑΣΚΙ. Έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης και στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ενώ σήμερα είναι αναπληρωτής καθηγητής Θεωρίας και Ιστορίας της Ιστοριογραφίας και πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιστορικού Αρχείου του Πανεπιστημίου Αθηνών.